Słownik tatarsko-polski

А  Ә  Б  В  Г  Д  Е  Ж  Җ  З  И  Й   К  Л  М  Н  О  Ө  П  Р  С  Т  У  Ү  Ф  Х  Һ  Ч  Ш  Ы  Э  Ю  Я 

Ч

чаб-арга - I kosić, skosić
                    (печән чаб-арга - kosić siano)
                 II ciąć, ciosać, rąbać, siekać
                III chłostać, uderzać, klaskać
                    (кул чабулар - aplauz, oklaski)
                IV skakać, unosić się, pędzić
                 V (potocznie) gnać, pomykać
чабын-ырга - wyparzać się, brać kąpiel parową
чабыну бүлмәсе - parówka (w łaźni)
чаг-арга - I kąsać, żądlić, kłuć, parzyć (o owadach, gadach, roślinach)
                    (Елан чаккан баудан курыккан. - (przysłowie) Użądlony przez żmiję boi się nawet sznurka.)
                II (przen., potocz.) donieść, naskarżyć
                    (Чаккан үтерер, мактаган тергезер. - (przysłowie) Donos zabije, pochwała uzdrowi.)
                III krzesać (ogień)
чагу - jaskrawy, widny z daleka
чагыл-ырга - I odbijać się (o świetle)
                      II (przen.) odzwierciedlać się, pokazywać się, odbijać się, prześwitywać
                         (Aй яктысында урамдагы агачлар шәүләсе чагыла. - W światle księżyca pokazywały się cienie drzew na ulicy.)
чагым - I iskra,
              II urojenie, miraż
чагымда - I czas, okres, pora, patrz: чак
                 II (poimek) kiedy (patrz też: чагында)
чагында - (poimek) kiedy (patrz też: чагымда)
чагыштыргысыз - wyjątkowy, niezrównany, niezmierny
чагыштырма - I porównanie, zestawienie,
                        II (matemat.) relacja,
                        III właściwy, specyficzny, relatywny
чагыштырмалы - I porównawczy, zestawieniowy,
                            II relatywny
чагыштырмасыз - niewspółmierny
чагыштырмача - bardziej
чайка-рга - płukać
                    (кер чайка-рга - płukać bieliznę)
чак - I czas, okres, pora
        II w porę, jak raz, w sam raz
        III ledwo, tylko, ciut
чак-чак - ledwo
чаклы - I (poimek) do (patrz też: хәтле, кадәр)
                  (актык сулышына чаклы - do ostatniego tchu)
                  (Капкага чаклы озатты. - Odprowadził do drzwi.)
              II tyle, ile
                  (булдыра алган чаклы - ile się da, ile można)
                  (кулдан килгән чаклы - w miarę sił)
чакрым - I czakrym, dawna tatarska miara odległości, ok. 1,06 km
              II (potocz.) kilometr
                  (Казан белән Мәскәү арасы сигез йөз чакрым диләр. - Powiadają że z Kazania do Moskwy jest osiemset kilometrów.)
чакта - I kiedy, gdy
              (армиядә чакта - gdy był w wojsku)
            II dopóki, zanim
              (Яхшы чакта тукта. - Wstrzymaj się dopóki nie jest za późno.)
чакыр-ырга - I nazywać
                      II zapraszać,
                     III wzywać
чакырып чыгар-ырга - wyzywać
чакыру - I nazwanie,
                II zaproszenie,
                III wezwanie
чал - I siwy, siwizna (o włosach)
            (чал баш - siwa głowa)
            (сакалында чал күренә - w brodzie pokazuje się siwizna)
        II siwy (o maści konia)
       III (przen. poet.) dawny, starożytny
            (чал Урал - dawny Ural)
чалар-ырга - siedzieć, posiedzieć
чалбар - spodnie
чалгы - kosa (narzędzie rolnicze)
                (Чалгы ташка бәрелде; чалгы очы җиргә кадалды. - Trafiła kosa na kamień.)
чалкан - na wznak (na plecach), przednią stroną do góry
чалкан йөз-әргә - pływać na grzbiecie
чалма - turban
чалт - I całkowicie, absolutnie
              (чалт аяз - całkowicie czyste, bezchmurne (o niebie))
          II (dźwiękonaśl.) bęc, buch (odgłos nagłego uderzenia)
              (чалт итәргә - uderzyć, walnąć, zadać cios)
чама - I propozycja, wniosek, oszacowanie, przypuszczenie, domysł
              (Чама чамадан ерак китмәде. - Przypuszczenie nie pasuje dokładnie do rzeczywistości.)
