Słownik tatarsko-polski

А  Ә  Б  В  Г  Д  Е  Ж  Җ  З  И  Й   К  Л  М  Н  О  Ө  П  Р  С  Т  У  Ү  Ф  Х  Һ  Ч  Ш  Ы  Э  Ю  Я 

У

у-арга - I trzeć (np. oczy)
              II rozcierać, nacierać (np. kremem)
              III ścierać, zmywać, prać (np. bieliznę)
убыр - I (mitolog.) upiór, wilkołak, wampir
           II (przen.) żarłok, obżartuch
          III przeklęty, nieczysty (zły)
убырлы - I nieczysty, z nieczystą siłą
                II (potocz.) wiedźma, czarownica (patrz też: җен карчыгы, убырлы карчык)
убырлы карчык - wiedźma, czarownica (patrz też: убырлы II, җен карчыгы)
углан - I (przestarz.) syn
            II żołnierz gwardii, gwardzista
           III kawaler, młody nieżonaty człowiek
углерод - (chem.) węgiel (carboneum) (patrz też: күмер, күмертуар)
угры - złodziej
угыл - (przestarz.) syn (patrz też: ул)
удар - uderzenie
уем - I wnęka, wgłębienie, nisza
        II pacha
        III otwór
            (ишек уемы - otwór drzwiowy)
        IV wycięcie, nacięcie, karb
        V działka, pole
уен - I (w różn. znacz.) gra
        II potańcówka, prywatka, zebranie młodzieży (na zabawę, tańce)
            (яшьләр уеннары - młodzieżowe potańcówki)
        III (przen.) żart, psota, zabawa
        IV wykonanie (utworu)
        V przedstawienie, występ, widowisko
            (Уен тәмам. - Przedstawienie się skończyło.)
        VI (potocz.) atu (w kartach)
            (уен кәрте - karta atutowa)
            (уен белән йөр-ергә - wychodzić w atu)
уен-көлке - wesołość, radość, uciecha, rozrywka
уен-көлкесез - poważny, na poważnie, bez żartów
уенчы - I gracz
             II aktor, artysta
уенчык - I (wprost i przen.) zabawka
               II ozdoba (choinkowa)
уз-арга - I przemieszczać się, przechodzić, przejeżdżać, przepływać
                  (җәяү уз-арга - przechodzić pieszo)
                  (Күз алдыннан бөтен бүгенге көн узды. - Przez oczami przeszedł cały dzisiejszy dzień.)
               II mijać
                  (Күперне уздык. - Minęliśmy most.)
              III objeżdżać, prześcigać, wyprzedzać
                  (җәяүлеләрне уз-арга - wyprzedzać pieszych)
                  (узу тыела - wyprzedzanie zabronione)
              IV upływać (o czasie, terminie)
                  (Күп заман узды. - Upłynęło dużo czasu.)
              V zachodzić (za daleko)
                  (эш аннан узган. - Sprawy zaszły za daleko.)
              VI (przen.) zachodzić, odbywać się
                  (12 октябрь Казанда Хәтер көне чаралары узды. -
                  12 października w Kazaniu odbyły się obchody Dnia Pamięci.)
              VII (przen.) przejść (zostać przyjętym)
                  (күпчелек тавыш белән уз-арга. - przejść większością głosów)
узган - przeszły, ubiegły
узган-барган - I przechodzień, przejezdny,
                        II pierwszy z brzegu, ktokolwiek, dowolny
узган-барганда - przejazdem
уздыр-ырга - I (wprost i przen.) przepuszczać (przez coś, obok czegoś)
                          (колак яныннан уздырырга - przepuścić mimo uszu)
                          (йөгерүдә уздырырга - przepuścić (pozwolić się wyprzedzić) w biegu)
                      II (przen.) prześcigać, przewyższać, przekraczać
                     III przeprowadzać, prowadzić, wprowadzać, wcielać, spędzać
                          (Вакытны бушка уздырмагыз. - Nie spędzajcie czasu daremnie.)
