Татарлар - Tatarzy
słowa: Сәкинә Хәйруллина, Шакур; muzyka: Фирдус Тямаев, Шакур
wykonawcy: Фирдус Тямаев, Шакур, Резеда Ахметвалиева

 

Firdus Tyamaev:
Мин татар. Нәсел агачым шул жирдә тамыр алган,
Шул жирдә ата-бабамнын тозлы тирләре тамган,
«Татар барда хәтәр» бар дип гомер иткән нәселем,
Бирмәгән явыз дошманга уз телен-динен-жирен.
  Jestem Tatarem. Mój rodowód ma korzenie w tej ziemi.
Na tę ziemię kapał słony pot moich dziadów.
«Po tatarsku zuchwałe» życie wiódł mój ród.
Nie oddawał bezecnym wrogom swojego języka, wiary, ziemi.
 
Әй, татарлар , татарлар! Иманлы горур җаннар!
Кыю лачын ташын коя - шундый безнең татарлар.
Әй, татарлар, татарлар! Югалмасын кыйблалар.
Безне көчле милләт иткән телебез, динебез бар.
Әй, татарлар, татарлар!
 
Без татар барлык милләткә хөрмәт белән карыйбыз
Татулыкны, тигезлекне кыйбла итеп саныйбыз
Изгә азан тавышыннан башлана һәр көнебез
Байлыгыбыз, иманыбыз, динебез һәм телебез.
  Hej Tatarzy, Tatarzy, wierne, dumne dusze.
Jak śmigły sokół spadający kamieniem, tacy są nasi Tatarzy.
Hej Tatarzy, Tatarzy, nie zatraćcie swoich cnót.
Tym co stworzyło z nas potężny naród są nasz język, nasza wiara.
Hej Tatarzy, Tatarzy!
 
Naszą tatarskość widzimy w szacunku do narodu.
Zgodę, współdziałanie mamy za ważne wartości.
Głos świętego azanu zaczyna także i nasz dzień.
Naszym bogactwem jest nasza niezłomność, nasza religia i nasz język
 
Szakur (rap):
Ата-бабам эзе буенча,
Сынау юллары киң.
Өстерим йөгәнне,
Өстерим, үз йөгем белән тиң.
Кыю манәфәт эзләрендә
Кан тамырларында агадыр.
Милләтем, телем, динем.
Чыныккан авыр заманадан
Үз телен оныткан,
Югалткан үзенең хәтерләп.
«Мин татар!» диеп, горур дәшәм
Һәрбер кайнар сулышым белән.
Сыгылма җилләрдә
Сыгылма, син бер ялгыз түгел.
«Мин татар!» диеп, горур дәшәм,
Йоклаганнар уяныр өчен.
  Dziedzictwem po moich przodkach
Jest wielość doświadczeń.
Niech przeklinam to brzemię,
Niech przeklinam, ale jako moje własne brzemię.
W tym dziedzictwie jest zew odwagi
Który pobudza w żyłach krew
Mój naród, mój język, moja wiara.
Doświadczani przez trudne czasy
Zapomnieli swojego języka,
Zatracili swoją pamięć.
Mówiąc «Jestem Tatarem!», głoszę dumnie
Każdym moim gorącym tchnieniem
Nie załamuj się na wichrze
Nie załamuj się, nie jesteś sam jeden.
Mówiąc «Jestem Tatarem!», głoszę dumnie
Niechaj śpiący się ockną.
 
Шомарта халкымны,
Түгәрәк дөньяның очлы почмаклары.
Калдыр үз юлымда
Табан асларымда олы юл тузаны.
Җиткер тавышымны,
Җиткер һәр төбәккә, җиткер шәһәрләргә.
«Мин татар!» диеп, горур дәшәм
Һәрбер кайнар сулышым белән.
  Oszlifowują mój naród
Ostrymi kątami okrągłego świata.
Niech zostanie z mojej własnej drogi
Kurz zacnych dróg na podeszwach moich stóp.
Ponieś mój głos
Głoś wszystkim osiedlom, głoś miastom
Mówiąc «Jestem Tatarem!», rozgłaszam to dumnie
Każdym swoim gorącym tchnieniem.
 
