И ТУГАН ТЕЛ
Габдулла Тукай
И туган тел, и матур тел,
әткәм-әнкәмнең теле.
Дәньяда күп нәрсә белдем
Син туган тел аркылы.
|
Mowo ojczysta, piękna mowo,
Mowo mojego taty, mojej mamy.
Wszystko co w życiu poznałem
To poprzez ciebie ojczysta mowo.
|
Иң элек бу тел белән
әнкәм бишектә кәйләгән.
Аннары тәннәр буе
әбкәм хикәят сәйләгән.
|
Na początku w tym języku
Ukołysywała mnie w kolebce mama
Zaś potem nocami
Bajki opowiadała mi babcia.
|
И туган тел! Һәрвакытта
Ярдәмең берлән синең
Кечкенәдән аңлашылган
Шатлыгым, кайгым минем.
|
Mowo ojczysta! Nieustannie
Pomoc twoja
Od maleńkości objaśniała
Radości moje, troski moje.
|
И туган тел! Синдә булган
Иң элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, үзем һәм
Әткәм-әнкэмне, Ходам!
|
O mowo ojczysta! Mowo
Mojej pierwszej modlitwy:
Bądź miłościw mnie
Mojemu tacie i mojej mamie, Boże!
|
Przekład nie jest przesadnie piękny ale za to jest dość wierny, mniej więcej dosłowny (na tyle na ile się daje przekładać
dosłownie z języka aglutynacyjnego na język fleksyjny).
* * *
Ğabdulla Tuqay
(Габдулла Тукай)
to tatarski poeta z przełomu wieków XIX i XX (żył w latach 1886 - 1913).
Między wielu innymi utworami napisał ten kultowy dziś dla Tatarów wiersz.
Jest on rodzajem ich hymnu narodowego. Żadne większe zgromadzenie publiczne, żaden festiwal nie ma prawa obejść się bez wspólnego odśpiewania
pieśni do jego słów.
W YouTube można znaleźć wiele (kilkadziesiąt!) klipów z tą pieśnią, w tym np.
wersję w wykonaniu uczestników II międzynarodowego festiwalu pieśni tatarskiej "Жиде йолдыз"
("Siedem gwiazd"),
"wersję karaoke" (ta jest jedną z kilku),
recytację wiersza Tukaja (są i inne wykonania),
wersję instrumentalną"
(też jest co najmniej kilka wykonań na różne instrumenty),
wersję żartobliwą i wiele innych. Z każdym dniem jest ich coraz więcej.
"Tuhan tel" ma oczywiście w swoim repertuarze znany tatarski piosenkarz Salavat Fәthetdinov
(ten od "Мин яратам сине Татарстан" - Kocham cię Tatarstanie) - "Салават Фәтхетдинов «Туган тел»" ,
Jeszcze bardziej (a raczej szerzej) popularna (w 2000 r. piosenką "Solo" zdobyła dla Rosji 2. miejsce w konkursie Eurowizji) Alsu Safina
niedawno wydała album "Tuhan tel" - link prowadzi do wideo z koncertu, na którym tę płytę prezentuje w Kazaniu. Rzecz jasna jest na niej i "Tuhan tel".
Ostatnio (2018) na YouTube pojawiło się piękne, emocjonalne nagranie w wykonaniu tatarskiego pieśniarza Gabdelfata Safina.
* * *
- Słownik:
- и - 1. o! ej! no! (przy zwracaniu się) 2. о! och! ech! no! (wyraża podziw)
- туган - macierzysty, rodzimy, ojczysty
- матур - piękny, nadobny, wyśmienity, artystyczny, gustowny, wykwintny
- тел - język, mowa
- әткәм - mój tato - kategoria przynależności do 1. osoby od әткәй - tato, tatuś
- әнкәм - moja mama - kategoria przynależności do 1. osoby od әнкәй - mama, mamusia
- -м (-ем, -ым) - afiks, który tworzy kategorię przynależności do 1. osoby
- әткәй-әнкәй - rodzice dosłow.: tato-mama (charakterystyczna dla języka tatarskiego forma podwójna)
- әткәм-әнкәм - moi rodzice, (dosłow.: mój tato-moja mama)
- әткәм-әнкәмнең - moich rodziców przypadek dzierżawczy od әткәм-әнкәм
- -нең/-ның (-тең/-тың) - afiks, który tworzy przypadek dzierżawczy
- теле - jego języka - kategoria przynależności do 3. osoby l. poj. (tu pełni rolę przedimka określonego) od тел - język, mowa
- -е/-ы/ - afiks, który tworzy kategorię przynależności do 3. osoby l. poj.