          II (przen.) możliwość
              (Үз чамаңны үзең бел. - Znaj swoje możliwości.)
          III (potocz.) wielkość, ilość, rozmiar
          IV stan, położenie,
          V zamiar, zamysł, plan
              (Эшләр чамасы юк. - On nie ma zamiaru pracować.)
чама(лар)да , чама(лар)дагы - (poimek) przykładowo, w przybliżeniu
              (Ул яшь ягыннан безнең чамаларда. - On jest w przybliżeniu w naszym wieku.)
чамала-рга - I przypuszczać
                      II szacować
                      III mieć zamiar, wyrachować
чамалап - przykładowo
чана - sanie, sanki
чандыр - cudy, szczupły
чаң - I dzwon
            (чиркәү чаңы - dzwon cerkiewny),
        II bicie dzwonów, bicie na alarm
чаңгы - narta, płoza
            (Халыкара чаңгы федерациясе - Międzynarodowa Federacja Narciarska)
чар - szlifierka
чара - I miara, środek, sposób działania, droga, możliwość
              (Шахта хуҗасының эшчеләргә каршы эшләгән чараларыннан берсе - провокация.
              Jednym ze sposobów działania właściciela kopalni wobec robotników jest prowokacja.)
              (Бер чара да юк. - Nie ma żadnej możliwości.)
          II posunięcie, przedsięwzięcie, plan
              (Бу чара яшь композиторның талантын ачты. - To przedsięwzięcie ujawniło talent młodego kompozytora.)
              (чараларның тормышка ашырылуына шатланырга - cieszyć się z wprowadzenia w życie planów)
          III czasza, misa upleciona z prętów albo słomy
              (ипи чарасы - forma do pieczenia chleba)
чарасыз - I bez wyjścia, beznadziejny, rozpaczliwy
                II przymusowy, niedobrowony
чардак - strych, poddasze
чарлак - I (zoolog.) syberyjska (czarna) mewa (larus vegae)
              II (książk.) patrz: акчарлак,
             III strych, poddasze (patrz też: чардак)
чаршау - (wprost i przen.) firanka, kurtyna, kotara, zasłona, osłona, całun
                  (караңгы төн чарша́вы - całun ciemnej nocy)
чат - I skrzyżowanie
        II rozwidlenie (drogi)
        III róg (domu, ulicy)
            (чат саен - na każdym rogu)
        IV zupełny, pełny, kompletny
        V prawdziwy, rzeczywisty
        VI pachwina, krocze
чаткы - I (w różn. znacz.) iskra
                (Чаткылар чәчелде. - Posypały się iskry.)
             II (przen.) błysk, przebłysk, zarodek, zaczątek jakiegoś uczucia
                (өмет чаткысы - przebłysk nadziei)
чатлык - I skrzyżowanie
              II kąt
чатна-рга - I (w różn. znacz.) trzeszczeć, trzaskać
                      (боз чатный - lód trzeszczy)
                  II (przen.) trzaskać, pękać
                      (баш чатный - głowa pęka)
чатнау тавышы - trzask
чатыр - namiot
чая - (wprost i przen.) sprytny, zuchwały, zaciekły, zły, psotliwy, łobuzerski
         (чая тел - cięty język)
         (чая күз(ләр) - figlarne oczy)
         (чая тавыш - napastliwy ton)
         (чая гына җавап бир-ергә - odpowiedzieć zuchwale)
чаялык - zuchwałość, psotliwość, łobuzerskość, zaciekłość
чаян - I (zoolog.) skorpion (scorpion)
          II patrz: чая
чәбә - (wykrzyknik) okrzyk odpędzający psa: a pójdziesz!, nie wolno!
чәй - herbata
чәйнә-ргә - I gryźć, żuć, rozgryzać,
                    II plotkować, oczerniać, zniesławiać
чәйнек - czajnik, imbryk
чәнечке - I widelec
                II kolec
                III oścień
                IV (przen.) uszczypliwość, złośliwość
чәнечкеле - I kolczasty, ciernisty
                       (Роза - чәнечкеле гөл. - Róża to kwiat z kolcami.)
