Słownik tatarsko-polski

А  Ә  Б  В  Г  Д  Е  Ж  Җ  З  И  Й   К  Л  М  Н  О  Ө  П  Р  С  Т  У  Ү  Ф  Х  Һ  Ч  Ш  Ы  Э  Ю  Я 

Я

я - I (wykrzyknik) o (przy zwracaniu się)
      II (wykrzyknik) (йә, йәгез) no, dawaj
      III (partykuła) tak, dobra, dobra
      IV (spójnik) albo, lub
я.э. (яңа эра) - ne (nowa era) (patrz także: б.э. - безнең эра)
я.э.к. (яңа эрага кадәр) - pne (przed nową erą) (patrz także: б.э.к. - безнең эра кадәр)
яб-арга - I (w różn. znacz.) zamykać
                    (тәрәзәне ябып куярга - zamknąć okno)
                    (пианино капкачын шап итеп ябарга - zatrzaskiwać klapę pianina)
               II zamykać, zakrywać, blokować, zasłaniać
                    (Ул тиз генә авызын япты. - Natychmiast zamknął usta.)
                    (йөзне ябып йөр-ергә - chodzić z zasłoniętą twarzą)
              III zamykać (do klatki, do więzienia)
                    (сарыкларны сарайга яб-арга - zapędzać owce do zagrody)
                    (төрмәгә яб-арга - zamykać do więzienia)
              IV zamykać, likwidować (np. przedsiębiorstwo)
               V okrywać, nakrywać, pokrywać
                    (өй түбәсен калай белән яб-арга - pokrywać dach domu blachą)
                    (шешкә әрекмән яфрагын яб-арга - nakładać liść łopianu na opuchliznę)
              VI podsumowywać, reasumować
              VII (karć.) bić, pobić, przebić
                    (Козырь тузын ябып булмый. - Nie można pobić asa atutowgo.)
ябалак - (zoolog.) sowa
ябу - zamknięcie
ябык - I (wprost i przen.) zamknięty, zakryty, kryty dachem
              (ябык ишек - zamknięte drzwi)
              (ябык конкурс - zamknięty konkurs)
              (ябык базар - kryte targowisko)
          II chudy, mizerny, cherlawy
              (ябык ат - wychodzony koń)
ябышкак - I lepki, kleisty (patrz też: ябышучан)
                  II natrętny, obsesyjny, dokuczliwy, natrętny, irytujący, upierdliwy
ябыштыр-ырга - kleić, nakleić, zakleić
ябышучан - lepki, kleisty (patrz też: ябышкак)
яв-арга - (wprost i przen.) upaść, przewrócić się, padać, lać, sypać, iść (o deszczu, śniegu, pytaniach)
                (яңгыр ява - pada deszcz)
                (Далада да яңгырлар ява. - I na step padają deszcze.)
                (Докладчыга сораулар яуды. - Prelegenta zasypano pytaniami.)
явыз - I zły, złośliwy
              (явыз кешеләргә тап бул-ырга - natykać się na złych ludzi)
          II brutalny, okrutny, krwiożerczy, zachłanny, drapieżny
              (явыз бүре балалары - drapieżne wilczęta)
         III podstępny, zjadliwy, groźny, zawzięty, zgubny
              (явыз ният белән - w złym zamiarze)
              (явыз дошман - zawzięty wróg)
         IV złoczyńca, łotr, łajdak, szelma, czarny charakter
              (Явыз Иван - Iwan Groźny)
явызлык - I zło, krzywda
                    (Ит яхшылык - көт явызлык. - (powiedzenie) Czyń dobro a doczekasz się zła.)
                II złość, gniew, wściekłość
                    (Aңарда көчле явызлык кайный. - W nim kipi silny gniew.)
                III złośliwość, podstępność, nikczemność
                    (ниятләренең явызлыгы - nikczemność zamiarów)
                    (явызлыкларын фаш ит-әргә - zdemaskować (jego) podstępność)
явым-төшем - deszcze, opady atmosferyczne
яг-арга - I (wprost i przen.) palić, ogrzewać, opalać, rozpalać
                    (мичкә ягарга - rozpalić piec)
                    (йөрәккә ут ягарга - rozpalić serce, pobudzić, zainspirować)
               II mazać, smarować
                    (ипигә май ягарга - smarować chleb masłem)
              III (przen.) przypisać, imputować, oskarżać, oczerniać, szkalować
ягулык - opał
ягъни - to jest, t.j.
ягым - I maźnięcie, rozmaz (tłuszczu),
            II (przen.) urok, atrakcyjność, fascynacja, czar, urzeczenie
ягымлы - I serdeczny, delikatny, łagodny,
                II ponętny, sympatyczny, przyjazny, życzliwy
ягын-ырга - umalować się, posmarować się
                      (пудра ягынырга - upudrować się)
ягыннан - od strony, ze strony
яд - pamięć, wspomnienia
ядрә - I (milit.) kula
          II śrut
         III (sport) kula
яз - wiosna
      (Язгы яңгыр - көзге муллык. - (przysłowie) Wiosenny deszcz to jesienny dostatek.)
