Za przykładem polaka Baranowskiego poczęli wydawać i Litwini swoje córki za Tatarów. Początkowo duchowieństwo łacińskie niechętnem okiem na to patrzyło, grożąc , nawet klątwą kościelną, ale Witołd, a później Swidrygiełło - chcąc utrzymać Muślimów w swym kraju - protegowali podobne małżeństwa, które były w zwyczaju aż do unji Polski z Litwą. Z bardziej znanych można wspomnieć kniazia Najman-bega, żonatego z córką bojara litewskiego Oleszka, który przyjął nazwisko Oleszkiewicza, a potem od nadanego majątku - Kryczyn, potomkowie jego noszą nazwisko Kryczyńskich, zwać się emirzami Najman-beg Oleszkiewiczami - Kryczyńskiemi. Wielu ze szlachty mahometańskiej, jak kniaź Jaliar-beg, Kulzeman-emirza, Muhir-emirza, Edygiej-emirza, od nadanych majętności: Zabłoć, Talkuny, Rejżewo, Koryce przyjęli nazwiska Zabłockiego, Talkowskiego, Rejżewskiego, Koreckiego i t. d. Inni, pożeniwszy się z polkami i litwinkami, przyjęli i rodzinne nazwiska żon swoich¹⁾. W. ks. litewscy nadawali osadzonym Tatarom różne przywileje, begom i emirzom mnogie włości, przeważnie w powiatach: Wileńskim, Trockim, Oszmiańskim, Lidzkim i innych²⁾.

Na Litwie więc rodziny ziemiańskie tatarskie mają swe majętności i folwarki i przyjęły język i kulturę polską; tam gdzie się trzymają islamu, jak w wielu miejscowościach szczególnie powiatu Oszmiańskiego, zachowują swe dawne podania, i odziedziczoną ziemię odprzedają tylko swym współwyznawcom. W okolicach Iwja siedzą rodziny tatarskie Szabonowiczów, Bielaków, Eljaszewiczów, Ryzwanowiczów, Raszypowiczów, Rodkiewiczów i innych . O wiele zamożniejszymi są Tatarzy w okolicach Dowbuciszek. Tam stoi w malowniczem zaciszu, zbudowany podobno około r. 1757 w stylu bizantyńskim meczet wpośród starego, omszałemi kamieniami pokrytego cmentarza. Na grobowych kamieniach znajdują się napisy po polsku i rusku z wyrytym półksiężycem i arabską sentencją z koranu. Tu są groby rodzin Kryczyńskich, Talkowskich, Zabłockich, Ułanów i innych. Do parafji tej należy według C. Jankowskiego cały szereg majątków i folwarków. Leżą tu dawne dobra kniaziów tatarskich Machnieta, Bohdana i Juchny Tursów, Szachuniewiczów i innych³⁾. Najbardziej jest tu rozrodzona rodzina Kryczyńskich. Wiele tej krwi przesiąkło do szlachty miejscowej⁴⁾. Nie mało spotyka się osad w powiecie Lidzkim i Trockim. Wszędzie odznaczają się Tatarzy wielką pracowitością i sumiennością.

Ryć. 3. Meczet w Dowbuciszkach (pow. Oszmiański)