                    II (przen.) szyderczy, zjadliwy, złośliwy
                       (чәнечкеле сүз (сүзләр) - jadowite słowa)
чәнти бармак - (anat.) mały palec (u ręki)
чәпә-ргә - I nalepiać, przylepiać,
                II klepnąć, plasnąć, uderzać, pukać,
                III wlepiać, dawać (na przykład reprymendę)
чәршәмбе - środa
чәүкә - (zoolog.) kawka (corvus monedula)
чәч - włos, włosy
чәч-әргә - I siać
                 II rozsypywać
                 III promieniować
                 IV rozprzestrzeniać, rozsyłać
                 V rzucać, ciskać, miotać
чәчәк - kwiatek
чәчәк ат-арга - (wprost i przen.) kwitnąć
                          (алмагач чәчәк атты - jabłoń zakwitła),
                          (даны чәчәк атканда - w rozkwicie sławy)
чәчәклек - klomb, kwietnik
чәчә(кле) кәбестә - (botan.) kalafior
чәчкә - kwiatek (patrz też: чәчәк)
чәчрә-ргә - bryzgać, chlustać
                   (су чәчрәде - woda chlustnęła)
чәчрәт-ергә - rozbryzgiwać, wychlustywać, wychlustnąć
                      (су чәчрәтергә - rozbryzgiwać wodę)
чебен - (zoolog.) mucha
              (чебеннән фил яса-рга - robić z igły widły (dosł.: z muchy słonia)),
              (чебен очканы да ишетелә - słychać gdy mucha przeleci)
чебен үләне - (botan., kulin.) szparag (asparagus) (patrz też: әспе II)
чебеш - I (zoolog.) kurczak, kurczątko (patrz też: чеби)
              II (przen.) niechluj
чеби - I (zoolog.) kurczak, kurczątko
          II pryszcz (na skórze)
чегән - Cygan
чегән хатыны (кызы) - Cyganka
челән - (zoolog.) czapla
              (соры челән - czapla siwa (ardea cinerea))
челтәр - I koronka
                  (челтәр үрү - tkanie koronki)
                  (челтәр тагарга (тотырга, тегәргә) - przyszywać (naszywać) koronki)
              II tiul
                  (тәрәзә челтәре - tiul na okna)
              III gipiura (rodzaj koronki)
              IV siatka, sieć, kratka, okratowanie, ogrodzenie
                  (Tәрәзәләргә тимер челтәр беркетелгән. - Na okna założono żelazne kraty.)
                  (чәнечкеле тимерчыбык челтәре - ogrodzenie z drutu kolczastego)
              V (potocz.) siatka
                  (бер кулында чемодан, икенчесендә челтәр - w jednej ręce walizka, w drugiej siatka)
              VI (przen.) sieć
                  (мәктәпләр челтәре - sieć szkół)
челтәр бәйләүче - koronczarka
челтәрле - I koronkowy, z koronką
                  II siatkowy, siatkowaty
                      (сыгылма челтәрле тимер карават - żalazne łóżko ze sprężynową siatką)
                  III rzeźbiony
                      (челтәрле тәрәзә йөзлеге - rzeźbiona okiennica)
                  IV kratowy
                      (челтәрле күпер - most z kratowymi balustradami)
челтәрле чүмеч - cedzak, durszlak, szumówka
чем - I szypułka, ogonek owocu, kwiata
            (Чеменнән өзмәгез алманы. - Nie odrywajcie jabłku szypułki.)
        II (przen.) uszko (kolczyka)
        III (partykuła wzmacniająca) bardzo, nader, niezwyczajnie
             (чем кара - bardzo czarny, przeczarny)
чемодан - walizka
                 (әйберләрне чемоданга салырга - pakować rzeczy do walizki)
чер-ергә - I gnić, butwieć, rozkładać się, próchnieć, parcieć
                    (Балык башыннан чери, ә империя – башкаласыннан. -
                    Ryba psuje się od głowy zaś imperium od stolicy.)
                 II (przen.) (o człowieku) zmarnieć, zginąć,
                    (зинданнарда черергә - zginąć w ciemnościach),
                III (przen.) gnić, rozkładać się, upadać
черви - (karc.) kier
черегән - patrz: черек I - III
                (черегән бәрәңге - zgniły kartofel)
черек - I gnijący, rozkładający się
            II zbutwiały, przegniły, zmruszały
            III zepsuty, skorodowany
черемә - próchnica (gleba)
черки - (zoolog.) komar, meszka
Чех - (geograf.) Czechy
чи - I surowy (o owocu), nieprzegotowany (o wodzie, mleku)
            (чи йомырка - surowe jajko)
        II niedopieczony (o chlebie), niedogotowany (o kartoflu)
        III otwarty (o ranie)
        IV surowy, niewyschnięty, niewysezonowany (o klocu, drewnie)
чи-чи - (dźwiękonaślad.) popiskiwanie myszy, piskląt
чи-чи чыпчыгы - (zoolog.) czeczotka (ptak)
чибәр - piękny
          (Чибәр чибәр күренмәс, сөйгән чибәр күренер. - (przysłowie)
              Nie ten piękny kto naprawdę piękny a ten piękny kto lubiany.)