                      IV przechodzić, przeżywać (coś)
узыш - I (sport.) rywalizacja, współzawodnictwo
            II (sport.) bieg, biegi, wyścig, wyścigowy (np. o koniu)
               (ат узышларында катнашырга - uczestniczyć w wyścigach konnym)
узыш аты - koń wyścigowy
узыш дәрте - atmosfera rywalizacji
уй - I myśl, idea
      II pomysł, projekt, plan
      III rozmyślanie, medytacja
          (Уйга батты. - Pogrążył się w rozmyślaniach.)
      IV (przen.) tęsknota, smutek, udręka
          (уй баcты - pokonać cierpienie)
      V (wykrzyknik) oj
уйла-рга - I myśleć, rozmyślać
                II obmyślać, roztrząsać
                III uważać (że), sądzić
                IV zamyślać, zamierzać
                V troszczyć się
уйлан-ырга - rozmyślać, zadumać się, zamyślić się
уйлану - rozmyślanie, namysł
уйламастан - bezmyślnie, bezrefleksyjnie, nie pomyślawszy
                        (алдын-артын уйла́мастан - nie myśląc o konsekwencjach)
уйлап - rozumnie, przemyślanie
уйлап таб-арга - wymyślić
уйлап табучы - wynalazca
уйлап тор-ырга - pomyśleć
уйлап чыгар-ырга - I wymyślać, zmyślać, kłamać, blagować
                                 II wymyślać (coś nowego), dokonywać wynalazku
уйлы - myślący, rozmyślający
уйна-рга - I (wprost i przen.) grać (w grę, muzykę)
                II bawić się, weselić się, figlować
                III rozbawić się, balować
                IV błyskać, świecić (oczami), odbijać się (o odblaskach)
                V grać, wykonywać (muzykę)
                VI (przen.) żartować
уйнап - żartem, żartobliwie
уйсыз - bezmyślny, lekkomyślny, nierozważny
ук - I (partykuła wzmacniająca) nawet, aż, wręcz
           (Кычкырып ук куйды. - Wręcz krzyknął.)
      II (partykuła wzmacniająca) aż, do
           (өйгә кадәр үк - aż do domu),
           (Урманга ук барып җиттем. - Doszedłem do samego lasu.)
      III (partykuła wzmacniająca) sam
           (эшнең башыннан ук - na samym początku pracy)
           (алдан ук - od samego początku, najpierw)
      IV (partykuła wzmacniająca) jeszcze, aż
           (мәктәптә чакта ук - jeszcze w szkole)
           (кояш чыкканчы ук - aż do świtu)
      V (partykuła wzmacniająca) gdy tylko, bezpośrednio, natychmiast
           (Ишек ачылгач ук. - Gdy tylko otwarły się drzwi.)
           (кайткач ук - zaraz po powrocie)
      VII (partykuła wzmacniająca) dość, całkiem
           (якын ук - całkiem blisko)
      VI (partykuła wzmacniająca) -że
           (шул ук тавыш - tenże głos)
           (шул ук урында - na takimż miejscu)
      VIII (milit.) strzała
        IX (w różn. znacz.) strzała, strzałka, wskazówka
            (сәгать угы - wskazówka zegara)
        X żądło
            (елан угы - żądło żmii)
        XI (przen.) ostrze
            (сатира угы - ostrze satyry)
ук-ырга - I (w różn. znacz.) czytać, przeczytać
                    (Мин романны бик яратып укыдым. - Przeczytałem tę powieść z wielką przyjemnością.)
                II deklamować, wygłaszać (coś)
                    (Ул үзенең язган шигырьләрен укый. - Deklamuje swoje wiersze.)
                III uczyć się
                    (Мең яшә, мең укы. - Sto lat żyj, zawsze się ucz.)
украин теле - język ukraiński
украиннар - Ukraińcy
Украина - (geograf.) Ukraina
укроп - (botan., kulin.) koper ogrodowy (anethum graveolens)
уку - nauczanie, studia
уку-укыту - szkoleniowy
укучы - I uczeń, uczący się,
             II czytelnik
укый-яза белүче - piśmienny
укып чыг-арга - przeczytać
укырга-язарга - czytać i pisać
                            (укый-яза белүче - piśmienny, potrafiący czytać i pisać)
укыт-ырга - I uczyć, wykładać
                    II (przen.) pouczać
укытучы - nauczyciel, instruktor, wykładowca
укчы - (w różn. znacz.) strzelec
ул - I on, ona, ono
          (Бәхет нәрсә ул? - Czym jest szczęście?)
