Magazyn rozmaitości
CICER CUM CAULE
(czyli groch z kapustą)

| Sanok dawny | Sanok dzisiejszy | Gimnazjum | Adres do Cesarza |

Sanok dawny:

W latach I Rzeczpospolitej Sanok był stolicą historycznej Ziemi Sanockiej.
Obejmowała ona teren późniejszych powiatów: sanockiego, leskiego i brzozowskiego oraz częściowo powiatów krośnieńskiego, rzeszowskiego, dobromilskiego i turczańskiego.


 
Granice Ziemi Sanockiej w czasach I Rzeczpospolitej (naniesione na współczesną mapę miejscowości)
 
Ziemia Sanocka była starostwem. Jednym z 46 w Koronie, jednym z 4 (od XVI w. - 5) w województwie ruskim. Ówczesne starostwo to jednostka administracji rządowej (królewskiej) i sądowniczej. Stąd w Sanoku urzędowali wtedy: starosta, podstarości (zwany też burgrabią), pisarz grodzki oraz sędzia grodzki.
Kasztelan sanocki był, z urzędu, członkiem Senatu. Jako tzw. "kasztelan mniejszy" (jeden z 50 w całej Koronie) był tzw. "senatorem drążkowym" (z racji niezbyt wygodnego miejsca na sali obrad) jednak, tak czy inaczej była to wówczas godność ogromna.
Do Ziemi Sanockiej przypisane były również następujące urzędy ziemskie: podkomorzy, chorąży, cześnik, stolnik, wojski, sędzia, podsędek i pisarz (nie było tu natomiast miecznika, krajczego ani podstolego).


Opracowano na podstawie:
Marcin Kromer: Polonia sive situ ... etc. [pol. tłum.: Polska, o położeniu, ... itd]). wyd. różne.

Sanok dzisiaj:

Obecnie Sanok liczy 38,8 tys. mieszkańców i zajmuje obszar 38 km kwadratowych.

Jest siódmym pod względem ludności miastem województwa podkarpackiego - po Rzeszowie (185 tys. mieszk.), Przemyślu (63,4 tys. mieszk.), Stalowej Woli (63,3 tys. mieszk.), Mielcu (60,8 tys. mieszk.), Tarnobrzegu (48 tys. mieszk.) i Krośnie (46,9 tys. mieszk.). (dane z roku 2014 - Rocznik statystyczny z 2015).
We wszystkich tych miastach (z wyjątkiem Rzeszowa) liczba ludności w ostatnim dwudziestoleciu wolno ale systematycznie maleje.


Spadek z początku lat 40.tych to skutek II wojny światowej.
Przyczyną zawirowania z lat 70.tych były ówczesne reformy administracyjne Polski (PRL) i rywalizacja Sanoka z Krosnem o pierwsze miejsce w nowotworzonym województwie.
Wtedy to dołączono, a następnie odłączono od Sanoka dzielnicę Zagórz.
Dołączono w związku z utworzeniem ogromnego powiatu bieszczadzkiego (ze stolicą w Lesku). Sanok został miastem wydzielonym, Zagórz - z filią sanockich zakładów Autosan - pasował raczej do niego niż do nowoutworzonego powiatu. Więc go przyłączono do miasta.
Na krótko.
Odłączono ponownie po kilkunastu zaledwie miesiącach. Niewątpliwie po to by "poprawiać" proporcje ludnościowe na rzecz "nowo-wojewódzkiego" Krosna.
Sanok liczył wówczas 31,9 tys., Krosno - 33,1 tys, przy czym ta wątła przewaga Krosna była zupełnie świeżej daty. Sanok miał przy tym "stołeczne" tradycje historyczne, Krosno (jedno z nienajwiększych miast historycznej Ziemii Sanockiej) - nie.
Obecnie w granicach Sanoka pozostaje siedem dzielnic (część z nich to dawne podsanockie wsie): Sródmieście, Wójtostwo, Błonie, Dąbrówka, Zatorze, Posada, Olchowce.



Gimnazjum - alma mater Sanocensis:

Powstało w 1880 r., kiedy to 27 lipca, pismem I. 11209 Cesarsko-Królewskie Ministerstwo Oświaty zezwoliło na otwarcie w Sanoku pierwszej klasy gimnazjalnej (na koszt gminy).

Było to jedno z pierwszych gimnazjów na Galicji. W okolicy wcześniejsze były jedynie gimnazja (8.klasowe) w Krakowie i Tarnowie oraz (6.klasowe) w Rzeszowie, Przemyślu, Wadowicach i Nowym Sączu.
Gimnazjum było 8.klasowe. Przyjmowano młodzież po 4 klasie szkoły podstawowej i zdanym egzaminie wstępnym.
Pierwotnie program nauczania obejmował głównie naukę literatury i języków. Przede wszystkim języków klasycznych: łaciny i greki.