яз көне - wiosną
яз нуры - (botan. przylaszczka
яз-арга - I (w różn. znacz.) pisać, napisać
                II przypisać (lekarstwo)
                III zapisać (na nośniku audio)
                IV wygładzać, rozprostowywać (plecy)
                V ubijać (masło)
                VI stracić, gubić
                VII tracić rozum, szaleć
                VIII schodzić, zbaczać (z drogi)
                IX w charakterze czasownika pomocniczego znaczy działanie, które nieomal zaszło:
                      Үлә язды. - Ledwo nie umarł.
язгы - wiosenny
язма - I zapis, pismo
              (Изге Язмалар - Pismo Święte)
          II язмалар - zapiski, notatki, przypiski
          III napis
          IV piśmienny
язмыш - los, dola, przeznaczenie, fatum, fortuna
язу - I pismo, pisanie,
        II notatka, zapis
        III napis
        IV rękopis
        V piśmienny
        VI piszący
язучы - pisarz
язык - (relig.) grzech, grzeszny
языклы - grzeszny
языл-ырга - I forma bierna od яз-арга I
                    II abonować, subskrybować, prenumerować
                        (газета-журналларга язылу - abonament na gazety i czasopisma)
язылган - napisany
язылышы-рга - rejestrować się, zapisywać się
язын - wiosną
язып ал-ырга - zapisać
язылу - I wpis, zapis, nagranie
            II prenumerata, abonament
язып куя-рга - określać, oznakowywać
языш-ырга - korespondować
яисә - lub, albo
як - I (w różn. znacz.) strona
          (һәр якка - we wszystkie strony)
     II (polit.) strona, obóz, stronnictwo
          (ике дошман як - dwa wrogie obozy)
     III strona, miejsce
          (урамның уң ягы - prawa strona ulicy)
     IV strona, bok
          (күкрәкнең сулхатын-кыз - lewy bok piersi)
     V (geometr.) bok (wieloboku)
     VI strona, część (np. domu)
          (хатын-кыз ягы - kobieca część (mieszkania))
     VII okolica, miejsce, strony
          (туган як - strony rodzinne)
    VIII (przen.) strona, aspekt, część składowa
          (Юридик яктан сез хаклы. - Od strony prawnej macie rcję.)
яка - kołnierz
яки - lub, albo
якла-рга - I (w różn. znacz.) bronić
                  II interweniować, orędować
                  III podtrzymywać, popierać
яклау - I (wprost i przen.) światło,
            II ogień,
            III (w różn. znacz.) jasny, świetlany
яклаучы - I obrońca, opiekun, protektor
                II stronnik, orędownik
яклы - I (w połączeniu z liczebnikiami) -stronny
              (бер яклы - jednostronny)
              (ике яклы драп - dwustronny flausz (rodzaj tkaniny))
          II (predykatyw) stronnik, opowiadający się (za czymś), popierający (coś, kogoś)
              (Без тынычлык һәм хаклык яклы. - Opowiadamy się za pokojem i sprawiedliwością.)
якорь - kotwica
якта - strona, po stronie
           (бу якта - tu, po tej stronie)
           (кичке якта - wieczorem)
           (сул якта - po lewej, z lewej strony)
           (уң кул якта - po prawej, z prawej strony)
           (тирә-якта - wokół, wkoło)
яктан - strona, ze strony
           (бу яктан - z tej strony, stąd)
           (формаль яктан - ze strony formalnej, formalnie)
           (экономик яктан - ekonomicznie)
           (һәр ике яктан - z obu stron, obopólnie)
якты - I (wprost i przen.) światło,
          II (w różn. znacz.) jasny, świetlany
яктылык - I światło, światłość
                      (Аллаһы: - Яктылык булсын - дип боерды, һәм яктылык булды.
                      - Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. (Genesis))
                  II oświetlenie,
                  III blask, miejsce widne,
                  IV (przen.) świetlane życie
яктыр-ырга - I świecić, oświecać, rozświecać
                      II rozwidniać się, stawać się oświetlonym, jaśnieć
                      III (przen.) świecić, jaśnieć, (o człowieku, twarzy, oczach)
якшәмбе - niedziela
якын - I bliski, blisko, niedaleko
          II bliski, krewny, przyjaciel
          III (poimek) w rodzaju, tak jakby, podobny do
                (көлемсерәүгә якын - coś w rodzaju uśmiechu)
          IV (poimek) około, prawie
                (елга якын – około roku)
якын гына - obok, następny, niedaleko
якын ит-әргә - uznawać swoim, za bliskiego, spokrewnionego
якын күр-әргә - patrz якын ит-әргә
якынае-рга - (wprost i przen.) zbliżać się
якында - blisko
якындагы - kolejny, następny, bliski
якынлаш-ырга - zbliżać się, nadchodzić
якынлык - I bliskość
                  II przyjaźń, intymność
якынрак – pobliski, w pobliżu
якынча - I przykładowy, przybliżający,
                II przybliżony, w przybliżeniu,
                III (matemat.) przybliżenie
ял - I odpoczynek, wypoczynek
      II świąteczny, nieroboczy
      III urlop, ferie, wakacje
      IV zapłata, wynagrodzenie
      V dzierżawa, najem
      VI grzywa, kita
ял ит-әргә - odpoczywać
ял-арга - lizać, oblizywać
яла - potwarz, kalumnia, oszczerstwo
яла яг-арга - oczerniać, szkalować, rzucać kalumnie
яла-рга - (wprost i przen.) lizać, oblizywać, wylizywać
                (Песи баласын ялый. - Kotka wylizuje kocięta.)
