Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
я - I (wykrzyknik) o (przy zwracaniu się)
II (wykrzyknik) (йә, йәгез) no, dawaj
III (partykuła) tak, dobra, dobra
IV (spójnik) albo, lub
я.э. (яңа эра) - ne (nowa era) (patrz także: б.э. - безнең эра)
я.э.к. (яңа эрага кадәр) - pne (przed nową erą) (patrz także: б.э.к. - безнең эра кадәр)
яб-арга - I (w różn. znacz.) zamykać
(тәрәзәне ябып куярга - zamknąć okno)
(пианино капкачын шап итеп ябарга - zatrzaskiwać klapę pianina)
II zamykać, zakrywać, blokować, zasłaniać
(Ул тиз генә авызын япты. - Natychmiast zamknął usta.)
(йөзне ябып йөр-ергә - chodzić z zasłoniętą twarzą)
III zamykać (do klatki, do więzienia)
(сарыкларны сарайга яб-арга - zapędzać owce do zagrody)
(төрмәгә яб-арга - zamykać do więzienia)
IV zamykać, likwidować (np. przedsiębiorstwo)
V okrywać, nakrywać, pokrywać
(өй түбәсен калай белән яб-арга - pokrywać dach domu blachą)
(шешкә әрекмән яфрагын яб-арга - nakładać liść łopianu na opuchliznę)
VI podsumowywać, reasumować
VII (karć.) bić, pobić, przebić
(Козырь тузын ябып булмый. - Nie można pobić asa atutowgo.)
ябалак - (zoolog.) sowa
ябу - zamknięcie
ябык - I (wprost i przen.) zamknięty, zakryty, kryty dachem
(ябык ишек - zamknięte drzwi)
(ябык конкурс - zamknięty konkurs)
(ябык базар - kryte targowisko)
II chudy, mizerny, cherlawy
(ябык ат - wychodzony koń)
ябышкак - I lepki, kleisty (patrz też: ябышучан)
II natrętny, obsesyjny, dokuczliwy, natrętny, irytujący, upierdliwy
ябыштыр-ырга - kleić, nakleić, zakleić
ябышучан - lepki, kleisty (patrz też: ябышкак)
яв-арга - (wprost i przen.) upaść, przewrócić się, padać, lać, sypać, iść (o deszczu, śniegu, pytaniach)
(яңгыр ява - pada deszcz)
(Далада да яңгырлар ява. - I na step padają deszcze.)
(Докладчыга сораулар яуды. - Prelegenta zasypano pytaniami.)
явыз - I zły, złośliwy
(явыз кешеләргә тап бул-ырга - natykać się na złych ludzi)
II brutalny, okrutny, krwiożerczy, zachłanny, drapieżny
(явыз бүре балалары - drapieżne wilczęta)
III podstępny, zjadliwy, groźny, zawzięty, zgubny
(явыз ният белән - w złym zamiarze)
(явыз дошман - zawzięty wróg)
IV złoczyńca, łotr, łajdak, szelma, czarny charakter
(Явыз Иван - Iwan Groźny)
явызлык - I zło, krzywda
(Ит яхшылык - көт явызлык. - (powiedzenie) Czyń dobro a doczekasz się zła.)
II złość, gniew, wściekłość
(Aңарда көчле явызлык кайный. - W nim kipi silny gniew.)
III złośliwość, podstępność, nikczemność
(ниятләренең явызлыгы - nikczemność zamiarów)
(явызлыкларын фаш ит-әргә - zdemaskować (jego) podstępność)
явым-төшем - deszcze, opady atmosferyczne
яг-арга - I (wprost i przen.) palić, ogrzewać, opalać, rozpalać
(мичкә ягарга - rozpalić piec)
(йөрәккә ут ягарга - rozpalić serce, pobudzić, zainspirować)
II mazać, smarować
(ипигә май ягарга - smarować chleb masłem)
III (przen.) przypisać, imputować, oskarżać, oczerniać, szkalować
ягулык - opał
ягъни - to jest, t.j.
ягым - I maźnięcie, rozmaz (tłuszczu),
II (przen.) urok, atrakcyjność, fascynacja, czar, urzeczenie
ягымлы - I serdeczny, delikatny, łagodny,
II ponętny, sympatyczny, przyjazny, życzliwy
ягын-ырга - umalować się, posmarować się
(пудра ягынырга - upudrować się)
ягыннан - od strony, ze strony
яд - pamięć, wspomnienia
ядрә - I (milit.) kula
II śrut
III (sport) kula
яз - wiosna
(Язгы яңгыр - көзге муллык. - (przysłowie) Wiosenny deszcz to jesienny dostatek.)