Firdus Tyamaev i Szakur (rapując):
Китсәңдә ерак, сүзләрем - антым.
Ватан йөрәктә, ватаным - алтын.
Китсәңдә ерак, сүзләрем - антым.
Ватаным - атым, бабам - Ватаным.
  Nawet gdy odchodzę daleko, moje słowa są przysięgą.
Ojczyzna jest w moim sercu, moja ojczyzna to skarb.
Nawet gdy odchodzę daleko, moje słowa są przysięgą.
Moja Ojczyzna - moim imieniem, moi przodkowie - moją ojczyzną.
 
Firdus Tyamaev (mówiąc):
Татар булып тудым, татар булып яшим.   Urodziłem się by być Tatarem, żyję jak ma żyć Tatar.

W klipie wykonywana jest (przez Rezedę Axmetvaliеvą) jeszcze pierwsza zwrotka "Mowy ojczystej", której słowa podaliśmy już jednak w innym miejscu

Co prawda mniej więcej połowa tekstu utworu to rap rapera Szakura, jednak "Tatarzy" to piosenka Firdusa Tyamaeva, rap Szakura jest tylko dodatkiem (skądinąd dodatkiem sprawiającym spory kłopot tłumaczowi, o czym niżej). Autorką słów piosenki jest znana tatarska dziennikarka Səkinə Xəyrullina. Prezentujący piosenkę klip (na YouTube można go znaleźć pod adresem Татарлар) jest "zaledwie" zapisem koncertu, który jednak był bardzo "wypasionym" widowiskiem. Jego częścią był występ zespołu tanecznego „Kazan”, w bajecznie pięknych, kolorowych tatarskich strojach narodowych. Obok samego Firdusa Tyamaeva i rapera Szakura wystąpiła w nim śpiewaczka operowa Rezeda Axmetvaliеvа, prywatnie żona Tyamaeva. Zaśpiewała pierwszą zwrotkę kultowej piosenki "Mowo ojczysta", w sposób który Tyamaev tak opisał kazańskiemu portalowi Businessonline: "Mnie samemu mrówki chodzą po plecach gdy słucham "Tatarów", zwłaszcza podczas wykonywania "Mowy ojczystej”".

"Tatarzy" typowani są na jedną z tych piosenek "które mogą zostać narodowymi pieśniami ludu tatarskiego" (dwie pozostałe to "Газиз халкым" i "Татар, алга!").
Inaczej niż "bojowa" "Татар алга!" Artura Islamowa, nie wzywa ona do jakiegokolwiek czynu, mówi natomiast o sprawie znacznie bardziej istotnej, o tym w imieniu czego miałby być ten czyn podejmowany. Tym uzasadnieniem jest tatarskość - „татар барлык” (co po tatarsku znaczy także „tatarskie bogactwo”). Apoteoza tatarskości nie ogranicza się do samej piosenki, oprawa koncertów Tyamaeva to jeden wielki akt przywiązania do historii, kultury i tożsamości Tatarów. Widać to także w klipie. W innych, prezentowanych tu piosenkach też była obecna taka afirmacja, jednak Tyamaev wskazuje na trochę inne jej wymiary, przede wszystkim na aspekty religijne i godnościowe.
W Tatarstanie ewidentnie czekano na takie wezwanie, zatem na taką piosenkę jak „Tatarzy”. Po zaledwie kilku miesiącach dostępności klipu na YouTube, jesienią 2021 r.miał on już ponad 100 tys. odsłon. Innym konkurentkom do tytułu "nowej narodowej pieśni ludu tatarskiego", nawet mimo upływu wielu lat, daleko do tego.