чиг-әргә - I wyszywać, naszywać, haftować
                 II przechodzić, przeżywać
чигә - (anatom.) skroń
          (Чигәдәге чәчләре агарган. - Włosy na skroniach posiwiały.)
чиген-ергә - I wycofać się,
                      II odejść
чик - I kraniec, skraj, miedza
        II granica, pograniczny
        III granica, limit, odgraniczenie
        IV (przen.) ramy, struktura
чикерткә - I (zoolog.) pasikonik, konik polny
                      (чикерткәләр черелдәве - cykanie koników polnych)
                 II (przen.) o żywej, ruchliwej dziewczynie
чикерткә ку-арга - próżnować
чиклә-ргә - I rozgraniczać, ograniczać, osłabiać
                    II zakończyć
чикләвек - (botan.) orzech
                   (әстерхан чикләвеге - orzech włoski)
                   (кытай (җир) чикләвеге - orzech ziemny, arachid)
                   (бадәм чикләвеге - migdał)
                   (имән чикләвеге - żołądź)
                   (мөшкәт чикләвеге - gałka muszkatołowa)
                   (пестә чикләвеге - fistaszek)
                   (урман чикләвеге - orzech laskowy)
чикләвеклек - (botan.) leszczyna
чикләнмәгән - I (matemat.:) nieograniczony, absolutny
                            (чикләнмәгән функция - funkcja nieograniczona)
                        II ogromny, wielki
чикле - I (wprost i przen.) ograniczony, znikomy, nieistotny, niewystarczający
                (Бу китаплар чикле санда гына сатыла. - Te książki sprzedają się w ograniczonej ilości)
            II (matemat.) skończony
                (чикле зурлык - wielkość skończona)
чиксез - nieograniczony, bezgraniczny, nieskończony, bezkresny
чиксез зур - niezmiernie wielki
чиксез күп - nieograniczenie dużo, bardzo dużo
чиләк - wiadro
чимал - surowy, niegotowy, materiał, surowiec
                (чимал запаслары - zapasy surowca)
                (күн эшләп чыгару өчен чимал - surowiec na wyroby skórzane)
Чин - I ranga, stopień, szczebel, szarża
             (гаскәри чиннар исемлеге - lista stopni wojskowych)
             (чинга хөрмәт күрсәтү - poszanowanie rangi (stanowiska))
          II (geograf.) Chiny (patrz też: Кытай)
             (Чин Халык Җөмһүрияте - Chińska Republika Ludowa)
чина-рга - piszczeć, skomleć, skowyczeć, kwiczeć
чинар агачы - (botan.) platan
чир - choroba, niedomaganie
        (Ниндидер җитди чиргә охшый. - Wygląda to na jakąś poważną chorobę.)
чират – kolejka (ogonek)
чираттагы - kolejny, następny
чирәм - I trawa
              II łąka
              III calizna, ugór
чирәм җир - ugór
чирәп - dachówka
чирек - I (w różn. znacz.) ćwierć, czwarta część,
              II ćwiartka
Чиркәве - (relig.) Kościół, Cerkiew
              (Рим Католик Чиркәве - Kościół Rzymsko-Katolicki)
              (Урыс Православ Чиркәве - Rosyjska Cerkiew Prawosławna)
чиркәү - (relig., architekt.) cerkiew, kościół
чиркәү (ишеге) алды (болдыры) - kruchta
чиркәү гөмбәзе - kopuła cerkwi
чиркәү-мәхәллә мәктәбе - cerkiewna szkoła parafialna
чиркәү-славян теле - język staro-cerkiewno-słowiański, SCS
чирле - chory, patrz też: авыру
чирләшкә - chorobliwy, słaby, wątły, chory
чиста - I (w różn. znacz.) czysty (patrz też: саф, таза)
              II schludny, porządny
чисталык - I czystość, II porządek, schludność
чит - I brzeg, kraj, krawędź, margines (np. zeszytu)
        II skraj, peryferie (np. miasta)
        III pobocze
        IV strona
        V cudzy, postronny
        VI cudzoziemski
        VII zagraniczny
чит ил кешесе - cudzoziemiec
читек - tradycyjne tatarskie buty z miękkiej skóry, po rosysku ичиги
читекче - szewc szyjący tradycyjne tatarskie buty
читен - I (w różn. znacz.) trudny,
             II ciężki
читкә кит-әргә - odwracać się
читләш-ергә - I rozchodzić się, zbaczać,
                        II odchodzić, oddalać się,