- дәньяда - w życiu, w świecie - przypadek miejscowo-czasowy od дәнья - świat, wszyscy ludzie, życie
- -да/-дə (та/-тə) - afiks, który tworzy przypadek miejscowo-czasowy
- күп - dużo
- нәрсә - 1. (zaimek) co 2. (rzecz.) rzecz, przedmiot, ciało
- син - ty
- белдем - dowiedziałem się, nauczyłem się - 1. osoba czasu przeszłego poświadczonego od белергә - wiedzieć, poznawać, uczyć (się)
- аркылы - 1. (poimek) przez, dzięki, z powodu
-
- иң элек - stopień wyższy od элек - wcześniej, przed, wpierw
- бу - ten, ta, to; dany; ów, owa, owo
- белән - 1. z, i, 2. (poimek) na, w, po
- бишектә - kołyska, kolebka
- кәйләгән - ukołysywała (śpiewem) - 3. osoba l. poj. czasu przeszłego niepoświadczonego od кәйләргә - śpiewać, lulać, ukołysywać
- аннары - potem, dalej
- тәннәр - noce // nocami - l. mnoga od тән
- тән - noc
- буе - (poimek) po, potem, wdół, w dole
- әбкәм - moja babcia - kategoria przynależności dla 1. osoby od әби - babcia
- хикәя - bajka, opowieść
- сәйләгән - opowiadała - 3. osoba l. poj. czasu przeszłego niepoświadczonego od сәйләргә - mówić, rozmawiać, opowiadać
-
- һәрвакытта - zawsze, w każdy czas, w dowolny czas - przyp miejsc.-czas. od һәрвакыт
- һәрвакыт = һәр + вакыт - 1. każdy czas, dowolny czas 2. każdorazowo, ustawicznie, wiekuiście
- һәр - każdy
- вакыт - czas, pora, data, okres, moment
- ярдәмең - twoja pomoc - kategoria przynależności do 2. osoby l. poj. od ярдәм - pomoc
- берлең - twoja jedna - kategoria przynależności do 2. osoby l. poj, od берлә - jedynka, jednostka
(odgrywa rolę przedimka nieokreślonego)
- кечкенәдән - od małego - ablatyw od кечкенә - mały, bez znaczenia, nieduży
- -дән/-дан (-тан/-тән, -нан/-нән) - afiks, który tworzy ablatyw - przypadek "odchodzeniowy"
- аңлашылган - wyjaśniał(-ła/-ło), tłumaczył(-ła/-ło) - 3. osoba l. poj. czasu przeszłego niepoświadczonego od аңлашылырга - wyjaśniać, czynić jasnym (zrozumiałym)
- шатлыгым - moja radość - kategoria przynależności do 1. osoby l. poj. od шатлык - radość, ukojenie
- кайгым - mój smutek, zmartwienie, frasunek - kategoria przynależności do 1. osoby od кайгы - smutek, żałość, zmartwienie, frasunek
-
- синдә - w tobie, u ciebie - przypadek miejscowo-czasowy od син - ty
- булган - był; były, miniony - czas przeszły nieokreślony i imiesłów przymiotnikowy dla 3. osoby l. poj.) od булырга - być, okazać się, przytrafić, dokonać się
- иң элек – stopień wyższy od элек - wcześniej, wpierw, na początku
- кыйбла - (rel.) kierunek na Kaabę w Mekce (gdzie muzułmanie zwracają się przy modlitwie)
- догам - moja modlitwa (muzułmańska dua) - kategoria przynależności do 1. osoby od дога - modlitwa (dua)
- ярлыкагыл - (rel.) przebacz, bądź miłościw - strona zwrotna, tryb życzeniowy od ярлыкарга - (rel.) przebaczać, odpuszczać grzechy
- дип - (poimek) dla, z powodu, gwoli, za aby
- үзем - ja sam - kategoria przynależności do 1. osoby l. poj. od үз - үз - swój, swoja, swoje
- һәм - i, a, oraz
- ходам - mój Bóg - kategoria przynależności do 1. osoby l. poj. od ходай - Bóg, Pan
-