      II ten, ta, to
          (ул урында - na tym miejscu)
      III syn (patrz też: угыл)
ул вакытта - wówczas, wtedy
ул чагында - to
ул чакта - wtedy, w tamtym czasie
ула-рга - I wyć
                    (Кайдадыр бүре улый. - Gdzieś tam wyje wilk.)
               II hałasować, brzęczeć, jazgotać, szumieć
                    (Күктә самолётлар улый. - Na niebie huczą samoloty.)
              III (przen., potocz.) drzeć się, trąbić, ryczeć, wrzeszczeć
                    (Улап утырма! - Nie drzyj się!)
улан - I (hist., wojsk.) ułan, żołnierz lub oficer lekkiej kawalerii
          II patrz: углан
улап - z hukiem, z wyciem (imiesłów przysłówkowy od уларга)
            (Cамолётлар улап үтә. - Samolot przeleciał z hukiem.)
улау - wycie, ryk
улҗа - (przest.) łup, zdobycz wojenna
           (сугыштан зур улҗа белән кайт-ырга - wracać z wojny z wielkimi łupami)
улус - I (hist.) ułus (literacka forma zapisu terminu олыс)
              (Җучи улусы, Җучи олысы - Ułus Dżocziego)
          II państwo, kraj
умарта - ul
умарта корты - (zoolog.) pszczoła
умрау - (anat.) obojczyk
умрау сөяк - (anat.) obojczyk
умыр-ырга - I odłamywać, ułamywać, łamać
                     II odrywać, urywać, rwać
                    III odcinać, odgryzać, gryźć
                    IV żreć, pożreć
умыртка - (anatom.) kręg
умырткалы - (zoolog.) kręgowiec
ун - dziesięć
Ун әмер - (relig.) Dekalog, 10 Przykazań
унaлты - szesnaście
унарлы - dziesiętny
                (унарлы вакланма - ułamek dziesiętny)
унбер - jedenaście
унбиш - piętnaście
ундүpт - czternaście
унжидe - siedemnaście
унике - dwanaście
унөч - trzynaście
унcигeз - osiemnaście
унтyгыз - dziewiętnaście
уң - I (wprost i przen.) prawy, prawicowy
          (уң кул якта - z prawej strony, po prawej)
          (уң кулда - z prawej strony, po prawej)
          (уң як - prawa strona)
          (уң як яр буендагы - prawobrzeżny)
          (уң якка - na prawo, w prawo)
          (уң яктан - po prawej, z prawej)
          (уң партияләр - partie prawicowe)
      II licowy, prawy (strona np. koszuli)
          (тукыманың уң ягы - licowa (prawa) strona tkaniny)
      III (przen.) pomyślny, udany, szczęśliwy
          (Эшләрегез уң булсын. - Niech wasze sprawy pójdą pomyślnie.)
          (Юлларыгыз уң булсын. - Szczęśliwej drogi.)