яз көне - wiosną
яз нуры - (botan. przylaszczka
яз-арга - I (w różn. znacz.) pisać, napisać
II przypisać (lekarstwo)
III zapisać (na nośniku audio)
IV wygładzać, rozprostowywać (plecy)
V ubijać (masło)
VI stracić, gubić
VII tracić rozum, szaleć
VIII schodzić, zbaczać (z drogi)
IX w charakterze czasownika pomocniczego znaczy działanie, które nieomal zaszło:
Үлә язды. - Ledwo nie umarł.
язгы - wiosenny
язма - I zapis, pismo
(Изге Язмалар - Pismo Święte)
II язмалар - zapiski, notatki, przypiski
III napis
IV piśmienny
язмыш - los, dola, przeznaczenie, fatum, fortuna
язу - I pismo, pisanie,
II notatka, zapis
III napis
IV rękopis
V piśmienny
VI piszący
язучы - pisarz
язык - (relig.) grzech, grzeszny
языклы - grzeszny
языл-ырга - I forma bierna od яз-арга I
II abonować, subskrybować, prenumerować
(газета-журналларга язылу - abonament na gazety i czasopisma)
язылган - napisany
язылышы-рга - rejestrować się, zapisywać się
язын - wiosną
язып ал-ырга - zapisać
язылу - I wpis, zapis, nagranie
II prenumerata, abonament
язып куя-рга - określać, oznakowywać
языш-ырга - korespondować
яисә - lub, albo
як - I (w różn. znacz.) strona
(һәр якка - we wszystkie strony)
II (polit.) strona, obóz, stronnictwo
(ике дошман як - dwa wrogie obozy)
III strona, miejsce
(урамның уң ягы - prawa strona ulicy)
IV strona, bok
(күкрәкнең сулхатын-кыз - lewy bok piersi)
V (geometr.) bok (wieloboku)
VI strona, część (np. domu)
(хатын-кыз ягы - kobieca część (mieszkania))
VII okolica, miejsce, strony
(туган як - strony rodzinne)
VIII (przen.) strona, aspekt, część składowa
(Юридик яктан сез хаклы. - Od strony prawnej macie rcję.)
яка - kołnierz
яки - lub, albo
якла-рга - I (w różn. znacz.) bronić
II interweniować, orędować
III podtrzymywać, popierać
яклау - I (wprost i przen.) światło,
II ogień,
III (w różn. znacz.) jasny, świetlany
яклаучы - I obrońca, opiekun, protektor
II stronnik, orędownik
яклы - I (w połączeniu z liczebnikiami) -stronny
(бер яклы - jednostronny)
(ике яклы драп - dwustronny flausz (rodzaj tkaniny))
II (predykatyw) stronnik, opowiadający się (za czymś), popierający (coś, kogoś)
(Без тынычлык һәм хаклык яклы. - Opowiadamy się za pokojem i sprawiedliwością.)
якорь - kotwica
якта - strona, po stronie
(бу якта - tu, po tej stronie)
(кичке якта - wieczorem)
(сул якта - po lewej, z lewej strony)
(уң кул якта - po prawej, z prawej strony)
(тирә-якта - wokół, wkoło)
яктан - strona, ze strony
(бу яктан - z tej strony, stąd)
(формаль яктан - ze strony formalnej, formalnie)
(экономик яктан - ekonomicznie)
(һәр ике яктан - z obu stron, obopólnie)
якты - I (wprost i przen.) światło,
II (w różn. znacz.) jasny, świetlany
яктылык - I światło, światłość
(Аллаһы: - Яктылык булсын - дип боерды, һәм яктылык булды.
- Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. (Genesis))
II oświetlenie,
III blask, miejsce widne,
IV (przen.) świetlane życie
яктыр-ырга - I świecić, oświecać, rozświecać
II rozwidniać się, stawać się oświetlonym, jaśnieć
III (przen.) świecić, jaśnieć, (o człowieku, twarzy, oczach)
якшәмбе - niedziela
якын - I bliski, blisko, niedaleko
II bliski, krewny, przyjaciel
III (poimek) w rodzaju, tak jakby, podobny do
(көлемсерәүгә якын - coś w rodzaju uśmiechu)
IV (poimek) około, prawie
(елга якын – około roku)
якын гына - obok, następny, niedaleko
якын ит-әргә - uznawać swoim, za bliskiego, spokrewnionego
якын күр-әргә - patrz якын ит-әргә
якынае-рга - (wprost i przen.) zbliżać się
якында - blisko
якындагы - kolejny, następny, bliski
якынлаш-ырга - zbliżać się, nadchodzić
якынлык - I bliskość
II przyjaźń, intymność
якынрак – pobliski, w pobliżu
якынча - I przykładowy, przybliżający,
II przybliżony, w przybliżeniu,
III (matemat.) przybliżenie
ял - I odpoczynek, wypoczynek
II świąteczny, nieroboczy
III urlop, ferie, wakacje
IV zapłata, wynagrodzenie
V dzierżawa, najem
VI grzywa, kita
ял ит-әргә - odpoczywać
ял-арга - lizać, oblizywać
яла - potwarz, kalumnia, oszczerstwo
яла яг-арга - oczerniać, szkalować, rzucać kalumnie
яла-рга - (wprost i przen.) lizać, oblizywać, wylizywać
(Песи баласын ялый. - Kotka wylizuje kocięta.)
