Juljan Talko-Hryncewicz,
prof. Uniw. Jagiell.
Muślimowie czyli tak zwani Tatarzy Litewscy
Nakładem Księgarni Geograficznej 'Orbis'
Kraków 1924
IX. Statystyka
Jaka jest obecnie ilość Muślimów w Polsce? Na to pytanie trudno jest dać ścisłą odpowiedź wobec ich coraz większego rozproszenia. Na Litwie odwieczne ich osady wciąż się zmniejszają. Z 200.000 według najstarszej lustracji z XVI w., w następnym liczba ich spadła do połowy. W r. 1819 Wydział Statystyczny rosyj. Minist. Spr. Wewn. naliczył wprawdzie w jednej gubernji litewskiej, składającej się wówczas z dwóch późniejszych wileńskiej i kowieńskiej, 2.170 Muślimów. Prędko potem Stanisław Plater (geogr. wsch. części Europy) w r. 1825 w trzech dawnych gubernjach Wileńskiej, Grodzieńskiej i Mińskiej podaje ich liczbę na 50.000, a w Królestwie Polskiem tysiąc głów. Uznano jednak te liczby za znacznie przesadzone.
Ryć. 7. Typy Tatarów Krymskich.
W r. 1853 obliczono według Köppena Muślimów w gubernji Wileńskiej na 1874, w tej liczbie w Wilnie na 333, w Kowieńskiej gub. na 680, Grodzieńskiej na 1543, Mińskiej na 1.500, w tej liczbie w Mińsku 400, na Wołyniu 200, na Podolu 88. Razem więc obliczono około pięć i pół tysięcy. W lat kilka później według Tuhan-Baranowskiego liczba Muślimów w Królestwie Polskiem, na Litwie, na Wołyniu i Podolu wynosiła 6.450 obojga płci, a mianowicie obywateli ziemskich 720, okolicznej szlachty 1.308 i mieszkających po miastach i miasteczkach, nazywających się szlachtą, 4.422. Domów modlitwy i meczetów było 21 i tyleż duchownych, imamami lub mułłami zwanych.
Korzystam z łaskawie mi nadesłanych niektórych wiadomości etnograficznych i cennych liczb statystycznych co do ilości Tatarów, począwszy od drugiej połowy XIX w., które mi udzielił wraz z uwagami znawca miejscowych stosunków ziemianin Oszmiański dr. Stefan Bazarewski, prof. Uniw. St. Bat. i prezes zarządu gminy mahometańskiej w Wilnie:
r. 18491) | r. 18512) | r. 18973) | 1912-154) | ||
Z. Wileńska | 2170 | 2330 | 4364 | 3789 | |
Kowieńska | 415 | 265 | 1920 | 1443 | |
Grodzieńska | 836 | 694 | 21105) | 2084 | |
Mińska | 1586 | 2114 | 4619 | 5364 | |
Wołyńska | 200 | 250 | ? | ? | |
Podolska | 42 | 135 | ? | ? | |
Razem | 5049 | 5788 | 13013 | 12680 |
Są to dane statystyki rosyjskiej, która do ogólnej ludności włączała i wojsko, wśród którego byli mieszkańcy niestali, pochodzący z innych miejscowości, a przez to występuje znaczna różnica pomiędzy ilością mężczyzn i kobiet w wieku od 20 - 29 lat, dochodząca do 2.000 mężczyzn, przeważnie żołnierzy - muzułmanów z nad Wołgi. Potrąciwszy tę liczbę obcokrajowców, p. Bazarewski Muślimów na Litwie przyjmuje na 10.680. - Najwięcej jest ich w ziemi Mińskiej, mniej w Wilenszczyźnie i Grodzieńszczyźnie, a najmniej w ziemi Kowieńskiej. Z zestawienia tego widać, że pomimo przyrostu ludność ubywa z powodu znacznego wychodźctwa. W powiatach (według granic administracyjnych rosyjskich przedwojennych) z większą ilością ludności muślimskiej stosunek płci był następny6):
Powiaty: | mężcz. | kobiet | razem |
Trocki | 691 | 552 | 1243 |
Nowogródzki | 462 | 480 | 942 |
Ihumeński | 400 | 418 | 818 |
Oszmiański | 398 | 390 | 788 |
Słucki | 361 | 347 | 708 |
Sokolski | 250 | 251 | 501 |
Wilejski | 202 | 203 | 405 |
Lidzki | 203 | 169 | 372 |
Święciański | 175 | 181 | 356 |
Ostatni wykaz podaje, że największą ilość Muślimów posiada powiat Trocki, następnie idą: Nowogródzki, Ihumeński, Oszmiański i inne; również wykazuje on istotny stosunek, zachodzący pomiędzy płciami. Poniższa tablica przedstawia procent muzułmańskiej ludności miejskiej i wiejskiej.