Jeden z najzasłużeńszych naszych uczonych sędziwy Benedykt Dybowski, sam Nowogrodzianin, w liście pisanym 18 XI 1923 podaje ciekawe szczegóły o szlachcie w Nowogrodzkiem, z której wielu bardzo jest pochodzenia tatarskiego, będąc dziś już chrześcijanami. Tak np. w rodzinie Zabłockich, do niedawna wyznającej mahometanizm, jeden z braci był jenerałem, a drugi majorem wojsk rosyjskich. Mieli oni posiadłości pod Nowogródkiem, znani jako ludzie uczciwi, dobrzy i spokojni. Jedna z Kmitówien wyszła za Murzicza, wyznania mahometańskiego. Nargielewicze pochodzą z Tatarów. Jeden z przedstawicieli tej rodziny, Jan, urodzony w Birbaszówny⁵⁾ pochodzenia tatarskiego, był szwagrem Dybowskicgo. Był to człowiek cieszący się wielką powagą u miejscowego społeczeństwa. Ukończywszy Uniwersytet w Dorpacie, po uwłaszczeniu włościan w r. 1861 był wybrany na komisarza włościańskiego (mirowy pośrednik) i na tem trudnem stanowisku odznaczał się wyjątkową sprawiedliwością. Przez całe życie będąc skrzętnym zbieraniem ksiąg, stworzył wspaniałą bibljotekę, którą przeznaczył do publicznego użytku dla Wilna. Po nagłej śmierci Nargielewicza w Warszawie, bez testamentu, daleki krewny zmarłego, jako spadkobierca zawładnął bibljoteką, którą po wielkich staraniach wdowa wykupiła i przeważną jej część z całem urządzeniem złożyła w darze bibljotece im. Ossolińskich we Lwowie, dokąd staraniem prof. Dybowskiego została przewiezioną i uporządkowaną. Pozostałą część w majątku Nargielewicza w Wojnowie hojna ofiarodawczyni przeznaczyła do bibljoteki Wileńskiego naukowego Towarzystwa. Podczas wielkiej wojny majątek wdowy został zrujnowany, a w pożarze, który zniszczył cały dobytek i wieloletnią pracę właścicieli Wojnowa, spłonęła i biljoteka.

Rodzina Borodziczów, spokrewniona z Nargielewiczami, też jest tatarskiego pochodzenia. Członkowie tej rodziny odznaczali się wielkiemi muzycznemi zdolnościami. Do rzędu szlachty pochodzenia tatarskiego w Nowogródzkiem prof. Dybowski zalicza Muzolfów, Bułhaków, wreszcie Tuhanowskich, mających pochodzić od kniaziów Tuhanów, właścicieli rodowego majątku w Nowowogródzkiem, Tuhanowicz, którym jakiś czas władali Wereszczakowie, a gdzie nieraz przebywał - za lat młodzieńczych - Mickiewicz. Ostatni z linji męskiej kniaziów Tuhanów na Litwie, Konstanty, uwięziony za udział w powstaniu, umarł po ciężkich przejściach w więzieniu w Wilnie 9 lipca 1864. Córką Konstantego dotąd żyjącą, a słynną w ziemi Nowogródzkiej ze swego patrjotyzmu i ofiarności, jest panna Józefa Tuhanowska. Majątek swój rodowy Tuhanowicze przekazała Towarzystwu Rolniczemu w Mińsku celem urządzenia szkoły rolniczej i stacji doświadczalnej. Podczas wielkiej wojny pałac z dawnemi zabytkami przeszłości, budynki i cały majątek został zdewastowany. Rodzina Tuhanowskich zżyła się blisko z Wereszczakami. Konstanty był ożeniony z Wereszczakówną i ponieważ związki małżeńskie pomiędzy temi rodzinami wielokrotnie się powtarzały, podobno wiele cech tatarskich odziedziczyli Wereszczakowie, jak również pierwsza miłość Mickiewicza Maryla Wereszczakówną, późniejsza hr. Putkamerowa. - Występują u niej cechy mongolizmu, znacznie złagodzone w typie tatarskim. Ze swych wiekowych wspomnień o Tatarach, z któremi go łączyły stosunki przyjaźni lub pokrewieństwa, prof. Dybowski wyniósł o nich wrażenie jako o ludziach wysokiej uczciwości, brzydzących się kłamstwem i obłudą, szczerych, otwartych, stałych w przyjaźni, uczynnych i ofiarnych; żaden z Tatarów, co stwierdza i T. Czacki, nigdy nie był szpiegiem lub zdrajcą.