                        III stronić, unikać
читлек - klatka
чиш-әргә - I rozwiązywać
                  II rozpinać
                  III rozpakowywać
                  IV (przen.) decydować, rozwiązywać, rozstrzygać
чишелгән - oczywisty, przekonujący
чишелеш - I (lit.) rozwiązanie
                        (роман сюжетының чишелеше - rozwiązanie fabuły powieści)
                  II (matemat.) rozwiązanie, patrz także: чишелү
чишелү - (matemat.) rozwiązanie
чишен-ергә - rozebrać się, zdejmować odzież
чишендер-ергә - rozbierać, zdejmować (ubranie), zzuwać (obuwie)
чишенмәлек - szatnia, garderoba, rozbieralnia
чишенү бүлмәсе - szatnia, garderoba, rozbieralnia
чишмә - (w różn. znacz.) źródło
чишү - decyzja, rozstrzygnięcie
чия - (botan.) wiśnia (drzewo i owoc) (prunus avium)
чия-дәфнә - (botan.) laurowiśnia
член - (w różn. znacz.) człon, członek
чолга-рга - I otaczać, okrążać, opasywać, obejmować
                   II zawijać, owijać, zapakować, otulać
чолганыш - okrążenie, blokada
чокыр - jama, dół, lej, dziura
чор - okres, etap, faza, epoka
чорма - strych, poddasze
чөгендер - (botan., kulin.) burak
                  (шикәр чөгендере - burak cukrowy)
                  (мал чөгендере - burak pastewny)
                  (кызыл чөгендер - burak ćwikłowy)
чөгендер ашы - zupa burakowa (patrz też: борщ)
чөгер - (po dziecięcemu) chleb
чөер-ергә - I odwrócić, obracać
                      (баш чөер-ергә - odwracać głowę)
                   II rzucać, miotać (patrz też: чөя-ргә)
чөй - I klin
        II zawleczka, przetyczka
        III kołek, gwóźdź
чөмәк - I zatyczka, korek, szpunt (w beczce),
            II kran,
            III lejek
чөнки - bo, gdyż, dlatego, z powodu
              (Ул күп белә, чөнки күп укый. - On dużo wie bo dużo czyta.)
чөю - rzeczownik odsłowny od чөя-ргә
чөя-ргә - rzucać, miotać, podrzucać (patrz też: чөер-ергә)
чуак - I pogodny, jasny, słoneczny
              (көзге чуак көннәрнең берсе - jeden z pogodnych jesiennych dni)
          II (przen.) cichy, spokojny (o starości)
              (Әби белән бабайга чуак көннәр җитте. - Dla babki i dziadka nadeszły spokojne dni.)
чуал-ырга - I powikłać, zaplątać się, skomplikować
                        (чуалган уйлар - poplątane myśli)
                    II (wprost i przen.) kręcić się, obracać się
                        (Oлылар янында чуалма. - Nie kręć się koło starszych.)
чуалыш - zmieszanie, nieporządek, bałagan
                 (Бөек чуалыш - (hist.) Wielkie Trudności)
чуен - (techn., chem.) żeliwo
чуен юл - kolej, kolejowy (patrz też: тимер юл)
            (шәл чугы - frędzele szala)
        II (potocz.) grono, kiść
        II (anatom.) kiść, nadgarstek
            (чук кул - kiść ręki)
        III (anatom.) ręka (patrz też: кул)
        IV (przen.) wiele, dużo (patrz też: күп)
            (чуктин-чук сәлам - mnóstwo pozdrowień)
чукмар - I (hist.) buława, pałka (kij z kulistym zgrubieniem na końcu)
                  (Кулың күтәрә алмаган чукмарны билеңә такма. (przysłowie) -
                  (dosł.) Nie zatykaj za pas buławy, której nie możesz podnieść ręką.)
              II (potocz.) pąk, pączek (kwiatowy)
чукрак - głuchy
чукын-ырга - I (relig.) żegnać się, przeżegnać się
                      II ochrzcić się, zostać chrześcijaninem
                      III (potocz.) płaszczyć się, uniżać się, kłaniać się
                          (капиталга чукын-ырга - płaszczyć się przed kapitałem)
                      IV (jako wykrzyknik) Чукынды! - Koniec!, wszystko przepadło!
чукынган - I chrzczony, ochrzczony
                  II niegodziwiec, ktoś podły
                      (Aх, чукынган малай! - Oh, podły chłopak (niegodziwiec)!)
Чукынгыры! - (wykrzyk.) Obyś sczezł!
