Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
үб-әргә - całować, pocałować
(кат-кат үб-әргә - obsypać (obsypywać) pocałunkami)
үбеп ал-ырга - pocałować (jednokrotnie)
үгез - byk, buhaj
үгетлә-ргә - I pouczać, przestrzegać
II nakłaniać, prosić, żądać, przekonywać
үги - niespokrewniony, przybrany
үги кыз - przybrana córka, pasierbica
үги ул - przybrany syn, pasierb
үҗәт - uparty, wytrwały
үҗәтлек - I upór, wytrwałość
(аерым бер үҗәтлек белән эшлә-ргә - pracować ze szczególną wytrwałością)
II upór, oporność, nieustępliwość
(Кызның үҗәтлеге бар. - Dziewczyna jest uparta.)
үҗәтлән-ергә - upierać się
үз - I (zaimek) swój, swoja, swoje
(Һәркемнең үз бәхете үзенә. - (przysłowie) Każdemu jego szczęście.)
II (przym.) swój, bliski, rodzimy
үз-үзен - sam siebie
(үз-үзен белми кеше - człowiek który sam siebie nie zna)
(Үз-үзен харап итте. - Sam się pogubił.)
үз-үзен үтерүче - samobójca
үз-үзенә - I samemu sobie
(үз-үзенә ышанырга - wierzyć samemu sobie)
II dla siebie
(үз-үзенә укырга - przeczytać dla siebie)
үз-үзеңне тәнкыйтьләү - samokrytyka
үзара - między sobą, wzajemnie, obopólnie
(үзара килеш-ергә - dogadywać się między sobą)
(үзара ярышып эшлә-ргә - pracować rywalizując ze sobą)
үзара бурычлар - zobowiązania wzajemne
үзәк - I (w różn. znacz.) centrum, środek
II jądro (kuli ziemskiej, żywej komórki)
III I (wprost i przen.) rdzeń, sedno, trzon
IV I (przen.) centrum, ośrodek, ognisko (np. zdarzeń)
V (przen.) dusza, serce,
VI centralny
Үзәк Аурупа - (geograf.) Europa Środkowa
үзәктәге - centralny
үзән - I dolina, nizina,
II legowisko
Үзбәкстан - (geograf.) Uzbekistan
үзгә - inny, pozostały
үзгәреш - przemiana
үзгәр-ергә - zmieniać się, przeistoczyć się
(Планнар үзгәрде. - Plany zmieniły się.)
(һава үзгәрү - zmiana pogody)
үзгәрмәүчән - stały, stabilny, niezmienny, pewny, trwały
үзгәрт-ергә - przerabiać, zmienić
(Мин татарча сөйләшәм - киләчәкне үзгәртәм! - (hasło ruchu społeczno-politycznego)
Rozmawiam po tatarsku - zmieniam przyszłość!)
(үзгәртү планнары - plany zmian)
үзгәрүчән - zmienny, niestabilny, niepewny, niestateczny
үзе - I (zaimek) sam (sama, samo), osobiście
(Директор үзе сөйләячәк. - Dyrektor będzie mówił sam.)
II i, zarówno (jednocześnie o dwu lub więcej cechach czegoś)
(Менә бу яхшы бүлмә: үзе якты, үзе җылы. - Oto dobry pokój: i jasny, i ciepły.)
III (rzeczownik) sam, on sam, gospodarz, głowa (domu, rodziny, instytucji)
(Үзе килде. - Sam przyszedł.)
үзе
үзем - ja sam
үзен аямыйча - bezinteresownie, z oddaniem, z samozaparciem, nie żałując się
үзен сөючәнлек - samolubstwo, egoizm
үзен үтерүче - samobójca
үзен-үзе - sam sobie
(үзенә-үзе баш (хуҗа) - sam sobie panem)
үзенә аерым - wyjątkowy, ekskluzywny, jedyny
үзенә бертөрле - specyficzny, swoisty
үзенеке - swój (swoja, swoje), własny
(Йорты үзенекеме? - Czy to jego własny dom?)