                (түтәлләр ялаган кебек чиста - grządki schludne jak wylizane)
                (түрәләрнең табанын яларга - podlizywać się władzy)
ялан - I otwarte pole, otwarty teren,
          II nagi (o miejscu, terenie)
ялан - każdy czas, zawsze
ялан-ырга - oblizywać się (forma bierna od яла-рга)
яланаяк - bosy, bosonogi, boso, na bosaka
яланаяклы - bosonogi, bosy
ялангач - I nagi, goły, rozebrany,
                II nagi, bezlistny (o drzewie)
                III odkryty (o terenie)
                IV (przen.) gołosłowny, nieuzasadniony
ялангачлан-ырга - obnażyć się
ялангачландыр-га - obnażyć
ялвар-ырга - prosić, błagać, modlić się
ялвару - prośba, błaganie, modlitwa
ялваручы - rażący, wyjątkowy, skandaliczny
ялга-рга - I (wprost i przen.) łączyć, wiązać, zespalać, przyłączać, dołączać
                    (өзелгән бауны ялга-рга - związać rozerwaną linę)
                    (механизм өлешләрен ялга-рга - zespolić części mechanizmu)
                    (сүзне сүзгә ялга-рга - łączyć słowo ze słowem)
                    (электр челтәренә чыбыкны ялга-рга - przyłączyć przewód do sieci elektrycznej)
                II (wprost i przen.) dołączać, dodawać
                    (соңгы җөмләгә тагын бер сүз ялга-рга - dołączyć jeszcze jedno słowo do ostatniego zdania)
ялган - I kłamliwy, nieprawdziwy, fałszywy, obłudny, pozorny, urojony, fikcyjny
            II kłamstwo, nieprawda, fałsz, obłuda, fikcja
            III przedrostek pseudo-, łże-, krzywo-
                (ялган тәгълимат - pseudonauka)
                (ялган шаһит - krzywoprzysięstwo)
ялган-ырга - I strona bierna od ялга-рга
                    II przyłączać się
                    III zespajać się, zrastać się
ялганла-рга - I kłamać, mówić nieprawdę, łgać, okłamywać
                          (Бер ялганласаң, гомер буе ышанмаслар. - (powiedz.) Raz skłamałbyś na zawsze zostaniesz kłamcą.)
                       II szkalować, oczerniać
                          (Сез аңа карата ялганлыйсыз. - Oczerniacie go.)
ялганга чыгар-ырга - odrzucić jako kłamstwo, uznać za kłamstwo
ялгыз - I (w różn. znacz.) jeden, samotny, samotnie
            II pojedynczy, osobny
            III pojedynczy
ялгызак - samotny, pojedynczy
ялгызлык - samotność, osamotnienie
ялгызлык исем - (lingwist.) imię własne
ялгыш - I błąd, pomyłka // pomyłkowo,
              II nieoczekiwanie
ялгыш-ырга - pomylić się, pobłądzić
ялгышлык - I błędność, fałszywość, wadliwość, niedokładność, niesłuszność, lapsus
                        (фикер ялгышлыгы - błądne mniemanie)
                    II przeliczenie się, pomyłka w rachunku
ялгышлык эшлә-ргә - zrobić błąd
ялкау - (wprost i przen.) leniwy, gnuśny, niedbały, leń
ялкаулан-ырга - lenić się
ялкаулык - lenistwo, gnuśność, próżniactwo
ялкын - I płomień
             II namiętność, żądza, cieczka (u zwierząt)
ялкынсын-ырга - (wprost i przen.) zaognić się, zaczerwienić się, zapalić się
ялкынсыну - (med.) zapalenie
                        (үпкәләр ялкынсынуы - pneumonia, zapalenie płuc)
ялкыт-ырга - dokuczać, męczyć, nudzić
ялла-рга - najmować, wynajmować, umawiać się z kimś
                  (ремонт ясарга кеше ялла-рга - nająć człowieka do przeprowadzenia remontu)
ялт-йолт ит-әргә - (wprost i przen.) migotać, pobłyskiwać, błyskać
ялтыра-рга - I błyszczeć
                      II (wprost i przen.) zajaśnieć, promieniować, świecić
ялтыравык - I blask, połysk
                    II glazura, polewa, szkliwo
                    III (przen.) polor, blichtr
                    IV błyszczący, iskrzący się (śnieg, kamień szlachetny, itp.)