уң күзе - człowiek najbliższy
уң кулы (канаты) - prawa ręka, oparcie, człowiek pewny, niezawodny
уң-арга - I obrodzić (np. o zbożu),
                II udawać się, powieść się
               III linieć, płowieć, wyblaknąć
уңай - I wygodny, dogodny, odpowiedni
          II (w różn. znacz.) dobry, odpowiedni, korzystny
          III twierdzący
          IV kierunek, strona
          V ład, harmonia
уңайлы - I wygodny, odpowiedni (np. chwila)
                II przytulny, przyjemny, zaciszny (np. mieszkanie)
уңайлылык - I komfort, przytulność
                      II dobrotliwość
уңайсыз - I niedogodny, nieporęczny, niewygodny
                II szkodliwy, niekorzystny, nieprzyjazny
уңайсызла-рга - I przeszkadzać (np. słuchać), utrudniać
                           II tamować (ruch)
уңга - z prawej strony (allatyw od уң)
          (уңга да, сулга да - na lewo i na prawo (wszystkim bez wyboru)
уңган - I faktyczny, realny, rzeczowy, rzeczywisty, prawy
            II biegły, sprawny, udatny, umiejętny, wprawny
           III spłowiały, wypłowiały, wyliniały
уңда - na prawej, po prawej, z prawej (miejscownik od уң)
уңдырышлы - urodzajny, żyzny, płodny
уңмаган - niepojętny, nierozgarnięty, niemądry
уңнан - w prawą stronę (ablatyw od уң)
уңыш - I plon, zbiór, urodzaj,
            II sukces, osiągnięcie,powodzenie
уңышлы - I urodzajny,
                II pomyślny, udatny
уңышлы барып чыг-арга - udać się, powieść się
уңышлы рәвештә - pomyślnie
уңышлык - osiągnięcie, sukces, powodzenie
уңышсыз - nieudany, niefortunny, bezskuteczny, bezowocny
ур-ырга - I żąć, zbierać plon
                II (przen., potocz.) łupić, łoić, bić
               III (przen., potocz.) pożerać, pałaszować
ура-рга - I motać, nawijać
                  (кәтүккә җеп урарга - nawijać nitkę na szpulkę)
                  (барабанга канатны урарга - nawijać kabel na bęben)
               II owijać, zawijać, zapakować, opatulać
                  (кәгазь белән урарга - zapakować w papier)
                  (шәлгә урарга - opatulić w szal)
              III okrążyć, otoczyć
                  (гаскәр белән урарга - okrążyć wojskiem)
              IV obchodzić, objeżdżać, krążyć (po czymś)
                  (бакчаны урарга - obchodzić ogród)
ураза - I (relig.) muzułmański post
            II Ramadan (dziewiąty miesiąc księżycowy muzułmańskiego roku)
           III (przen.) post, głód
                (Көне буе уразамы? - Cały dzień jesteś głodny?)
урак - I sierp
             (урак йөзе - ostrze sierpa)
             (урак төшләре - zęby sierpa)
          II żniwa
             (уракка төш-әргә - przystąpić do żniw)
урак өсте - I (wprost i przen.) pora żniw, pora zbiorów
                  II (przen.) gorąca pora, najgorętszy okres
урак-чүкеч - sierp i młot (herb ZSRR, herb komunistów)
уракчы - żniwiarz, żeńca
урам - I (w różn. znacz.) ulica
              (үзәк урам - główna ulica)
              (бөтен урамны аякка бастырырга - podnieść całą ulicę na nogi)
          II motek, kłębek (wełny), zwój (spirali)
урам телендә - po ludowemu
ург-ырга - (pot.) walić, bić
                    (Морҗадан төтен ургый. - Z komina wali dym.)
                    (Aстан су ургый. - Woda bije z dołu.)
ургыл-ырга - I tryskać, wybuchać, lać się
                          (лава ургылу - erupcja lawy)
                          (Aтлар алга ургылдылар. - Konie rwą naprzód.)
                          (Кешеләр ташкыны мәйданга ургылды. - Ludzki potok wlał się na plac.)
                      II bulgotać, kipieć
                          (Aста су ургыла. - W dole bulgocze woda.)