(түтәлләр ялаган кебек чиста - grządki schludne jak wylizane)
(түрәләрнең табанын яларга - podlizywać się władzy)
ялан - I otwarte pole, otwarty teren,
II nagi (o miejscu, terenie)
ялан - każdy czas, zawsze
ялан-ырга - oblizywać się (forma bierna od яла-рга)
яланаяк - bosy, bosonogi, boso, na bosaka
яланаяклы - bosonogi, bosy
ялангач - I nagi, goły, rozebrany,
II nagi, bezlistny (o drzewie)
III odkryty (o terenie)
IV (przen.) gołosłowny, nieuzasadniony
ялангачлан-ырга - obnażyć się
ялангачландыр-га - obnażyć
ялвар-ырга - prosić, błagać, modlić się
ялвару - prośba, błaganie, modlitwa
ялваручы - rażący, wyjątkowy, skandaliczny
ялга-рга - I (wprost i przen.) łączyć, wiązać, zespalać, przyłączać, dołączać
(өзелгән бауны ялга-рга - związać rozerwaną linę)
(механизм өлешләрен ялга-рга - zespolić części mechanizmu)
(сүзне сүзгә ялга-рга - łączyć słowo ze słowem)
(электр челтәренә чыбыкны ялга-рга - przyłączyć przewód do sieci elektrycznej)
II (wprost i przen.) dołączać, dodawać
(соңгы җөмләгә тагын бер сүз ялга-рга - dołączyć jeszcze jedno słowo do ostatniego zdania)
ялган - I kłamliwy, nieprawdziwy, fałszywy, obłudny, pozorny, urojony, fikcyjny
II kłamstwo, nieprawda, fałsz, obłuda, fikcja
III przedrostek pseudo-, łże-, krzywo-
(ялган тәгълимат - pseudonauka)
(ялган шаһит - krzywoprzysięstwo)
ялган-ырга - I strona bierna od ялга-рга
II przyłączać się
III zespajać się, zrastać się
ялганла-рга - I kłamać, mówić nieprawdę, łgać, okłamywać
(Бер ялганласаң, гомер буе ышанмаслар. - (powiedz.) Raz skłamałbyś na zawsze zostaniesz kłamcą.)
II szkalować, oczerniać
(Сез аңа карата ялганлыйсыз. - Oczerniacie go.)
ялганга чыгар-ырга - odrzucić jako kłamstwo, uznać za kłamstwo
ялгыз - I (w różn. znacz.) jeden, samotny, samotnie
II pojedynczy, osobny
III pojedynczy
ялгызак - samotny, pojedynczy
ялгызлык - samotność, osamotnienie
ялгызлык исем - (lingwist.) imię własne
ялгыш - I błąd, pomyłka // pomyłkowo,
II nieoczekiwanie
ялгыш-ырга - pomylić się, pobłądzić
ялгышлык - I błędność, fałszywość, wadliwość, niedokładność, niesłuszność, lapsus
(фикер ялгышлыгы - błądne mniemanie)
II przeliczenie się, pomyłka w rachunku
ялгышлык эшлә-ргә - zrobić błąd
ялкау - (wprost i przen.) leniwy, gnuśny, niedbały, leń
ялкаулан-ырга - lenić się
ялкаулык - lenistwo, gnuśność, próżniactwo
ялкын - I płomień
II namiętność, żądza, cieczka (u zwierząt)
ялкынсын-ырга - (wprost i przen.) zaognić się, zaczerwienić się, zapalić się
ялкынсыну - (med.) zapalenie
(үпкәләр ялкынсынуы - pneumonia, zapalenie płuc)
ялкыт-ырга - dokuczać, męczyć, nudzić
ялла-рга - najmować, wynajmować, umawiać się z kimś
(ремонт ясарга кеше ялла-рга - nająć człowieka do przeprowadzenia remontu)
ялт-йолт ит-әргә - (wprost i przen.) migotać, pobłyskiwać, błyskać
ялтыра-рга - I błyszczeć
II (wprost i przen.) zajaśnieć, promieniować, świecić
ялтыравык - I blask, połysk
II glazura, polewa, szkliwo
III (przen.) polor, blichtr
IV błyszczący, iskrzący się (śnieg, kamień szlachetny, itp.)