Z. Wileńska | Z. Grodzieńska | |
(1911 r.) | (1906 r.) | |
żyje w miastach | 509 (13%) | 3280 (87%) |
żyje na wsi | 1199 (58%) | 885 (42%) |
Razem | 3789 | 2084 |
Z. Mińska | Z. Kowieńska | |
(1914 r.) | (1911 r.) | |
żyje w miastach | 2554 (47%) | 529 (37%) |
żyje na wsi | 2810 (53%) | 914 (63%) |
Razem | 5364 | 1443 |
Razem | żyje w miastach | 4791 (38%) |
żyje na wsi | 7889 (62%) | |
ogółem | 12680 Muślimów |
Większa część Muślimów zamieszkuje więc wieś (62%), mniejsza przypada na miasta (38%). Najznaczniejszy procent ludności miejskiej spotykamy w ziemi Grodzieńskiej (58%,), a dalej w Mińskiej (47%). Po miastach oddzielnych, ludność jest rozsiedlona, jak następuje :
mężcz. | kobiet | razem | |
Mińsk | 747 | 576 | 1323 |
Słonim | 401 | 344 | 745 |
Nowogródek | 233 | 261 | 495 |
Wilno | 715 (?) | 127 | 842 (?) |
Grodno | 106 | 72 | 178 |
Widze | 57 | 93 | 150 |
Kowno | 1004 (?) | 70 | 1074 (?) |
Oszmiana | 63 | 41 | 104 |
Troki | 50 | 35 | 85 |
Dokszyce | 39 | 36 | 75 |
Z miast na pierwszem miejscu co do ludności muzułmańskiej stoi Mińsk, później Kowno, Wilno i Nowogródek. Wysokie jednak liczby ludności miejskiej i niemożliwa przewaga mężczyzn pozwala wnioskować, że włączona tu jest ludność pozakrajowa mahometańska stacjonującego wojska.
Na zakończenie przytaczamy tabelkę, dającą pojęcie o składzie ludności według wieku , choć i tu występuje pewna niedokładność, a raczej zabarwienie statystyki tendencją polityczną.
Ziemia Wileńska | |||
wiek | mężczyzn | kobiet | razem |
do 1 roku | 56 | 49 | 105 (2'4%) |
1 - 9 lat | 404 | 436 | 840 (19'3%) |
10 - 19 | 372 | 391 | 763 (17'6%) |
20 - 29 | 1025 | 281 | 1306 (30'0%) |
30 - 39 | 250 | 231 | 481 (11'1%) |
40 - 49 | 170 | 137 | 307 (7'1%) |
50 - 59 | 114 | 109 | 223 (5'1%) |
60 - 69 | 93 | 100 | 193 (4'4%) |
70 - 79 | 45 | 57 | 102 (2'3%) |
80 - 89 | 17 | - | 17 (0 - 4%) |
90 - 99 | 4 | - | 4 (0'1%) |
100 - 109 | - | 1 | 1 (0'02%) |
2550 | 1792 | 4342 |
Ziemia Mińska | |||
wiek | mężczyzn | kobiet | razem |
do 1 roku | 61 | 60 | 121 (2'6%) |
1 - 9 lat | 465 | 525 | 990 (21'4%) |
10 - 19 | 431 | 440 | 871 (18'9%) |
20 - 29 | 902 | 338 | 1240 (26'8%) |
30 - 39 | 234 | 236 | 470 (10'2%) |
40 - 49 | 187 | 169 | 356 (7'7%) |
50 - 59 | 144 | 141 | 285 (6'2%) |
60 - 69 | 98 | 77 | 175 (3'8%) |
70 - 79 | 49 | 39 | 88 (1'9%) |
80 - 89 | 9 | 10 | 19 (0'4%) |
90 - 99 | 2 | 1 | 3 (0'06%) |
100 - 109 | - | 1 | 1 (0'02%) |
2582 | 2037 | 4619 |
Jeżeli wyłączymy z tego zestawienia połowę z liczby przypadającej na wiek od lat 20 - 29, do którego weszli przybysze żołnierze mahometanie z nad Wołgi, to przekonamy się, że największa ilość naszych Muślimów przypada na wiek dzieciństwa i dojrzałości od l roku do 19 lat (41%), następnie wiek męski od 20 - 39 (29'3%) i starszy od 40 - 59 (30'0%), a na końcu starczy od 60 - 109 (6'6%).
Ryć. 8. „Maryla” z Wereszczaków hr. Putkamerowa (z mało znanego sztychu, wykazującego pewne cechy tureckie).
|
Powrót do witryny Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny" |