үзенчә - po swojemu, na swój sposób
үзенчәлек - I cecha, właściwość, jakość
II suwerenność, samoistność
(милли үзенчәлек - narodowa suwerenność)
үзенчәлекле - nadzwyczajny
үзең - ty sam
үзеңә үзең хезмәт күрсәтү - samoobsługowy
үзеңә үзең хезмәт күрсәтү кибете - sklep samoobsługowy
үзешчәнлек - samodzielność
үзидәрә - samorząd
үзле - lepki, ciągliwy
үзлегеннән - I samodzielność
(үзлегеннән дәрес карау - samodzielne odrabianie lekcji)
II dobrowolnie, samorzutnie, swobodnie
(үзлегеннән шартла-рга - wybuchać samorzutnie)
үзлегеннән барлыкка килгән ток - (fiz., techn.) prąd samowzbudzenia
үзлегеннән магнитлану - (techn.) wzbudzenie własne
үзлегеннән эшләүче - automatyczny
үзлегеңнәе хезмәт күрсәтү - samoobsługowy
үзлек - właściwość, własność
үзлелән-ергә - stawać się lepkim, ciągliwym
үзлеләндер-ергә - czynić lepkim, ciągliwym
үзләштер-ергә - przejmować, przyswajać (sobie)
(кеше хезмәтен үзләштер-ергә - przejmować cudzą pracę)
(яңа йоланы үзләштер-ергә - przyswajać nowy obyczaj)
(азыкны үзләштер-ергә - przyswajać jedzenie)
үзтәнкыйтьчелек - samokrytyka
үк - patrz ук
үкен-әргә - żałować, ubolewać, doznawać skruchy
үкенеч - I skrucha, żal,
II współczucie, litość
үксез ул - pasierb
үксезлек - sieroctwo, sierociniec
үкчә - I (wprost i przen.) pięta
II obcas
үлә бар-ырга - I umierać
II (przen.) wyradzać się, obumierać
үлә торган - umierający
үләксә - I trup (zwierzęcia), padlina
II (przen.) ktoś bardzo chudy
үлән - I trawa
(яшел үлән - zielona trawa)
II zioło, ziele
(дару үләннәре - zioła lecznicze)
(улән дарлары - leki ziołowe)
үлән ашар - (zoolog. trawożerny, trawożerca (patrz też: үлән ашаучы)
үлән ашаучы - (zoolog. trawożerny, trawożerca (patrz też: үлән ашар)
үләт - I zaraza, pomór
(үләт зәһмәте - morowe powierze)
(тавык үләте - pomór kur)
II (przen.) ścierwo, padlina
үле - I martwy, nieżywotny,
II martwiczy
үледән терел-ергә - zmartwychwstać
(Гайсә Мәсихнең үледән терелү көнен бәйрәм - Święto Zmartwychwstania Pańskiego (Mesjasza Jezusa))
үлек - martwy
үлекле - ropny
үлем - I śmierć, zgon
(үлемнән оят көчле - (przysłowie) hańba gorsza od śmierci),
II (przen.) koniec, zagłada, obumieranie, śmierć, zguba
(җәмгыять үлеме - zagłada społeczności)
үлемгә китерә торган - śmiercionośny
үлемсез - nieśmiertelny
(Җәлилнең батырлыгы үлемсез - Męstwo Dżalilja jest nieśmiertelne)
үлеп баручы - umierający
үлеп бет-әргә - wymierać
үлеп беткән - wymarły
үлеп терел-ергә - I zmartwychwstać, powrócić do życia, ożyć (ponownie),
II (przen.) przeżyć silny wstrząs
үлми торган - nieśmiertelny
үл-әргә - I umierać
(үз үлеме белән үләргә - umrzeć swoją śmiercią,
II padać, zdychać (o zwierzętach),
III (przen.) obumierać, przepadać, zaginąć bez śladu
(иске тәртипнең үлүе - obumieranie starego porządku),
IV (przen.) w postaci: үлә-үлә - z ogromnymi trudnościami
үлүчеләр саны - śmiertelność (liczba umierających)
(Балалар арасында үлүчеләр саны бик нык кимеде. - Śmiertelność dzieci gwałtownie spadła.)
үлчә-ргә - I mierzyć, zmierzyć, obmierzyć
(күлнең тирәнлеген үлчә-ргә - zmierzyć głębokość jeziora)
II (wprost i przen.) ważyć
(йөкләрне үлчә-ргә - ważyć ładunek)
үлчәгеч - I miernik
(үлчәгеч әсбаплар - przyrządy pomiarowe)
II (przen.) wskaźnik, miara (czegoś)
(акыл үлчәгече - wskaźnik inteligencji),
III w wyrażeniach złożonych oddaje się przyrostkiem -mierz
(дулкын үлчәгеч - falomierz)
үлчәм - I miara, miarka
II rozmiar, wymiar
үлчәнеш - I pomiar
II (matemat.) wymiar
үлчәү - I waga
(көянтәле үлчәү - waga uchylna)
II ciężar, waga
(тере үлчәү - żywa waga)
III miarka, naczynie do mierzenia substancji sypkich
(җиде үлчәү солы - siedem miarek owsa)
IV miara, rozmiar
(Нинди үлчәү туфли кирәк? - Jaki rozmiar pantofli jest potrzebny?)