ялтыравыклы - I błyskotliwy
                          II połyskliwy, błyszczący
ялтырап торган – jaskrawy, jasny
ялтырат-арга - I nadawać blask, połysk, polerować
                        II błyskać (oczami)
                        III (przen.) wymierzyć policzek
                        IV (przen.) szybko zjeść, połknąć
ялчы - I najemnik, robotnik najemny
          II (przen., lekceważ.) sługus, fagas, przydupas
              (директор ялчысы - dyrektorski przydupas)
ялын-ырга - upraszać, błagać
ялыну - błaganie, zaklinanie
яма-рга - łatać, nakładać łatę
яман - I zły, kiepski, źle, kiepsko
                  (Яман хәбәр төнлә дә йокламый, килеп җитә, яхшы хәбәр көндез дә кичегә.
                  - Zła wiadomość i nocą nie śpi, a dobra wiadomość i we dnie się spóźnia. (przysłowie)),
            II nieprzyjemny, nieprzychylny, zły
                  (яман җилләр - złe wiatry),
            III okropnie, strasznie, bardzo
                  (яман матур - bardzo piękny)
ямансу - I nudny, nudno,
            II smutny, ponury
ямансул-арга - tęsknić, smucić się
                        (Ямансулама дустым. - Nie smuć się, mój przyjacielu.)
ямансулап - smętnie, tęsknie
                        (ямансулап йөрү - chodzić smętny)
ямау - I łata, łatka
          II szrama, blizna
              (биттәге ямау - szrama na twarzy)
ямаулык - I materiał nadający się na łatę
                II łata
яме - (predykatyw) w porządku? dobrze? OK?
            (Кишерне алып кил, яме? - Kupisz marchew, dobrze?)
ямчы - wożnica
ямь - I piękno, wdzięk, urok
            (җәйге табигатьнең яме - piękno letniej przyrody)
            (авыл тормышының яме - uroki wiejskiego życia)
        II przytulność, dobre urządzenie (mieszkania)
ямьсез - I brzydki, nieładny, niesympatyczny, nieprzystrojny, niepokaźny, mizerny
              II nieprzytulny, niemiły, nieprzyjemny, niedobry, niestosowny (przypadek, moment)
ян - bok, boczny, poboczny
ян-арга - I (w różn. znacz., wprost i przen.) płonąć, palić się
                    (янып көлгә әйләнергә - spłonąć doszczętnie)
                    (Бүлмә уртасында тимер мич яна. - Pośrodku pokoju pali się żelazny piecyk.)
                    (Лампа яна. - Pali się lampa.)
                    (Колаклар ут кебек яна. - Uszy palą jak ogniem.)
                    (нәфрәт уты белән янарга - pałać (płonąć) nienawiścią)
                    (кояшта янарга - opalać się na słońcu)
               II wypłowieć, wyblaknąć
                    (Күлмәк кояшта янган. - Koszula wypłowiała od słońca.)
               III cierpieć, dręczyć się, boleć
                    (йөрәк яна - serce boli)
               IV przepaść, upaść, ulec zniszczeniu
                    (План яна. - Plan upadł (spalił się).)
яна-рга - I grozić, zagrażać, pogrozić, wygrażać, odgrażać się
                    (төрмә белән янарга - grozić więzieniem)
               II toczyć, ostrzyć, wecować
                    (чалгы янарга - ostrzyć kosę)
янартау - (geograf.) wulkan (patrz też: вулкан)
янаулы - groźny, niebezpieczny
янә - znów, ponownie, od nowa, jeszcze raz
янәдән - znów, ponownie, od nowa, jeszcze raz
янәсе - (wtrącenie) jakoby, podobno, niby
            (янәсе, эш майтарып йөри - jakoby zajęty pracą)
янәшә - I obok siebie, bezpośrednio, oko w oko,
             II równoległy
янәшә-тирә - sąsiedztwo, sąsiedni, okoliczny
янәшәлек - I sąsiedztwo, bliskość
                      (янәшәлек юлы белән бәйләнү - (gramat.) łączenie (wyrazów) poprzez sąsiedztwo)
                   II równoległość, paralelizm
янбаш - (anatom.) bok, biodro
январь - styczeń
янга - I na bok, w bok
          II do, ku
         III (poimek) do (z zaimkami w przypadku dzierżawczym)
              (сезнең янга - do was)
янгын - ogień, pożar
янгын коткару хезмәте - straż pożarna
янгынга каршы - przeciwpożarowy
янгынга каршы чаралар - środki przeciwpożarowe
янгыручы - palacz
яндыр-ырга - I zapalać, rozpalać, zaświecić (świecę, lampę itp.)
                       II palić (dom, słomę, książkę itp.)