чукындыр-ырга - I chrzcić, ochrzcić, dokonywać obrzędu chrzeczenia
                              II (przen., potocz.) ukarać, dać nauczkę, bić, pobić
чукындыру - chrzest, obrzęd chrzczenia (kogoś)
чукындырыл-ырга - być chrzczonym (forma bierna od чукындыр-ырга)
чукынмыш - patrz: чукынчык
чукыну - chrzest
чукынчык - I ochrzczony
                    II (obraźliwie) przeklętnik, cholera jedna, nicpoń, łobuz, niegodziwiec
чула - w połowie, na wpół
           (чула казакъ - pół-Kazach)
чулак - I jednoręki, krzyworęki, ze złamaną ręką
            II leworęczny, mańkut
чуллык - (zoolog.) bekas (gallinago)
Чулман - (geograf.) Kama (rzeka w Rosji, dopływ Wołgi)
чум-арга - I nurkować, zanurzać
                  II pogrążać się
                  III (przen.) tonąć (np. w zieleni)
                  IV (przen.) oddalać się, uciec
чума - dżuma
чуртан - (zoolog.) szczupak (esox)
              (Чуртан үзе үлсә дә, теше үлми. - (przysłowie) Choćby szczupak zdechł nie zdechną jego zęby.)
чучка - (potocz.) świnia, świnka
чүгәлә-ргә - przysiąść, kucnąć
чүк-ергә - kuć
чүкеч - I młot, młotek,
            II (anat.) młoteczek
чүл - (geograf.) pustynia
чүлмәк - I garnek, gliniane naczynie, każde głębokie naczynie, dzbanek, waza
              II (potocz.) dachówka
                  (өй түбәләре чүлмәк белән ябылган - dachy domów kryte dachówką)
чүп - I śmieci, tandeta, odpady, gruz
        II opiłki, trociny
        III chwast, zielsko
        IV odrobinka, pyłek
        V (anatom.) łożysko
        VI (przen.) nic, drobnostka, głupstwo, rzecz bez znaczenia
чүп-чар - I śmieci, odpadki, odrzuty
                    (Монда чүпчарларга ярамый.- Tu nie wolno śmiecić.)
                II chwast, zielsko (zagłuszające uprawy)
                III rupiecie, barachło, chłam
чүплә-ргә - śmiecić
чүпрә - I (biol., kulin.) drożdże
            II (przen.) drożdże, zakwas
чүпрәк - I szmata, gałgan, ścierka
              II pieluszka, pielucha
              III (lekceważ.) szata, ubiór
                  (Aгач күрке - яфрак, адәм күрке - чүпрәк. - (przysłowie) Ozdobą drzewa są liście, ozdobą czowieka odzież.)
чыбык - I pręt, witka, łoza
                (чыбыктан үргән кәрзин - kosz wiklinowy)
              II chrust
                  (ягарга коры чыбыклар җыярга - zbierać suchy chrust na opał)
             III drut
             IV (techn.) przewód (elektryczny, telefoniczny) (patrz też: электр үткәргәч)
                  (җир чыбыгы - uziemienie)
                  (җир белән тоташтыру чыбыгы - uziemienie)
              V grabarka do siana
чыбык бәйләме - faszyna
чыбык очы кардәш - daleki krewny, siódma woda po kisielu
чыбыкча - (sadown.) sadzonka, zaszczepiony pęd, zraz, szczep
чыг-арга - I (wprost i przen.) wychodzić, wyjść, wyjechać
                    (бүлмәнән чыг-арга - wyjść z pokoju)
                    (юлдан чыг-арга - zejść z drogi)
                    (эшкә чыг-арга - wyjść do pracy)
                    (катлаулы хәлдән чыгарга - wyjść z kłopotliwego położenia)
                II (przen.) wystąpić, pojawić się
                    (Елга ярларынның чыкты. - Rzeka wystąpiła z brzegów.)
                    (Күздән яшьләр чыкты. - W oczach pojawiły się (wystąpiły) łzy.)
                    (Битенә тир бәреп чыкты. - Na twarzy pojawił się (wystąpił) pot.)
                III (przen.) wystąpić, wyjść, iść, odejść
                    (партиядән чыг-арга - wystąpić z partii)
                    (пенсиягә чыг-арга - iść na emeryturę)
                IV (wprost i przen.) przechodzić, przełazić, przejeżdżać
                    (елга аркылы чыг-арга - przechodzić przez rzekę)
                    (киртә аша чыг-арга - przełazić przez płot)
                    (дошман ягына чыг-арга - przejść na stronę wroga)
                    (Безнең якка чыктылар. - Przeszli na naszą stronę.)