ялтыравыклы - I błyskotliwy
II połyskliwy, błyszczący
ялтырап торган – jaskrawy, jasny
ялтырат-арга - I nadawać blask, połysk, polerować
II błyskać (oczami)
III (przen.) wymierzyć policzek
IV (przen.) szybko zjeść, połknąć
ялчы - I najemnik, robotnik najemny
II (przen., lekceważ.) sługus, fagas, przydupas
(директор ялчысы - dyrektorski przydupas)
ялын-ырга - upraszać, błagać
ялыну - błaganie, zaklinanie
яма-рга - łatać, nakładać łatę
яман - I zły, kiepski, źle, kiepsko
(Яман хәбәр төнлә дә йокламый, килеп җитә, яхшы хәбәр көндез дә кичегә.
- Zła wiadomość i nocą nie śpi, a dobra wiadomość i we dnie się spóźnia. (przysłowie)),
II nieprzyjemny, nieprzychylny, zły
(яман җилләр - złe wiatry),
III okropnie, strasznie, bardzo
(яман матур - bardzo piękny)
ямансу - I nudny, nudno,
II smutny, ponury
ямансул-арга - tęsknić, smucić się
(Ямансулама дустым. - Nie smuć się, mój przyjacielu.)
ямансулап - smętnie, tęsknie
(ямансулап йөрү - chodzić smętny)
ямау - I łata, łatka
II szrama, blizna
(биттәге ямау - szrama na twarzy)
ямаулык - I materiał nadający się na łatę
II łata
яме - (predykatyw) w porządku? dobrze? OK?
(Кишерне алып кил, яме? - Kupisz marchew, dobrze?)
ямчы - wożnica
ямь - I piękno, wdzięk, urok
(җәйге табигатьнең яме - piękno letniej przyrody)
(авыл тормышының яме - uroki wiejskiego życia)
II przytulność, dobre urządzenie (mieszkania)
ямьсез - I brzydki, nieładny, niesympatyczny, nieprzystrojny, niepokaźny, mizerny
II nieprzytulny, niemiły, nieprzyjemny, niedobry, niestosowny (przypadek, moment)
ян - bok, boczny, poboczny
ян-арга - I (w różn. znacz., wprost i przen.) płonąć, palić się
(янып көлгә әйләнергә - spłonąć doszczętnie)
(Бүлмә уртасында тимер мич яна. - Pośrodku pokoju pali się żelazny piecyk.)
(Лампа яна. - Pali się lampa.)
(Колаклар ут кебек яна. - Uszy palą jak ogniem.)
(нәфрәт уты белән янарга - pałać (płonąć) nienawiścią)
(кояшта янарга - opalać się na słońcu)
II wypłowieć, wyblaknąć
(Күлмәк кояшта янган. - Koszula wypłowiała od słońca.)
III cierpieć, dręczyć się, boleć
(йөрәк яна - serce boli)
IV przepaść, upaść, ulec zniszczeniu
(План яна. - Plan upadł (spalił się).)
яна-рга - I grozić, zagrażać, pogrozić, wygrażać, odgrażać się
(төрмә белән янарга - grozić więzieniem)
II toczyć, ostrzyć, wecować
(чалгы янарга - ostrzyć kosę)
янартау - (geograf.) wulkan (patrz też: вулкан)
янаулы - groźny, niebezpieczny
янә - znów, ponownie, od nowa, jeszcze raz
янәдән - znów, ponownie, od nowa, jeszcze raz
янәсе - (wtrącenie) jakoby, podobno, niby
(янәсе, эш майтарып йөри - jakoby zajęty pracą)
янәшә - I obok siebie, bezpośrednio, oko w oko,
II równoległy
янәшә-тирә - sąsiedztwo, sąsiedni, okoliczny
янәшәлек - I sąsiedztwo, bliskość
(янәшәлек юлы белән бәйләнү - (gramat.) łączenie (wyrazów) poprzez sąsiedztwo)
II równoległość, paralelizm
янбаш - (anatom.) bok, biodro
январь - styczeń
янга - I na bok, w bok
II do, ku
III (poimek) do (z zaimkami w przypadku dzierżawczym)
(сезнең янга - do was)
янгын - ogień, pożar
янгын коткару хезмәте - straż pożarna
янгынга каршы - przeciwpożarowy
янгынга каршы чаралар - środki przeciwpożarowe
янгыручы - palacz
яндыр-ырга - I zapalać, rozpalać, zaświecić (świecę, lampę itp.)
II palić (dom, słomę, książkę itp.)