Po napaści 24 lutego 2022 r. Rosji na Ukrainę, Tyamaev występował na "koncertach Z” (dla idących na wojnę tatarskich żołnierzy), organizował też „pomoc humanitarną” dla tzw. „Ługańskiej Republiki Ludowej”. Po ogłoszeniu mobilizacji powiedział, że nie pójdzie na wojnę z Ukrainą, bo ma ... problemy z nogą (Украинага һөҗүм иткән Русия хәрбиләренә ярдәм һәм ... имгәнгән аяк.). Nadal (marzec 2023) wspomaga, w tym materialnie, tatarskich żołnierzy biorących udział w agresji na Ukrainę. Rosji ("naszej stonie") życzy zwycięstwa, bo chce pokoju (Җиңү безнең якта булып, тизрәк ил-көннәребез тынычлансын иде.). Tak czy inaczej, wygląda na to, że raczej nie chce już być gorącym tatarskim patriotą, na jakiego się swoją piosenką wypromował.
Wiemy (ci starsi z nas) czym był/jest system sowiecki i wolimy nie osądzać pochopnie nikogo. Jednak, tak czy inaczej, piosenki "Tatarzy" słucha się już inaczej niż w roku 2021.

*       *       *

Słownik:

Piosenka Tyamaeva (ma trzy zwrotki)

нәсел - ród
агач - drzewo
шул - (zaim. wskaz.) ten (ta, to), tamten (tamta, tamto); oto tamten (ten), właśnie tamten (ten)
җир - (w różnych znacz.) miejsce, okolica; ląd; ziemia, pole
тамыр - (botan.) korzeń rośliny
ал-ырга - (wprost i przen.) brać, dostawać; nabywać; zbierać (plony)
тозлы - słony, solony
тир - pot
там-арга - kapać; (przen.) przypadać, dostawać się (komuś)
барда - (poimek) w obecności (kogo, czego) (miejscownik od бар)
хәтәр - niebezpieczny, ryzykowny; zawadiacki, zuchwały; odważny, nieulękły, szalony; brawurowy
бар - (predykatyw) jest, są, istnieje(ą)
дип - (poimek) aby, dla, gwoli
гомер - życie
ит-әргә - robić, zrobić, działać
бир-ергә - dawać, podawać, dostarczać
явыз - zły; brutalny, groźny, okrutny; podły, bezecny; nikczemny
тел - (anat.) język; (lingw.) język, mowa
дин - religia, wyznanie
 
иман - wiara, wyznawanie wiary, religii, przekonanie, sumienie
      -лы - tworzy przymiotnik o znaczeniu „posiadający cechę”
иманлы - szczerze przekonany, zaprzysięgły, zawołany, zadeklarowany
җан - dusza; (przen.) osoba, stworzenie, istota
кыю - śmiały, odważny; decydujący, dobitny
лачын - (zoolog.) sokół
таш - kamień, kamienny; bruk, brukowany
коя-рга - upuszczać, gubić; lać, mocno padać (o deszczu)
коя - czas teraźn. 3. os. l. poj. od коя-рга
шундый - taki, takowy; następujący; tak, tak bardzo, do tego stopnia
югал-ырга - (w różn. znacz.) gubić się, niknąć; przepadać, sczeznąć
      -ма - forma przecząca
      -сын - tryb życzeniowy dla 3. os. l. poj.
кыйбла - (rel.) kierunek na Kaabę; (przen.) centrum skupienia myśli i dążeń, kierunek ideowy
көчле - silny; potężny
 
барлык - istnienie, bycie; istota, sens; cały, wszystek, wszyscy; istotnie, rzeczywiście, prawdziwie; dostatek, bogactwo
милләт - narodowość, naród, lud
хөрмәт - szacunek, poważanie, honor, cześć; poczęstunek
белән - (spójnik) i, z; na, z, w, po, za pomocą
кара-рга - (w różn. znacz.) patrzeć; oceniać; rozważać; opiekować się; uznawać; odnosić się, dotyczyć
карый - staruszek, starzec; recytator Koranu
татулык - pokój, zgoda
тигезлек - (geograf.) równina, nizina; równość; równowaga; harmonia, jedność, współdziałanie
кыйбла - (relig.) kierunek na Kaabę; (przen.) znak, punkt orientacyjny, przekonania, kierunek ideowy
сана-рга - liczyć, rachować; uznawać, brać pod uwagę
изге - (relig.) święty; bogobojny; (przen.) wzniosły; prawy; dobry
азан - (relig.) adhan, wezwanie do modlitwy
тавыш - (w różn. znacz.) głos
башлан-ырга - zaczynać się, pojawiać się; następować, odsłaniać się
һәр - każdy, wszelki, wszystko
байлык - bogactwo; kondycja, położenie, stan
иманлы - szczerze przekonany, zaprzysięgły, zawołany, zadeklarowany