                      III oparzyć, opalić, wypalić, wyparzyć
                         (кашларны, чәчне яндырырга - spalić brwi, włosy)
                         (кулны йод белән яндырырга - poparzyć ręce jodem)
                         (күлмәкне кислота белән яндырырга - spalić płaszcz kwasem)
                         (кояш үләнне яндырды - słońce wypaliło trawę)
                      IV palić, piec, szczypać
                         (салкын колакларны яндыра - mróz szczypie w uszy)
                         (кояш бик нык яндырa - słońce pali bardzo silnie)
                       V spalić, przypalić
                         (бәлешне яндырырга - spalić pieróg)
                         (бәрәңгене яндырырга - przypalić kartofle)
                       VI wypalać (wyroby ceramiczne, rudę, piętno itp.)
                         (кирпеч яндырырга - wypalać cegły)
                         (агач күмере яндырырга - wypalać węgiel drzewny)
                         (яндырып тамга салырга - wypalić piętno (tamgę))
                         (таба яндырырга - wypalić patelnię)
                       VII zajeździć, zamęczyć (o koniu)
                         (атны ндырырга - zajeździć, zamęczyć konia)
                       VIII (przen.) wzbudzać, rozpalać (o uczuciach, miłości)
яндырыл-ырга - I zapalać się, rozświecać się (o świecy, lampie)
                           II spalać się
                           III wypalać się (o wyrobach ceramicznych, rudzie itp.)
                           IV oparzyć się
яндырылган - spalony, oparzony
янына - (poimek) do, ku, na
янында - (poimek) obok, koło, niedaleko
янындагы - w wyrazach złożonych oddaje się przedrostkiem przy-
                    (өй янындагы - przydomowy)
яныннан - (poimek) od
янып - gwałtownie, gorąco, namiętnie, z zapałem
яңа - I (wprost i przen.) nowy, nowo, nowość
        II świeży (gazeta)
        III świeży, „prosto od krowy” (o mleku, mięsie), tylko co, dopiero co
        IV w zwrotach złożonych oddaje się przedrostkiem nowo-
            (яңа туган - nowonarodzony)
        V aktualny, teraźniejszy
        VI nowizna, nowalijka
яңа хәбәр - nowość
яңа эра - nowa era (skrót: я.э.)
яңа эрага кадәр - przed nową erą (skrót: я.э.к.)
яңабаштан - ponownie, znowu
яңадан - ponownie, znowu
яңадан бастыр-ырга - wznawiać, zaczynać na nowo
яңак - (anatom.) policzek
            (яңагыннан үбеп ал-ырга - pocałować w policzek)
яңалиф - (lingw.) pismo tatarskie wykorzystujące znaki łacińskie (od яңа әлифбасы - nowy alfabet)
яңалык - I nowość, nowina
                II nowatorstwo
яңар-ырга - I odnawiać się, odświeżać się, odradzać się, odżywać, powracać do czegoś
                       (Tормыш көннән-көн яңара. - Życie odnawia się codziennie.)
                       (хәтердә яңар-ырга - przypomnieć sobie)
яңарт-ырга - I odnawiać, odświeżać, modernizować
                     II odbudowywać, restaurować
яңарыш - odrodzenie, odświeżenie, odnowa, odbudowa
                 (яңарыш җиле - wiatr odnowy)
                 (илдә хуҗалык яңарышы - odbudowa gospodarki kraju)
Яңарыш - (hist.) Odrodzenie, Renesans
                 (Яңарыш чоры - okres Odrodzenia)
яңача - I po nowemu, po współczesnemu, po nowoczesnemu
                (яңача киенү - ubieranie się po nowoczesnemu)
                (яңача фикерләргә - myśleć po nowemu)
            II nowy
                (мәсьәләгә яңача караш - nowe podejście do problemu)
яңгыр - (wprost i przen.) deszcz
яңгыр кигәвене - (zoolog.) jusznica deszczowa (haematopota pluvialis), giez koński
яңгыр суалчаны - (zoolog.) dżdżownica (lumbricus terrestris)
яңгыра-рга - I (w różn. znacz.) grzmieć, dźwięczeć
                      II rozbrzmiewać (o głosie)
                      III odpowiadać echem
яңгыравык - dźwięczny, donośny
яңгырау - I brzmienie
                  II (lingw.) dźwięczna (o głosce)
яңгырау тартык - (lingw.) spółgłoska dźwięczna
яп-яңа - nowiutki
япа-ялгыз - całkowicie samotny
япан - step, odkryte pole
япма - I nakrycie, narzuta
          II koc, czaprak,
          III markiza, wiata
япон - Japończyk
япон хатыны (кызы) - Japonka
Япония - (geograf.) Japonia
японча - japoński, po japońsku
яр - I brzeg, urwisko
         (яр сызыгы - linia brzegowa)
      II najdroższa, ukochana, miła, luba, kochanie
         (Ялкау яр тапамас. - (powiedzenie) Leniwy ukochanej nie znajdzie.)