урда - I (hist.) jurta chana
          II (hist.) orda, państwo koczowników
              (Алтын Урда - Złota Orda)
урла-рга - kraść, wykradać, wyprowadzać
урланган - kradziony, skradziony
урлау - I kradzież, przywłaszczenie, defraudacja, sprzeniewierzenie
                (урлауда гаепле - winny kradzieży)
            II wykradanie, porywanie
урлаш-ырга - uprawiać złodziejstwo, być złodziejem
урман - (w różn. znacz.) las, leśny
              (кара урман, куе урман - puszcza)
урман бете - (zoolog.) kleszcz (patrz także: талпан)
урнаш-ырга - I umieszczać się
                      II kłaść się, składać się
                      III sytuować się
                      IV budować się, tworzyć się, doprowadzać
                      V osiedlić się, osiąść
                      VI zaszczepiać, wchodzić (w zwyczaj)
урнашкан - umieszczony
урнаштыр-ырга - I umieszczać
                              II kłaść, składać
                              III sytuować, wskazywać, wyznaczać, osiedlać
                              IV budować, tworzyć
урнаштырылган - położony, umieszczony
урта - centrum, średni, środek
            (урта яшьтәге хатын - kobieta w średnim wieku)
Урта Азия - Azja Centralna
Урта Гасырлар - Wieki Średnie
уртада - pośrodku, w środku
уртадагы - średni
уртак - I wspólny, całościowy, ogólny
            II na pół, po połowie
уртаклык - I wspólnota, zbiorowość
                    II wspólny (między czymś)
уртаклык юнәлеше - (lingw.) strona wzajemna (czasownika)
уртакул - przeciętny, mierny
урталай - na połowy, na dwoje, na dwie równe części
                (карбызны урталай кыл-ырга - rozdzielić arbuza na połowy)
уртасында - w środku, pomiędzy
уртача - I średni, średnio
              II zwykły, codzienny
              III umiarkowany
              IV przeciętny (ocena)
уртачалык - I przeciętność
                    II umiarkowanie, umiar
уртлам - łyk
урын - I (w różn. znacz.) miejsce
              (хикәянең иң кызыклы урыны - najciekawsze miejsce opowiadania)
              (беренче урынга чыг-арга - wychodzić na pierwsze miejsce)
              (бер урыннан икенче урынга күч-әргә - przemieszczać się z miejsca na miejsce)
          II okolica, przestrzeń, teren, działka
              (таулы урын - górzysty teren)
              (йорт урыны - działka pod dom)
          III stanowisko, posada
              (җаваплы урыны - odpowiedzialne stanowisko)
              (укытучы урыны - posada nauczyciela)
          IV (przen.) posłanie, łoże, łóżko
              (урынын җыя-рга - pościelić łóżko)
          V (przen.) podstawa, przyczyna, powód
              (Икеленәр урын юк. - Nie ma powodów by wątpić.)
урын-вакыт килеше - (lingw.) miejscownik, "przypadek miejscowo-czasowy" (6. przypadek deklinacji tatarskiej)
урынбасар - pomocnik, zastępca
урындагы - miejscowy
урындык - krzesło, stołek, taboret
урынлы - I mający, posiadający (ileś tam) miejsc
                    (бер урынлы - jednomiejscowy)
                    (биш йөз урынлы зал - sala na pięćset miejsc)
                II właściwy, stosowny, "na miejscu"
                    (урынлы сүз - odpowiednie słowo)
                III należyty, słuszny, uzasadniony
                    (урынлы мактау - zasłużona pochwała)
урынлы-урынсыз - I niestosownie, bez potrzeby, nie w porę
                                    (урынлы-урынсыз сүзгә кысыл-ырга - bez potrzeby wtrącać się do rozmowy)
                                II gdzie popadnie, jak popadnie, byle jak
                                    (урынлы-урынсыз куя-рга - stawiać gdzie popadnie)
урынлылык - I stosowność, odpowiedniość
                       II celowość, racjonalność
урыс - rosyjski
Урыслар - Rosjanie
усал - I (w różn. znacz.) zły, złośliwy
          II złoczyńca, łajdak, łotr
          III (przen.) bardzo silny (np. wiatr)
усал итеп - złośliwie
усаллык - I zło, złość, gniew, złośliwość
                II nikczemność, bezecność, łotrostwo
                    (Ул кылмаган усаллыкларын калдырмады! - Jakich tylko łotrostw on nie dokonał!)
                III złe
                    (Нинди усаллыгым тиде сиңа? - Co złego ci zrobiłem?)