III oparzyć, opalić, wypalić, wyparzyć
(кашларны, чәчне яндырырга - spalić brwi, włosy)
(кулны йод белән яндырырга - poparzyć ręce jodem)
(күлмәкне кислота белән яндырырга - spalić płaszcz kwasem)
(кояш үләнне яндырды - słońce wypaliło trawę)
IV palić, piec, szczypać
(салкын колакларны яндыра - mróz szczypie w uszy)
(кояш бик нык яндырa - słońce pali bardzo silnie)
V spalić, przypalić
(бәлешне яндырырга - spalić pieróg)
(бәрәңгене яндырырга - przypalić kartofle)
VI wypalać (wyroby ceramiczne, rudę, piętno itp.)
(кирпеч яндырырга - wypalać cegły)
(агач күмере яндырырга - wypalać węgiel drzewny)
(яндырып тамга салырга - wypalić piętno (tamgę))
(таба яндырырга - wypalić patelnię)
VII zajeździć, zamęczyć (o koniu)
(атны ндырырга - zajeździć, zamęczyć konia)
VIII (przen.) wzbudzać, rozpalać (o uczuciach, miłości)
яндырыл-ырга - I zapalać się, rozświecać się (o świecy, lampie)
II spalać się
III wypalać się (o wyrobach ceramicznych, rudzie itp.)
IV oparzyć się
яндырылган - spalony, oparzony
янына - (poimek) do, ku, na
янында - (poimek) obok, koło, niedaleko
янындагы - w wyrazach złożonych oddaje się przedrostkiem przy-
(өй янындагы - przydomowy)
яныннан - (poimek) od
янып - gwałtownie, gorąco, namiętnie, z zapałem
яңа - I (wprost i przen.) nowy, nowo, nowość
II świeży (gazeta)
III świeży, „prosto od krowy” (o mleku, mięsie), tylko co, dopiero co
IV w zwrotach złożonych oddaje się przedrostkiem nowo-
(яңа туган - nowonarodzony)
V aktualny, teraźniejszy
VI nowizna, nowalijka
яңа хәбәр - nowość
яңа эра - nowa era (skrót: я.э.)
яңа эрага кадәр - przed nową erą (skrót: я.э.к.)
яңабаштан - ponownie, znowu
яңадан - ponownie, znowu
яңадан бастыр-ырга - wznawiać, zaczynać na nowo
яңак - (anatom.) policzek
(яңагыннан үбеп ал-ырга - pocałować w policzek)
яңалиф - (lingw.) pismo tatarskie wykorzystujące znaki łacińskie (od яңа әлифбасы - nowy alfabet)
яңалык - I nowość, nowina
II nowatorstwo
яңар-ырга - I odnawiać się, odświeżać się, odradzać się, odżywać, powracać do czegoś
(Tормыш көннән-көн яңара. - Życie odnawia się codziennie.)
(хәтердә яңар-ырга - przypomnieć sobie)
яңарт-ырга - I odnawiać, odświeżać, modernizować
II odbudowywać, restaurować
яңарыш - odrodzenie, odświeżenie, odnowa, odbudowa
(яңарыш җиле - wiatr odnowy)
(илдә хуҗалык яңарышы - odbudowa gospodarki kraju)
Яңарыш - (hist.) Odrodzenie, Renesans
(Яңарыш чоры - okres Odrodzenia)
яңача - I po nowemu, po współczesnemu, po nowoczesnemu
(яңача киенү - ubieranie się po nowoczesnemu)
(яңача фикерләргә - myśleć po nowemu)
II nowy
(мәсьәләгә яңача караш - nowe podejście do problemu)
яңгыр - (wprost i przen.) deszcz
яңгыр кигәвене - (zoolog.) jusznica deszczowa (haematopota pluvialis), giez koński
яңгыр суалчаны - (zoolog.) dżdżownica (lumbricus terrestris)
яңгыра-рга - I (w różn. znacz.) grzmieć, dźwięczeć
II rozbrzmiewać (o głosie)
III odpowiadać echem
яңгыравык - dźwięczny, donośny
яңгырау - I brzmienie
II (lingw.) dźwięczna (o głosce)
яңгырау тартык - (lingw.) spółgłoska dźwięczna
яп-яңа - nowiutki
япа-ялгыз - całkowicie samotny
япан - step, odkryte pole
япма - I nakrycie, narzuta
II koc, czaprak,
III markiza, wiata
япон - Japończyk
япон хатыны (кызы) - Japonka
Япония - (geograf.) Japonia
японча - japoński, po japońsku
яр - I brzeg, urwisko
(яр сызыгы - linia brzegowa)
II najdroższa, ukochana, miła, luba, kochanie
(Ялкау яр тапамас. - (powiedzenie) Leniwy ukochanej nie znajdzie.)