яр буе - I pobrzeże, nadbrzeże, wybrzeże
             II przybrzeżny, nadbrzeżny
яр сал-ырга - ogłaszać, obwieszczać (głośno)
яр чыпчыгы - (zoolog.) zimorodek
яр-ырга - I (wprost i przen.) kłuć, bić, rąbać, rozrąbywać, rozłupywać
                II rżnąć, piłować, rozpiłowywać
               III rozszczepiać, dzielić
               IV (med.) wykonać sekcję zwłok
               V gryźć (słonecznik), łuskać, obłupiać, obtłukiwać (kaszę)
               VI wytyczać, przebijać, przerywać, krajać
                   (буразна ярырга - przeorać bruzdę)
яра - rana
яра-рга - I godzić się (wypadać), być godnym
                II (przen.) dogadzać, nadskakiwać
               III podchodzić, nadać się, pasować (rozmiarami)
яраклы - odpowiedni, przydatny, użyteczny, zdolny
ярала-рга - ranić
                    (аякны яраларга - ranić w nogę)
яраланган - ranny, zraniony
яралгы - I (anat., zoolog.) płód, embrion, zarodek
                   (чеби яралгы - zarodek kurczaka)
               II (przen.) zarodek, zalążek, zaczątek, początek
                   (авыруның яралгысы - zalążek (początek) choroby)
яралгы хәлендә бул-ырга - być w zarodku, znajdować się w stanie początkowym
яралы кеше - ranny
ярамый - (wtrącenie) nie wolno, zabrania się
яран - I zwolennik, stronnik, sympatyk, adept
          II pochlebca, wazeliniarz, lizus
          III (botan.) pelargonia, geranium
ярар - (wtrącenie) dobra, w porządku, niech będzie
ярар инде - niech
ярат-ырга - I (w różn. znacz.) kochać, lubić
                        (Мин сине яратам. - Kocham cię.)
                        (Ул гәҗит укырга ярата. - Lubi czytać gazety.)
                    II podobać się
                    III akceptować, uznawać
                    IV tworzyć, stworzyć, kształtować
                        (Ходай кояшны яралтты, шунлыктан бездә хәзер көннәр якты. -
                        Bóg stworzył słońce abyśmy mieli światło dzienne. („Беренче рəсемле Библиям”))
                    V dopasowywać, przystosowywać, dobierać, wybierać
яраткан - kochany
ярату - miłość (patrz też: гыйшык, мәхәббәт, сөю)
яратучы - I miłośnik
                II twórca
яратыл-ырга - I być kochanym, strona bierna od ярат-ырга I
                        II być stworzonym (strona bierna od: ярат-ырга IV)
яратылыш - I stworzenie, twór
                    II przyroda, natura. środowisko
яраштыр-ырга - I dopasować, dopasowywać, uzgadniać
                              (ачкыч яраштыр-ырга - dopasować klucz)
                           II (przen.) godzić, jednać
                              (Барлык яраштыра, юклык талаштыра. - (przysłowie) Dostatek godzi, bieda skłóca.)
ярдәм - pomoc, wsparcie
            (Аллаһ ярдəм бирсен! - Szczęść Boże! (niech Bóg pomaga))
ярдәм ит-әргә - pomagać
ярдәмендә - przy pomocy, z pomocą, dzięki
                    (кеше ярдәмендә аякка бас-арга - wstać na nogi z ludzką pomocą)
ярдәмләш-ергә - pomagać jeden drugiemu, pomagać sobie wzajemnie
ярдәмләшү - wzajemna pomoc
ярдәмлек - wsparcie, pomaganie
ярдәмлек сүз - (lingw.) słowo pomocnicze
ярдәмче - I pomocnik
                II wspólnik
                III (lingw.) pomocniczy, posiłkowy (czasownik)
ярканат - (zoolog.) nietoperz
ярлы - I biedny
            II biedak, ubogi
            III głupi
ярлык - I (hist.) jarłyk, urzędowy dokument chana
            II metka, etykietka
                (аптека ярлыгы - recepta apteczna)
                (товардагы ярлык - etykietka na towarze)
            III (przen.) stereotyp, szablonowe przezwisko
ярлылык - I bieda, nędza
                  II ubóstwo, niedostatek
ярлыка-рга - (rel.) przebaczać, odpuszczać grzechy
                        (Aлла үзе ярлыкасын. - Niech ci Bóg przebaczy.)
ярлыкан-ырга - ubiegać się o/uzyskać zmiłowanie, łaskę litość (strona zwrotna od ярлыка-рга)
ярминкә - jarmark
ярс-ырга - I rozgniewać się, wzburzyć, wpaść w szał
                  II (przen.) być zaciekłym, uporczywym, natarczywym
ярсу - I gniew, wściekłość, szał
          II wzburzenie, afekt, poryw
ярсулы - (wprost i przen.) rozłoszczony, rozjuszony, wściekły, rozszalały
ярты - I połowa,
          II (liczeb.) pół,
          III w zwrotach złożonych oddaje się przedrostkiem pół-
              (ярты литрлы - półlitrówka),
          IV „połówka” (pół litra wódki)
ярты акыл (ярты акыллы) - półgłówek
ярты үлек (ярты җаны чыккан) - półżywy, ani żywy ani martwy
ярый - I dobrze, dobra,
          II (wtrącenie) zgoda
ярыйсы - I zadowalająco, dogodnie,
                II (wtrącenie) dobrze, niczego, po staremu, jak zwykle
ярык - szczelina, szpara, luz, odstęp
ярым - I połowa, pół
              (өч ярым - trzy i pół)
          II w wyrazach złożonych tłumaczy się jako pół-:
              (ярым йоклаган хәлдә - w stanie półprzytomnym)
ярымутрау - (geograf.) półwysep
                      (Балкан ярымутравы - Półwysep Bałkański)
ярымфинал - (sport.) półfinał
ярымшар - (geograf.) półkula
                      (көньяк ярымшар - półkula południowa)
ярында - na brzegu
               (Елга ярында чатыр корылган. — Na brzegu rzeki rozbito namiot.)