V (wprost i przen.) miara, probierz, miernik
(озынлык үлчәве - miara długości)
(бəялəр үлчәве - miara wartości)
(Кешеләрнең яхшылыгын нинди үлчәү белән үлчәргә? - Jaką miarą mierzyć ludzką dobroć?)
үпкә - I (anatom.) płuco
II obelga, ujma, uraza
үпкәлә-ргә - obrazić się
үр - I wzniesienie, wyniesienie
II góra rzeki
үр-ергә - I tkać, pleść
II kiełkować, wyrastać, zarastać
үрдәк - (zoolog.) kaczka
үрел-ергә - I splatać się, przeplatać się
II ciągnąć się, rozciągać się
үркәч - I garb (u zwierząt),
II (geograf.) dwa wzniesienia na grzbiecie góry
үрмә - I pleciony, wity,
II lok, pukiel
үрмәкүч - pająk
үрмәлә-ргә - I leźć w górę, gramolić się,
II pełzać, raczkować, chodzić na czworakach
III rozpełzać się (o roślinach)
IV (przen.) перен awansować (w pracy)
үрмәле - wijący się, pełzający (o roślinach, krzewach)
үрмәләп мен-әргә - wyłazić
үрнәк - I wzorzec (patrz też: өлге)
II przedstawiciel
III przykład
IV eksponat
үрсәлән-ергә - I trapić się, zamartwiać się, smucić się, silnie się niepokoić
(очраша аумауга үрсәлән-ергә - zamartwiać się z powodu nie spotkania się)
II (przen.) wzbudzać się, ulegać podnieceniu
(Балалар куанышып үрсәләнергә тотындылар. - Dzieci z radości aż nie wiedziały co robić.)
үрч-ергә - rozmnażać się
(Сарык тиз үрчи. - Owce rozmnażają się szybko)
үрчем - przychówek, miot, rozród
үс-әргә - I rosnąć, rozwijać się
II wzrastać, dorastać
III doskonalić, polepszyć
IV wzrastać (o cenach)
үсемлек - roślina
үсеп җит-әргә - wyrastać
үсеш - I wzrost (rośnięcie), przyrost
II rozwój, postęp
III wzrost, rozszerzenie, rozwijanie
үсеш юнәлеше - tendencja, kierunek zmiany, rozwoju
үскән - rozwinięty
үсмер - podrostek, chłopak
үстер-ергә - I powiększać,
II hodować, uprawiać
III wychowywać
IV rozwijać, poszerzać
V podwyższać
үстерү - uprawa, hodowla, wychowywanie, rozwój
үсү - wzrost (rośnięcie)
үт - I (fizjolog., przen.) żółć
(үт көшмәсе - przewód żółciowy)
(Aтта үт юк, кошта сөт юк. - (powiedzenie) Konie nie mają żółci a ptaki mleka.)
II (przen.) złość, gniew
(бөтен үтен кешегә чәчәргә - całą złość obrócić na innych)
үт-әргә - I przechodzić, przejeżdżać
(ике чакрым җәяү үт-әргә - przejść pieszo dwa kilometry)
(университет яныннан үт-әргә - przechodzić obok uniwersytetu)
(таулар ашу үт-әргә - przechodzić przez góry)
II przemykać, przelatywać, wymijać, zostawiać z tyłu
(Урманны күптән уттәк. - Dawno minęliśmy las.)
(Өебезне үтмәдекме әле? - Czy nie minęliśmy naszego domu?)
III (przen.) przechodzić, upływać, mijać
(Гомер бик тиз үтә. - Życie szybko upływa.)
(Барлык сроклар күптән үтте. - Minęły wszystkie terminy.)
(Җыелыш тыныч үтте. - Zebranie minęło spokojnie.)
(мәктәпте практика үт-әргә - przechodzić praktykę w szkole)
(Яңгыр үтте. - Deszcz przechodził.)
(Әни дөньядан үтте. - Mama umarła (odeszła ze świata).)
IV mieć zbyt, iść (o towarze)
(Хәзер җиләк-җимеш яхшы үтә. - Teraz jest dobry popyt na jagody.)