Rap Szakura (ma dwie części)

Tłumaczenie zawsze polega na tym, że najpierw trzeba zrozumieć tłumaczony tekst, a następnie znaleźć oddające to znaczenie słowa i frazy języka na który ten tekst ma być przetłumaczony. W przypadku tekstów poetyckich, a takimi są teksty piosenek, gdzie chodzi także o walory estetyczne, a zwłaszcza o niedomówienia i wieloznaczności osadzone w wiedzy i mentalności pierwotnych odbiorców, jest to szczególnie trudne, niekiedy wręcz niemożliwe. Zdaję sobie z tego sprawę ja, autor zamieszczanych tu tłumaczeń tatarskojęzycznych tekstów piosenek i stąd staram się przede wszystkim oddawać w nich możliwie wiernie ich sens, nie siląc się na jakieś odwzorowywanie ich walorów poetyckich.
Zdaję sobie także sprawę z tego, że szczególnie wielką trudność stawia przed tłumaczem tłumaczenie rapu. Także z tego, że język tatarski i tatarskie realia znam zbyt słabo by być pewnym, że dobrze zrozumiałem niuanse tłumaczonego tekstu. Stąd swoje tłumaczenie skonsultowałem z rodowitym Tatarem z Samary, mieszkającym od niedawna w Polsce. Nie tyle to tłumaczenie ile moje rozumienie tatarskiego tekstu - mój konsultat słabo zna język polski (porozumiewaliśmy się po rosyjsku), stąd nie jest zbyt kompetentny do oceniania polszczyzny.
Niestety także on, co prawda wiedział oczywiście co konkretnie mówi Szakur, ale nie zawsze rozumiał co ma na myśli, co chce przekazać swoimi (jak to w rapie "szarpanymi") zdaniami, równoważnikami zdań i tworzonymi przy ich pomocy obrazami.
Liczę na to, że zrozumieliśmy ten przekaz w miarę poprawnie, a potem ja trafnie dobrałem oddające to polskie słowa i frazy, jednak gwarancji co do tego, dawać nie śmiem.
Daję natomiast słownik z prawie wszystkimi zastosowanymi w rapie słowami. Każdy może sprawdzić czy moje tłumaczenie jest poprawne, czy też nie.