                V iść, trwać (o czasie)
                    (Биш яше тулды, алтынчыга чыкты. - Upłynęło pięć lat, idzie szósty.)
                VI iść, podnosić się, rozchodzić się (o dymie, zapachu)
                    (Бакчада сирень исе чыкты. - W ogrodzie rozchodził się zapach bzu.)
                VII wychodzić, zostać wydrukownym, opublikowanym
                    (Китап басылып чыкты. - Książka wyszła drukiem.)
                VIII wschodzić (o słońcu, księżycu)
                    (Кояш чыкты. - Wzeszło słońce.)
                    (Aй чыкты. - Wzeszedł księżyc.)
                IX powstawać, zaczynać się, pojawiać się
                    (Янгын чыкты. - Wybuchł pożar.)
                    (Cугыш чыкты. - Zaczęła się wojna.)
                    (Җил чыкты. - Zaczął wiać wiatr.)
                    (Шомлы хәбәр чыкты. - Rozeszła się przerażająca wieść.)
                    (Яңа көй чыкты. - Pojawiła się nowa melodia.)
                X pochodzić (z rodu, środowiska)
                    (Эшче катлавыннан чыккан. - Pochodził z klasy robotniczej.)
                XI wschodzić
                    (Чәчелгән игеннәр чыга башлады. - Zasiewy zaczęły wschodzić.)
                XII (przen.) wychodzić (od czegoś), opierać się (na czymś)
                    (тематик планнан чыгып - opierając się na planie tematycznym)
                XIII wychodzić na jaw, ujawniać się, odnajdywać się
                    (Югалган китап шүрлектән чыкты. - Zgubiona książka odnalazła się na półce.)
                XIV wydobywać (o kopalinach)
                    (Донбасста ташкүмер чыга. - W Donbasie wydobywa się węgiel kamienny.)
                XV upływać (o terminie, o kadencji)
                XVI jako czasownik posiłkowy tworzy odimienne czasowniki złożone
                    (кыш чыг-арга - przezimować)
                    (төн чыг-арга - przenocować)
                    (ачу чыг-арга - rozgniewać się)
                    (каршы чыг-арга - oponować)
                XVII jako czasownik posiłkowy tłumaczy się przedrostkami przez- i na-, oznacza:
                      1) działanie ukierunkowane poprzez coś
                    (тишеп чыг-арга - przekłuć, przedziurawić, przejść na wskroś)
                      2) dokonaność, ukończenie działania
                    (күчереп чыг-арга - przepisać)
                    (очып чыг-арга - wylecieć)
                      3) działanie ukierunkowane na całość i na wszystkie obiekty
                    (йөреп чыг-арга - obejść (wszystko wkoło))
                      4) działanie zachodzące w trakcie określonego czasu
                    (утырып чыг-арга - posiedzieć (np. cały dzień))
                      5) działanie zachodzące w całym zakresie
                    (буяп чыг-арга - pomalować)
                      6) działania nieoczekiwane
                    (килеп чыг-арга - wpaść, natknąć się)
чыгар-ырга - I wyjmować, wyjąć, wydobywać, wywodzić, wywieść
                          (кесәдән акча янчыгы чыгарырга - wyjąć portmonetkę z kieszeni)
                      II wynosić, wynieść, wywozić, wywieźć, eksportować
                          (мәетне чыгарырга - wynieść ciało nieboszczyka)
                          (базарга яшелчә чыгарырга - wywozić owoce na rynek)
                      III wypuszczać (np. ptaka)
                      IV wysuwać, wystawiać, wysunąć, wystawić
                          (телен чыгарырга - wystawić język)
                      V przenosić, przeprawiać (przez rzekę, góry)
                          (отрядны фронт сызыгы аша чыгарырга - przeprawić oddział przez linię frontu)
                      VI wykluczać, usuwać (z listy, organizacji)
                          (партиядән чыгарырга - usunąć z partii)
                      VII eksmitować, wysiedlać
                      VIII karczować (pnie)
                      XIII wydobywać (użyteczne kopaliny)
                          (күмер чыгарырга - wydobywać węgiel)
                      XIV wydzielać (np. pot), wylewać (np. łzy)
                          (күз яше чыгарырга - wylewać łzy)
                      XV wydawać (np. gazetę)
                          (күмер чыгарырга - wydać książkę)
                      XVI wysiadywać
                          (чеби чыгарырга - wysiadywać pisklęta)
                      XVII wywoływać (skandal),
                      XVIII tworzyć, komponować (muzykę),
                      XIX stawiać (np. piec)
                      XX zaparzać
                          (Йомшак су чәйне яхшы чыгара. - Miękka woda dobrze zaparza herbatę.)