V być ostrym, dobrze ciąć
(Пычак яхшы үтә. - Nóż dobrze tnie.)
үтә алмаслык - niedostępny, niemożliwy do przejścia
үтә - I przez, poprzez, na wylot
(тәрәзә үтә кара-рга - patrzeć przez okno)
II zbytnio, nazbyt, bardzo
(үтә кыен хәлдә кал-ырга - pozostawać w bardzo trudnym położeniu)
үтә күренмәле - I przeźroczysty
II (przen.) bardzo chudy, wymizerowany
үтә кызыл - jaskrawoczerwony
үтә-ргә - I wypełniać, realizować, dokonywać, spełniać
(йомышны үтәргә кирәк - należy spełnić prośbę)
II zadowalać, zaspokajać, spełniać
(таләпне үтә-ргә - spełniać wymagania)
үтәл-ергә - realizować się, dokonywać się
үтәлгән - wykończony
үтәү - wykonanie
үтен-ергә - prosić
үтенеч - prośba
үтеп бар-ырга - przechodzić
үтеп йөрерлек - możliwy (dostępny) do przebycia, dający się przebyć (przejść)
үтеп кер-ергә - wnikać, przesączać się (gdy o wodzie)
үтеп кит-әргә - przejechać, przejść
үтер-ергә - I zabijać, mordować, uśmiercać
II (przen.) porazić, niszczyć
үтерә торгаң - śmiercionośny
үтергеч - morderczy, śmiercionośny
үтерел-ергә - być zabitym, zostać zabitym
үтереп - bardzo, zanadto
үтерүче - zabójca
үткән - I przeszły, miniony, były
II przeszłość, rzeczy minione
үткән заман - (lingw.) czas przeszły
үткән заман сыйфат фигыль - (lingw.) imiesłów przymiotnikowy czasu przeszłego
үткән заман хикәя фигыль - (lingw.) czasownik w trybie oznajmującym czasu przeszłego
үткәр-ергә - I (w różn. znacz.) przepuszczać, wpuszczać, przeprowadzać
(алгы бүлмәгә үткәр-ергә - wpuszczać do przedpokoju)
(чик аша үткәр-ергә - przeprowadzać przez granicę)
(тасманы элмәктән үткәр-ергә - przeciągać taśmę przez węzeł)
(иләктән үткәр-ергә - przepuszczać przez sito)
(Aшханә көненә берничә йөз кеше. - Stołówka obsługuje (przepuszcza) około sto osób dziennie.)
II przeprowadzać, organizować, wytyczać
(җыелыш үткәр-ергә - prowadzić zebranie)
(туй үткәр-ергә - wyprawiać wesele)
III spędzać
(җәйне авылда үткәр-ергә - spędzać lato na wsi)
IV przechodzić, znosić
(авыру үткәр-ергә - przechodzić chorobę)
(күп авырлыклар үткәр-ергә - znosić wiele trudności)
V (przen.) przenikać, poruszać, przejmować
(җыр белән кешенең күңелене үткәр-ергә - pieśnią porwać serca ludzi)
VI (przen.) realizować, sprzedawać
(товарны уңышлы үткәр-ергә - pomyślnie sprzedać towar)
үткәргеч - przewód, przewodnik
(Cу - иң яхшы тавыш үткәргеч. - Woda to najlepszy przewodnik dźwięku)
(суүткәргеч - wodociąg, rurociąg wodny)
үткен - I ostry (dobrze naostrzony)
II spiczasty, ostrokrawędziasty
(биянең үткен сырты - spiczasty grzbiet kobyły)
III bystry, sprytny, roztropny,
IV (przen.) przenikliwy, badawczy (o spojrzeniu)
үткер - (potocz.) үткен I
үтүк - żelazko
(электр үтүге - żelazko elektryczne)
үтүклә-ргә - gładzić, wygładzać, prasować
үч - I zemsta, pomsta, odwet, rewanż
II (przen.) miłośnik (czegoś), ten kto (coś) lubi
(яшелчәгә үч - lubiący owoce)
үч ал-ырга (кайтар-ырга) - mścić się
үчег-ергә - I chować złość, odczuwać złość
II złościć się, gniewać się (na kogoś, coś)
III truć, tępić, niszczyć, przyczepiać się
үчеклә-ргә - umyślnie złościć, drażnić, przezywać
(тел чыгарып үчеклә-ргә - drażnić wysuwając język)
(күзлекле малайны профессор үчеклә-ргә - przezywać profesorem chłopca w okularach)
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "ү" - ok. 110).