яр буе - I pobrzeże, nadbrzeże, wybrzeże
II przybrzeżny, nadbrzeżny
яр сал-ырга - ogłaszać, obwieszczać (głośno)
яр чыпчыгы - (zoolog.) zimorodek
яр-ырга - I (wprost i przen.) kłuć, bić, rąbać, rozrąbywać, rozłupywać
II rżnąć, piłować, rozpiłowywać
III rozszczepiać, dzielić
IV (med.) wykonać sekcję zwłok
V gryźć (słonecznik), łuskać, obłupiać, obtłukiwać (kaszę)
VI wytyczać, przebijać, przerywać, krajać
(буразна ярырга - przeorać bruzdę)
яра - rana
яра-рга - I godzić się (wypadać), być godnym
II (przen.) dogadzać, nadskakiwać
III podchodzić, nadać się, pasować (rozmiarami)
яраклы - odpowiedni, przydatny, użyteczny, zdolny
ярала-рга - ranić
(аякны яраларга - ranić w nogę)
яраланган - ranny, zraniony
яралгы - I (anat., zoolog.) płód, embrion, zarodek
(чеби яралгы - zarodek kurczaka)
II (przen.) zarodek, zalążek, zaczątek, początek
(авыруның яралгысы - zalążek (początek) choroby)
яралгы хәлендә бул-ырга - być w zarodku, znajdować się w stanie początkowym
яралы кеше - ranny
ярамый - (wtrącenie) nie wolno, zabrania się
яран - I zwolennik, stronnik, sympatyk, adept
II pochlebca, wazeliniarz, lizus
III (botan.) pelargonia, geranium
ярар - (wtrącenie) dobra, w porządku, niech będzie
ярар инде - niech
ярат-ырга - I (w różn. znacz.) kochać, lubić
(Мин сине яратам. - Kocham cię.)
(Ул гәҗит укырга ярата. - Lubi czytać gazety.)
II podobać się
III akceptować, uznawać
IV tworzyć, stworzyć, kształtować
(Ходай кояшны яралтты, шунлыктан бездә хәзер көннәр якты. -
Bóg stworzył słońce abyśmy mieli światło dzienne. („Беренче рəсемле Библиям”))
V dopasowywać, przystosowywać, dobierać, wybierać
яраткан - kochany
ярату - miłość (patrz też: гыйшык, мәхәббәт, сөю)
яратучы - I miłośnik
II twórca
яратыл-ырга - I być kochanym, strona bierna od ярат-ырга I
II
być stworzonym (strona bierna od: ярат-ырга IV)
яратылыш - I stworzenie, twór
II przyroda, natura. środowisko
яраштыр-ырга - I dopasować, dopasowywać, uzgadniać
(ачкыч яраштыр-ырга - dopasować klucz)
II (przen.) godzić, jednać
(Барлык яраштыра, юклык талаштыра. - (przysłowie) Dostatek godzi, bieda skłóca.)
ярдәм - pomoc, wsparcie
(Аллаһ ярдəм бирсен! - Szczęść Boże! (niech Bóg pomaga))
ярдәм ит-әргә - pomagać
ярдәмендә - przy pomocy, z pomocą, dzięki
(кеше ярдәмендә аякка бас-арга - wstać na nogi z ludzką pomocą)
ярдәмләш-ергә - pomagać jeden drugiemu, pomagać sobie wzajemnie
ярдәмләшү - wzajemna pomoc
ярдәмлек - wsparcie, pomaganie
ярдәмлек сүз - (lingw.) słowo pomocnicze
ярдәмче - I pomocnik
II wspólnik
III (lingw.) pomocniczy, posiłkowy (czasownik)
ярканат - (zoolog.) nietoperz
ярлы - I biedny
II biedak, ubogi
III głupi
ярлык - I (hist.) jarłyk, urzędowy dokument chana
II metka, etykietka
(аптека ярлыгы - recepta apteczna)
(товардагы ярлык - etykietka na towarze)
III (przen.) stereotyp, szablonowe przezwisko
ярлылык - I bieda, nędza
II ubóstwo, niedostatek
ярлыка-рга - (rel.) przebaczać, odpuszczać grzechy
(Aлла үзе ярлыкасын. - Niech ci Bóg przebaczy.)