                      XXI rozpowszechniać, rozpowiadać (plotkę),
                      XXII jako czasownik posiłkowy tłumaczy się przedrostkami roz- oraz wy-, oznacza:
                            1) dokonaność działania
                          (исәпләп (хисаплап) чыгарырга - wyliczyć, rozliczyć)
                            2) działanie, ruch skierowane od wewnątrz na zewnątrz
                          (сыгып чыгарырга - wyżąć)
чыганак - I (w różn. znacz.) źródło
                II (przen.) siedlisko, ognisko domowe, ośrodek, centrum
чыгарма - wyjątek
                  (Чыгармасыз кагыйдә булмый. - Nie ma reguły bez wyjątków.)
чыгарылыш - wydanie, emisja, produkcja
чыгынты - występ, wystająca część (czegoś)
                  (мич чыгынтысы - okap, gzyms pieca)
чыгып (тырпаеп) тор-ырга - sterczeć
чыгып бас-арга - wystąpić
чыгып кит-әргә - wyjechać, wychodzić
чыгып китү - występ
чыгыр - I blok
                  (туку станы чыгыры - blok maszyny tkackiej),
              II (techn.) czerpakowe koło nawadniające,
              III kołowrót
                  (кое чыгыры - kołowrót studni)
              IV rolka
чыгырташ - tłuczeń, szuter
чыгыш - I wystąpienie, odmarsz
              II pochodzenie, początek
чыгыш килеше - (lingw.) ablatyw, „przypadek odchodzeniowy” (5. przypadek deklinacji tatarskiej)
чыда-рга - I cierpieć, mieć cierpliwość, wycierpieć, znosić
                  II wytrzymać
                  III ustać
чыжылда-рга - syczeć, świstać, gwizdać
                          (самовар чыжылдый - samowar gwiżdże)
чык - rosa
          (иртәнге чык белән - przy porannej rosie)
чыккала-рга - wychodzić (od czasu do czasu), forma wielokrotna od чыг-арга
чыклы - rosisty
чыклы үлән - (botan.) rosiczka (drosera)
чылат-ырга - (w różn.znacz.) moczyć, zamoczyć, zwilżyć
чылбыр - łańcuch
чын - I faktyczny, realny, rzeczywisty,
        II prawdziwy, autentyczny, wiarygodny, prawda,
        III aktualny, rzetelny, właściwy, naturalny
чын-чынлап - I naprawdę, jak się należy, z całą powagą,
                        II prawdziwie, istotnie, całkowicie, w pełni
чынаяк - I filiżanka, filiżanka ze spodeczkiem,
              II kaflowy, ceramiczny
                  (чынаяк плитә - kafelek, płytka ceramiczna),
              III porcelanowy
чынаяк чокыры - filiżanka (do herbaty) bez spodeczka
чынаяк тәлинкәсе - spodeczek do herbaty (bez filiżanki)
чынбарлык - I rzeczywistość, realność, świat realny
                        (чынбарлыкка күз йомарга - zamykać oczy na rzeczywistość)
                     II byt, egzystencja, życie, sytuacja, warunki
                        (тормыш чынбарлыгы - warunki życiowe)
чыныг-ырга - I (w różn. znacz.) hartować się, zahartowywać się
                          (корычның чыныгуы - hartowanie stali)
                       II wytrenowywać się, hartować się, krzepnąć, twardnieć, robić się mocnym
                          (сугышларда чыныккан солдат - zahartowany w bojach żołnierz)
чынлап - rzeczywistość, rzeczywiście, w rzeczy samej, poważnie
чыннан да - prawda, naprawdę
чыңлавык - dźwięczny, donośny (patrz też: яңгыравык II)
чыпчык - (zoolog.) wróbel (passer)
чыпчык күзе (чәчәк) - (botan.) niezapominajka (myosotis)
чыр-чу - I ćwierkanie, pisk ptaka
              II krzyki, wizg, pisk, skowyt
чырай - twarz, mina, fizjonomia
чыршы - I świerk,
              II jodła,
              III choinka
чырылда-рга - ćwierkać, świergotać

 

*           *           *           *

Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "ч" - ok. 240).

 
 

powrót do strony
Татар тел - język tatarski

Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
 
przejście do strony
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
przejście do
Słownika polsko-tatarskiego
przejście do strony
Zarys gramatyki tatarskiej
przejście do
Słownika afiksów słowotwórczych
przejście do strony
Rozmówki tatarskie
przejście do strony
Tуган тел