Początkowo nauka odbywała się w murowanym domu burmistrza Cyryla Ładażyńskiego, potem w domu pani Kahanowej przy ul. Cerkiewnej, a od 20 października 1883 w budynku przy obecnej ul. Sobieskiego, wybudowanym specjalnie dla tych potrzeb przez gminę.
W budynku tym Szkoła mieściła się - z wojennymi (i powojennymi) przerwami - aż do roku 1973 kiedy to przeniesiono ją do nowej siedziby: brzydkiego, sztampowego budynku przy ul. Zagrody (na Posadzie).

Internat przy ul. Chopina wybudowano w 1900 r. staraniem Towarzystwa Bursy (powstało w 1898), głównie z datków społecznych. Nazwano je: Bursą Jubileuszową im. Cesarza Franciszka Józefa.
(Może należałoby do tej nazwy, po latach, wrócić ... ?)

Kolejne okresy w dziejach Szkoły::
- C.k. Gimnazjum Wyższe w Sanoku, 8.klasowe, (1880 - 1917) (od 1908 im. Cesarza Franciszka Józefa);
- Gimnazjum w Sanoku, 8.klasowe (1918 - 1921);
- Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii, 8.klasowe (1922 do 1933, ostatnia matura w 1938);
- Gimnazjum Ogólnokształcące, 4.klasowe, typu jednolitego z tzw. małą maturą oraz egzaminem wstępnym do dwuletniego liceum, ukończenie którego dawało prawo wstępu na uniwersytet (od 1933, pierwsza matura w 1939 r.);
- tajne nauczanie (1940 - 1944) + Komisja Weryfikacyjna (1945);
- Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego i Licealnego, oddzielnie Męska (chłopcy z dawnego Gimnazjum i ze Szkoły im. Jagiełły) i (w budynku przy ul. Mickiewicza) Żeńska (dziewczyny z dawnego Gimnazjum i ze Szkoły im. Jadwigi), 11.letnia, z jednolitą numeracją klas: I - XI, (1946 - 1953);
- Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące (do 1960 oddzielnie Męskie i Żeńskie, potem - ciągle oddzielnie - koedukacyjne), z jednolitą numeracją klas: I - XI, (1953 - 1967);
- Liceum Ogólnokształcące, 4.letnie, na podbudowie 8.letniej szkoły podstawowej, numeracja klas w liceum od I do IV (od 1967, pierwsza matura w 1971).


Opracowano na podstawie:
Józef Stachowicz.: Gimnazjum Męskie w latach 1880 - 1958. w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku. 1888 - 1958.. PWN. Kraków 1958.
Wacław Drwięga: Liceum w latach 1958 - 1980 r. w: Księga Pamiątkowa: 100 lat Gimnazjum i Liceum w Sanoku. Sanok. 1980.
Wojciech Sołtys: Oświata i szkolnictwo. w: Sanok. Dzieje miasta. Kraków. 1985.

Obszerny artykuł o Gimnazjum, jego historii i jego absolwentach znajduje się Wikipedii: Gimnazjum nr 2 im. Królowej Zofii w Sanoku



Adres do Jej Apostolskiej Mości Cesarza i Króla z okazji 60. Rocznicy Panowania
przez Radę Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka:

Do Najwyższej Kacelarii Gabinetowej dla Jej Apostolskiej Mości Cesarza Franciszka Józefa,
Wiedeń, Zamek Cesarski

Zebrana z powodu sześćdziesięcioletniego jubileuszu rządów Waszej Cesarskiej Mości na uroczystym posiedzeniu Rada Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka przesyła, na podstawie jednomyślnie podjętej uchwały, Waszej Cesarskiej Mości wyrazy głębokiej czci, hołdu i miłości, a zarazem czuje się szczęśliwą, iż danym jest jej w tej dla wszystkich ludów Monarchii, jak i dla całego świata wiekopomnej chwili złożyć choćby na tej drodze u stóp tronu wyrazy głęboko uczutej wdzięczności za powołanie do życia, stałe opiekowanie się i doprowadzenie do kwitnącego stanu autonomii miast naszego kraju, a tym samym autonomii naszego grodu.
Zarazem zasyłamy z głębi serca pochodzące modły do Wszechmocnego Boga, niech Opatrzność naszego wzniosłego Monarchę, tę postać Książąt świata, która sama dla siebie cześć nakazuje, uchowa jeszcze długie lata na pomyślność Jego Państwa i na pomyślność ludów.
Niech spływa na Niego najobfitsze błogosławieństwo aż po najdłuższe lata. Niech szczęście i pokój będą rządów Jego udziałem.
Wznosimy okrzyk - Najmiłościwiej nam panujący Cesarz i Król Franciszek Józef I niech żyje!

Rada Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka - Feliks Giela.
Sanok 1 grudnia 1908 r.


na podstawie:
Alojzy Zielecki: Sanok siedzibą organów państwowych i samorządowych. w: Sanok. Dzieje miasta. Kraków. 1985.



Ostatnia aktualizacja: styczeń 2015

do strony głównej