ярыш - (w różn. znacz.) konkurencja, współzawodnictwo, zawody
            (бишле ярыш, биш төр ярыш - pięciobój)
ярыш-ырга - współzawodniczyć, konkurować, brać udział w zawodach
ярышташ - uczestnik zawodów, uczestnik współzawodnictwa, zawodnik
яса-рга - I (w różn. znacz.) robić (coś)
               II tworzyć, budować, produkować, sporządzać
              III organizować, odprawiać, udzielać (ślubu)
               IV rozlewać (herbatę)
              V formować, tworzyć (słowo)
ясагыч - zdolny do realizacji jakiegoś działania
                (сүз ясагыч кушымча - afiks słowotwórczy
ясак - jasak (danina, podatek)
ясал-ырга - I forma bierna od яса-рга
                   II tworzyć się, powstawać
                    (сүз ясалу процессы - proces słowotwórczy)
ясалган - zrobiony, wytworzony
ясалма - I sztuczny
              II nienaturalny, wymyślony
              III (lingw.) pochodny
                  (ясалма сүз - wyraz pochodny)
ясалыш - formowanie, tworzenie, kreacja
                  (сүзләр ясалышы - słowotwórstwo)
ясап куя-рга - dopracować, sporządzić
ясле - żłobek (dziecięcy), żłobkowy (wiek)
          (ясли баласы - dziecko w wieku żłobkowym)
яссы - I płaski, spłaszczony
              (яссы гәүдә - figura płaska)
              (яссы борын - spłaszczony nos)
          II w wyrazach złożonych: płasko-
              (яссы табанлылык - płaskostopie)
яссылык - I równa powierzchnia, płaszczyzna, równia
                 II (matemat.) płaszczyzna
                    (комплекс яссылык - płaszczyzna liczb zespolonych)
                III (przen.) płaszczyzna, jakiś obszar, sfera
                    (фән яссылыгында - na płaszczyźnie naukowej)
ят - I cudzy, postronny
      II nieznajomy, nieznany
      III obcy (ciało, substancja)
ят-арга - I (w różn. znacz.) leżeć
               II (w różn. znacz.) kłaść się
               III położyć się, wylec (o zbożu)
               IV leżeć, walać się (pod nogami)
               V zalegać (w głębinie)
               VI (w przen.) żyć, istnieć
               VII (w przen.) trudnić się, zajmować się
                      (нишләп ятасың? - czym się zajmujesz?)
               VIII w charakterze czasownika pomocniczego wyraża długotrwałość, zwyczajność, stałość działania:
                      көтеп ят-арга - oczekiwać
ятак - posłanie, łóżko
ятим - sierota
ятим-ятимә - (zbior.) sieroty
ятимә - sierotka (dziewczynka)
ятимлек - sieroctwo, bycie sierotą
ятимнәрчә - po sierocemu, jak sierota
ятимханә - (książk.) dom sierot
ятла-рга - I zapamiętywać, uczyć się na pamięć, uczyć się
                II powtarzać
ятма - I (geolog.) złoże, pokład
          II poziomy, horyzontalny
          III płożący się (o łodydze warzywa)
яттан - na pamięć
ятып кал-ырга - I wylegiwać się, wyleżeć się
                      II (przen.) utracić, stracić (coś), nie dostać się, przepaść
                      III (przen.) lec, polec, zginąć na polu bitwy
ятып тор-ырга - leżeć
ятьмә - I sieć, siatka
                (волейбол ятьмәсе - (sport.) siatka do gry w siatkówkę)
                (ятьмәләр белән капланган танклар - czołgi przykryte siatką)
            II (przen.) sieć, sidła, pułapka
                (дошман ятьмәсенә эләгергә - wpaść w pułapkę wroga)
                (ятьмә белән балык тотарга - łowić ryby siecią)
            III siatka
                (ятьмә сумка - siatka (torba na zakupy))
яу - I (wprost i przen.) wróg, przeciwnik, nieprzyjaciel
      II (wprost i przen.) wojsko, hufiec
      III bój, bitwa
      IV wulgaryzm, „łacina”
яула-рга - podbić, zawojować, podbijać
яулап (сугышып) ал-ырга - zawojować
яулык - chusta, chustka, apaszka, szal
яучы - swat
яфрак - liść
            (яфрак бөресе - pączek liściowy)
яхшы - I (w różn. znacz.) dobry, dobrze
            II (w różn. znacz.) przyzwoity, niezły
            III znamienity, sławny
            IV dobry, przyzwoity (zamiar)
            V (wtrącenie) dobra, OK
яхшылап - dobrze, należycie, porządnie, tak jak trzeba
яхшылык - I dobroć, cnota,
                  II dobro, dobrodziejstwo, przywilej
яхшырак - lepszy, lepiej
яхшыр-ырга - ulepszać się, doskonalić się
яхшырт-ырга - ulepszać
яшә-ргә - I (w różn. znacz.) żyć
                  (ялгыз яшә-ргә - żyć samotnie)
                  (фән дип яшә-ргә - żyć nauką)
                  (Озак яшәген! - Sto lat! (Żyj długo!))