ярлыкан-ырга - ubiegać się o/uzyskać zmiłowanie, łaskę litość (strona zwrotna od ярлыка-рга)
ярминкә - jarmark
ярс-ырга - I rozgniewać się, wzburzyć, wpaść w szał
II (przen.) być zaciekłym, uporczywym, natarczywym
ярсу - I gniew, wściekłość, szał
II wzburzenie, afekt, poryw
ярсулы - (wprost i przen.) rozłoszczony, rozjuszony, wściekły, rozszalały
ярты - I połowa,
II (liczeb.) pół,
III w zwrotach złożonych oddaje się przedrostkiem pół-
(ярты литрлы - półlitrówka),
IV „połówka” (pół litra wódki)
ярты акыл (ярты акыллы) - półgłówek
ярты үлек (ярты җаны чыккан) - półżywy, ani żywy ani martwy
ярый - I dobrze, dobra,
II (wtrącenie) zgoda
ярыйсы - I zadowalająco, dogodnie,
II (wtrącenie) dobrze, niczego, po staremu, jak zwykle
ярык - szczelina, szpara, luz, odstęp
ярым - I połowa, pół
(өч ярым - trzy i pół)
II w wyrazach złożonych tłumaczy się jako pół-:
(ярым йоклаган хәлдә - w stanie półprzytomnym)
ярымутрау - (geograf.) półwysep
(Балкан ярымутравы - Półwysep Bałkański)
ярымфинал - (sport.) półfinał
ярымшар - (geograf.) półkula
(көньяк ярымшар - półkula południowa)
ярында - na brzegu
(Елга ярында чатыр корылган. — Na brzegu rzeki rozbito namiot.)
ярыш - (w różn. znacz.) konkurencja, współzawodnictwo, zawody
(бишле ярыш, биш төр ярыш - pięciobój)
ярыш-ырга - współzawodniczyć, konkurować, brać udział w zawodach
ярышташ - uczestnik zawodów, uczestnik współzawodnictwa, zawodnik
яса-рга - I (w różn. znacz.) robić (coś)
II tworzyć, budować, produkować, sporządzać
III organizować, odprawiać, udzielać (ślubu)
IV rozlewać (herbatę)
V formować, tworzyć (słowo)
ясагыч - zdolny do realizacji jakiegoś działania
(сүз ясагыч кушымча - afiks słowotwórczy
ясак - jasak (danina, podatek)
ясал-ырга - I forma bierna od яса-рга
II tworzyć się, powstawać
(сүз ясалу процессы - proces słowotwórczy)
ясалган - zrobiony, wytworzony
ясалма - I sztuczny
II nienaturalny, wymyślony
III (lingw.) pochodny
(ясалма сүз - wyraz pochodny)
ясалыш - formowanie, tworzenie, kreacja
(сүзләр ясалышы - słowotwórstwo)
ясап куя-рга - dopracować, sporządzić
ясле - żłobek (dziecięcy), żłobkowy (wiek)
(ясли баласы - dziecko w wieku żłobkowym)
яссы - I płaski, spłaszczony
(яссы гәүдә - figura płaska)
(яссы борын - spłaszczony nos)
II w wyrazach złożonych: płasko-
(яссы табанлылык - płaskostopie)
яссылык - I równa powierzchnia, płaszczyzna, równia
II (matemat.) płaszczyzna
(комплекс яссылык - płaszczyzna liczb zespolonych)
III (przen.) płaszczyzna, jakiś obszar, sfera
(фән яссылыгында - na płaszczyźnie naukowej)
ят - I cudzy, postronny
II nieznajomy, nieznany
III obcy (ciało, substancja)
ят-арга - I (w różn. znacz.) leżeć
II (w różn. znacz.) kłaść się
III położyć się, wylec (o zbożu)
IV leżeć, walać się (pod nogami)
V zalegać (w głębinie)
VI (w przen.) żyć, istnieć
VII (w przen.) trudnić się, zajmować się
(нишләп ятасың? - czym się zajmujesz?)
VIII w charakterze czasownika pomocniczego wyraża długotrwałość, zwyczajność, stałość działania:
көтеп ят-арга - oczekiwać
ятак - posłanie, łóżko
ятим - sierota
ятим-ятимә - (zbior.) sieroty
ятимә - sierotka (dziewczynka)
ятимлек - sieroctwo, bycie sierotą
ятимнәрчә - po sierocemu, jak sierota
ятимханә - (książk.) dom sierot
ятла-рга - I zapamiętywać, uczyć się na pamięć, uczyć się
II powtarzać
ятма - I (geolog.) złoże, pokład
II poziomy, horyzontalny
III płożący się (o łodydze warzywa)
яттан - na pamięć
ятып кал-ырга - I wylegiwać się, wyleżeć się
II (przen.) utracić, stracić (coś), nie dostać się, przepaść
III (przen.) lec, polec, zginąć na polu bitwy
ятып тор-ырга - leżeć
ятьмә - I sieć, siatka
(волейбол ятьмәсе - (sport.) siatka do gry w siatkówkę)
(ятьмәләр белән капланган танклар - czołgi przykryte siatką)
II (przen.) sieć, sidła, pułapka
(дошман ятьмәсенә эләгергә - wpaść w pułapkę wroga)
(ятьмә белән балык тотарга - łowić ryby siecią)
III siatka
(ятьмә сумка - siatka (torba na zakupy))
яу - I (wprost i przen.) wróg, przeciwnik, nieprzyjaciel
II (wprost i przen.) wojsko, hufiec
III bój, bitwa
IV wulgaryzm, „łacina”
яула-рга - podbić, zawojować, podbijać
яулап (сугышып) ал-ырга - zawojować
яулык - chusta, chustka, apaszka, szal
яучы - swat
яфрак - liść
(яфрак бөресе - pączek liściowy)
яхшы - I (w różn. znacz.) dobry, dobrze
II (w różn. znacz.) przyzwoity, niezły
III znamienity, sławny
IV dobry, przyzwoity (zamiar)
V (wtrącenie) dobra, OK
яхшылап - dobrze, należycie, porządnie, tak jak trzeba
яхшылык - I dobroć, cnota,
II dobro, dobrodziejstwo, przywilej
яхшырак - lepszy, lepiej
яхшыр-ырга - ulepszać się, doskonalić się
яхшырт-ырга - ulepszać
яшә-ргә - I (w różn. znacz.) żyć
(ялгыз яшә-ргә - żyć samotnie)
(фән дип яшә-ргә - żyć nauką)
(Озак яшәген! - Sto lat! (Żyj długo!))