эз - ślad, odcisk, blizna, plama; (przen.) znak, trop
буенча - (poimek) po, wzdłuż, w następstwie, według
сынау - doświadczenie, kontrola, próba
юл - droga; kierunek; ślad; (przen.) metoda, sposób
киң - (wprost i przen.) szeroki, obszerny, przestronny, wielki
өстер-ергә - (wprost i przen.) szczuć, judzić, głośno urągać
      -им - tryb życzeniowo-zachęcający dla 1. osoby l. poj.
йөгән - uzda, cugle
йөк - wóz, furmanka; ładunek, ciężar, brzemię; obciążenie, obowiązki
үз - (zaimek) swój, swoja, swoje; (przym.) swój, bliski, rodzimy
тиң - jednakowy, podobny
кыю - śmiały, odważny; decydujący, dobitny
манәфәт - nie ma tego słowa w żadnym słowniku, "mój" Tatar też go nie zna, ale akceptuje mój domysł
      -ндә - miejscownik gdy afiks przynależ. do 3. osoby liczby poj.
аг-арга - (w różn. znacz) płynąć, cieknąć
      -дыр - strona sprawcza
кан - (med.) krew; (przen.) krewni (tej samej krwi)
тамыр - (botan.) korzeń rośliny; naczynie (w organiźmie), żyła
чын - faktyczny, realny, rzeczywisty; wiarygodny; aktualny
чыныг-ырга - (wprost i przen.) hartować się, zahartowywać się
авыр - (wprost i przen.) ciężki, poważny, trudny
замана - współczesność, współczesne czasy, nasze czasy
югалт-ырга - gubić, tracić, utracić
хәтерлә-ргә - pamiętać, wspominać
      -п - tworzy imiesłów przysłówkowy teraźniejszy
ди-яргә - mówić; określać, nazywać; twierdzić
      -еп - tworzy imiesłów przysłówkowy czasu teraźniejszego
дәш-әргә - zwracać się (do kogoś); zapraszać, wzywać
Һәрбер - każdy, dowolny, jakikolwiek, wszelki
кайнар - gorący
кайна-рга - gotować; kipieć, wrzeć
сулыш - oddychanie, oddech, tchnienie, westchnienie
сулыш ал-ырга - oddychać
сыг-арга - cisnąć, gnieść, ściskać, zgniatać, wyżymać
сыгыл-ырга - giąć się, wyginać się
сыгылма - giętki, wiotki, elastyczny, gibki; sprężysty, prężny
җил - wiatr; tchnienie, oddech
ялгыз - (w różn. znacz.) jeden, samotny, samotnie
йокла-рга - (wprost i przen.) spać, drzemać, pozostawać bezczynnym
уян-ырга - (w różn. znacz.) ocknąć się, obudzić się
      -ыр - tworzy tryb życząco-zachęcający
 
шомарт-ырга - wygładzać; szlifować, polerować; ociosywać
халык (халкы) - naród; lud; (przenośnie) ród, plemię
түгәрәк - (wprost i przen.) koło, krąg, okrągły; pełny; normalny
түг-әргә - lać, przelewać, wylewać; wyrzucać; tracić, trwonić
      -рәк - tworzy stopień wyższy
очлы - ostry, spiczasty
почмак - (w różn. znacz.) kąt, róg (domu, ulicy)
калдыр-ырга - pozostawiać, zostawić, porzucić
табан - (anatom.) stopa, śródstopie, pięta
ас - (wprost i przen.) dół, spód (dolna część); (potocz.) podeszwa; as
олы - szacowny, solidny, godny
тузан - kurz, pył; (bot.) pyłek (kwiatu)
җиткер-ергә - doprowadzić (do jakiegoś stanu); budować
тавыш - (w różn. znacz.) głos; dźwięk; hałas, zgiełk, szum
төбәк - kraina, kraj, miejscowość; (hist.) dzielnica
ди-яргә - mówić; określać, nazywać; twierdzić
      -еп - tworzy imiesłów przysłówkowy czasu teraźniejszego
дәш-әргә - zwracać się (do kogoś); zapraszać, wzywać
Һәрбер - każdy, dowolny, jakikolwiek, wszelki
кайнар - gorący
сулыш - oddychanie, oddech, tchnienie, westchnienie

Rap Tyamaeva i Szakura

кит-әргә - (w różn. znacz.) pojechać, pójść
      -сең - odnosi się do drugiej osoby liczby pojedynczej
ерак - daleki, odległy; długi
ант - przysięga, przyrzeczenie, ślubowanie, obietnica
алтын - złoto, złoty

Firdus Tyamaev (mówi)

ту-арга - rodzić, urodzić się
яшә-ргә - (w różn. znacz.) żyć, istnieć, mieszkać (gdzieś)

powrót do strony
Татар тел - język tatarski

Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
przejście do
Słownika tatarsko-polskiego
przejście do strony
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
przejście do
Słownika polsko-tatarskiego
przejście do strony
Zarys gramatyki tatarskiej
przejście do
Słownika afiksów słowotwórczych
przejście do strony
Rozmówki tatarskie
przejście do strony
Tatarskie piosenki