устав - regulamin, statut
            (партия уставы - statut partii)
устрица - (zoolog.) ostryga
ут - I ogień, ognik
      II ostrzał, strzelanina
      III (przen.) ogień, bój
      IV (przen.) ogień, płomień, żar (np. miłości)
      V (przen.) gorący, płomienny, straceńczy
      VI pożar
      VII światło (np. w oknie)
      VII (potocz.) elektryczność, prąd, "światło"
          (ут кертә - przewodzi prąd)
ут сүндергеч - gaśnica
ута-рга - I pleć, plewić, wyplewić
                II wykraść, wyczyścić
                III zeżreć
утиль - odpady użytkowe
              (утиль җыярга - zbierać odpady użytkowe)
утла-рга - paść się
                  (атларны утларга җибәрергә - puścić konie paść się)
утлык - żłób
              (утлык шулы солы - żłób pełen owsa)
утлык - żłób
              (утлык шулы солы - żłób pełen owsa)
утракса - (anatom.) siedzenie, pośladki, sempiterna
утракса нервасы - (anatom.) nerw kulszowy
утракса сөяге - (anatom.) kość kulszowa
утрау - (geograf.) wyspa
уттуар - (chem.) tlen (оxygenium) (patrz także: уттудыр i кислород)
уттудыр - (chem.) tlen (оxygenium) (patrz także: уттуар i кислород)
утыз - trzydzieści
утын - drwa
утыр-ырга - I siedzieć, usiąść, siadać,
                    II znajdować się, sytuować się
                    III (przen.) siedzieć (w więzieniu)
                    IV osiąść
                    V zbiegać się, kurczyć się (o odzieży)
                    VI zapadać się (o oczach, policzkach)
                    VII ustalać się (o pogodzie, stosunkach, charakterze)
                    VIII (przen.) łudzić się
                    IX wpadać
                    X jako czasownik pomocniczy oznacza działanie zachodzące bez zmiany miejsca
                        (уйлап утырырга - zamyślić się)
утыргыч - siedzenie, siedzisko, krzesło
утырдаш - rozmówca
утырт-ырга - I (w różn. znacz.) sadzać, posadzić (np. drzewo)
                      II nasadzać (np. topor na trzonek)
                      III kłaść, stawiać (kolumnę)
                      IV nastawiać (np. zwichniętą rękę)
                      V nadsztukowywać, wszywać (np. rękaw, kołnierz)
утырым - osad
утырып тор-ырга - siedzieć
утырыш - zebranie, posiedzenie, spotkanie
уылдык - I (zoolog.) ikra
                II (kulin.) kawior
                    (кара, кызыл уылдык - czarny, czerwony kawior)
уч - I ręka, dłoń
      II garść
          (бер уч бодай - garść pszenicy)
уч төбе - dłoń
учак - I ognisko, piecyk
              (учактагы ут - ogień ogniska)
          II palenisko
              (тимерче учагы - palenisko kowalskie)
          III jedna z komór tatarskiego pieca
          IV (przen.) ognisko, kuźnia, kuźnica, ośrodek, centrum
              (белем учагы - kuźnia wiedzy)
              (сугыш учагы - ognisko wojny)
          V (przen.) rodzina, dom rodzinny
              (гаилә учагының җылысы - ciepło domowego ogniska)
          VI (hist.) kopalnia
учма - I pęk, pęczek
              (бер учма салам - pęk słomy)
          II kosmyk, pasmo, kłak
              (бер учма чәч - kosmyk włosów)
              (бер учма йон - kłak sierści)
учреждение - instytucja, zakład, urząd, biuro
                       (медицина учреждениесе - zakład medyczny)
уян-ырга - I (w różn. znacz.) ocknąć się, obudzić się
                  II (przen.) przebudzić się, pojawić się, zaistnieć
уят-ырга - I budzić, rozbudzać (np. dziecko)
                  II (przen.) budzić (zainteresowanie)
уяткыч - budziciel, budzący
уяу - I rozbudzony, przebudzony, nieśpiący,
        II czujny, ostrożny,
        III wrażliwy, czuły

*           *           *           *

Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "у" - ok. 180).

powrót do strony Татар тел - język tatarski	Powrót do witryny Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
przejście do strony Alfabet tatarski i fonetyka tatarska		przejście do Słownika polsko-tatarskiego
przejście do strony Zarys gramatyki tatarskiej		przejście do Słownika afiksów słowotwórczych
przejście do strony Rozmówki tatarskie		przejście do strony Tуган тел