II istnieć, egzystować
(1903 елга кадәр Россиядә тән җәзасы яшәде. - Do roku 1903 w Rosji istniała kara cielesna.)
III żyć, mieszkać (w określonym miejscu)
яшәп килә торган - istniejący
яшәсен - (strona sprawcza od яшә-ргә) niech żyje
(Яшәсен Польша! - Niech żyje Polska!)
яшәт-ергә - I (strona sprawcza od яшә-ргә) dawać żyć, pozwalać żyć
II (potocznie) trzymać (hodować), utrzymywać (ludzi, zwierzęta)
(тавыклар, казлар яшәт-ергә - trzymać (hodować) kury, gęsi)
яшәү - życie, egzystencja, byt
яшәүче - mieszkaniec, lokator, najemca
яшел - I zielony,
II (przen.) niedojrzały
яшелчә - warzywo, jarzyna
яшелчә бакчасы - warzywnik
яшен - piorun, błyskawica, grom
яшенлә-ргә - błyskać (o piorunie) (patrz też: яшьнә-ргә)
яшенле - burzowy, burzliwy
(яшенле яңгыр - deszcz burzowy, deszcz z burzą)
яшер-ергә - I (wprost i przen.) ukrywać
II zatajać
яшерен - I tajny, sekretny, ukryty
II nielegalny, konspiracyjny
III potajemny, cichy, nie podlegający rozgłosowi
яшерен заговор - tajna zmowa
яшерен-ергә - schować się
яшеренеп бар-ырга - podkradać się, kryć się
яшеренеп йөр-ергә - podkradać się, kryć się
яшеренлек - I poufność, prywatność, skrytość, tajność
II nielegalność, konspiracyjność
III tajemnica, sekret, konspiracja
яшертен - skrycie, tajnie, w tajemnicy, incognito
яшүсмер - młodzieniec, podrostek
яшь - I (w różn. znacz.) młody
(яшь кеше - młody człowiek)
II małoletni, młodszy (wiekiem)
(яшь балалар - małoletnie dzieci)
III (przen.) młody, zielony, niedoświadczony
(Син яшь әле мине өйрәтергә. - Jesteś za młody by mnie pouczać.)
(яшь оешма - młoda organizacja)
IV rok, wiek (życia)
(Сиңа ничә яшь? - Ile masz lat?)
(Балага бер яшь тулды. - Dziecko skończyło rok.)
(Яше күп тә, акылы юк. - Lat ma dużo ale rozumu mu brak.)
(өлкән яшьтә - w starszym wieku)
(агачның яшен билгелә-ргә - określać wiek drzewa)
V łzy
(Күздән яшь чыкты. - W oczach pojawiły się łzy.)
(яшь аралаш - przez łzy)
(яшь бөртеге - łezka)
(яшькә тыгыл-ырга - zalewać się łzami)
яшь әни - macocha
яшьләй = яшьли
яшьлек - I młodość, młodzieńczy
II w wyrazach złożonych tłumaczy się polskim przyrostkiem -letni
(ике яшьлек - dwuletni)
яшьләр - młodzież, młodzieżowy
яшьле - załzawiony, pełny łez
яшьли - I od młodości, będąc młodym
II (bardzo) wcześnie, od małoletności
яшьнә-ргә - I błyskać, migotać (patrz też: яшенлә-ргә)
(яшен яшьни - błyska się, piorun błyska)
II (przen.) kwitnąć, prosperować
(яшь вакытта яшьнәдем - w młodości kwitnął)
(яшьнәп торган чагы - w kwiecie wieku)
яшьтәге - danego wieku, o danym wieku
(кече яшьтәге балалар - młodsze dzieci)
(олы яшьтәге кеше - człowiek dojrzały, sędziwy)
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "я" - ok. 300).