                II istnieć, egzystować
                  (1903 елга кадәр Россиядә тән җәзасы яшәде. - Do roku 1903 w Rosji istniała kara cielesna.)
                III żyć, mieszkać (w określonym miejscu)
яшәп килә торган - istniejący
яшәсен - (strona sprawcza od яшә-ргә) niech żyje
                (Яшәсен Польша! - Niech żyje Polska!)
яшәт-ергә - I (strona sprawcza od яшә-ргә) dawać żyć, pozwalać żyć
                    II (potocznie) trzymać (hodować), utrzymywać (ludzi, zwierzęta)
                        (тавыклар, казлар яшәт-ергә - trzymać (hodować) kury, gęsi)
яшәү - życie, egzystencja, byt
яшәүче - mieszkaniec, lokator, najemca
яшел - I zielony,
          II (przen.) niedojrzały
яшелчә - warzywo, jarzyna
яшелчә бакчасы - warzywnik
яшен - piorun, błyskawica, grom
яшенлә-ргә - błyskać (o piorunie) (patrz też: яшьнә-ргә)
яшенле - burzowy, burzliwy
                  (яшенле яңгыр - deszcz burzowy, deszcz z burzą)
яшер-ергә - I (wprost i przen.) ukrywać
                  II zatajać
яшерен - I tajny, sekretny, ukryty
               II nielegalny, konspiracyjny
               III potajemny, cichy, nie podlegający rozgłosowi
яшерен заговор - tajna zmowa
яшерен-ергә - schować się
яшеренеп бар-ырга - podkradać się, kryć się
яшеренеп йөр-ергә - podkradać się, kryć się
яшеренлек - I poufność, prywatność, skrytość, tajność
                    II nielegalność, konspiracyjność
                    III tajemnica, sekret, konspiracja
яшертен - skrycie, tajnie, w tajemnicy, incognito
яшүсмер - młodzieniec, podrostek
яшь - I (w różn. znacz.) młody
              (яшь кеше - młody człowiek)
          II małoletni, młodszy (wiekiem)
              (яшь балалар - małoletnie dzieci)
          III (przen.) młody, zielony, niedoświadczony
              (Син яшь әле мине өйрәтергә. - Jesteś za młody by mnie pouczać.)
              (яшь оешма - młoda organizacja)
          IV rok, wiek (życia)
              (Сиңа ничә яшь? - Ile masz lat?)
              (Балага бер яшь тулды. - Dziecko skończyło rok.)
              (Яше күп тә, акылы юк. - Lat ma dużo ale rozumu mu brak.)
              (өлкән яшьтә - w starszym wieku)
              (агачның яшен билгелә-ргә - określać wiek drzewa)
          V   łzy
              (Күздән яшь чыкты. - W oczach pojawiły się łzy.)
              (яшь аралаш - przez łzy)
              (яшь бөртеге - łezka)
              (яшькә тыгыл-ырга - zalewać się łzami)
яшь әни - macocha
яшьләй = яшьли
яшьлек - I młodość, młodzieńczy
              II w wyrazach złożonych tłumaczy się polskim przyrostkiem -letni
                  (ике яшьлек - dwuletni)
яшьләр - młodzież, młodzieżowy
яшьле - załzawiony, pełny łez
яшьли - I od młodości, będąc młodym
             II (bardzo) wcześnie, od małoletności
яшьнә-ргә - I błyskać, migotać (patrz też: яшенлә-ргә)
                        (яшен яшьни - błyska się, piorun błyska)
                    II (przen.) kwitnąć, prosperować
                        (яшь вакытта яшьнәдем - w młodości kwitnął)
                        (яшьнәп торган чагы - w kwiecie wieku)
яшьтәге - danego wieku, o danym wieku
                    (кече яшьтәге балалар - młodsze dzieci)
                    (олы яшьтәге кеше - człowiek dojrzały, sędziwy)

 

*           *           *           *

Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "я" - ok. 300).

 
 

powrót do strony
Татар тел - język tatarski

Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
 
przejście do strony
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
przejście do
Słownika polsko-tatarskiego
przejście do strony
Zarys gramatyki tatarskiej
przejście do
Słownika afiksów słowotwórczych
przejście do strony
Rozmówki tatarskie
przejście do strony
Tуган тел