Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
чаб-арга - I kosić, skosić
(печән чаб-арга - kosić siano)
II ciąć, ciosać, rąbać, siekać
III chłostać, uderzać, klaskać
(кул чабулар - aplauz, oklaski)
IV skakać, unosić się, pędzić
V (potocznie) gnać, pomykać
чабын-ырга - wyparzać się, brać kąpiel parową
чабыну бүлмәсе - parówka (w łaźni)
чаг-арга - I kąsać, żądlić, kłuć, parzyć (o owadach, gadach, roślinach)
(Елан чаккан баудан курыккан. - (przysłowie) Użądlony przez żmiję boi się nawet sznurka.)
II (przen., potocz.) donieść, naskarżyć
(Чаккан үтерер, мактаган тергезер. - (przysłowie) Donos zabije, pochwała uzdrowi.)
III krzesać (ogień)
чагу - jaskrawy, widny z daleka
чагыл-ырга - I odbijać się (o świetle)
II (przen.) odzwierciedlać się, pokazywać się, odbijać się, prześwitywać
(Aй яктысында урамдагы агачлар шәүләсе чагыла. - W światle księżyca pokazywały się cienie drzew na ulicy.)
чагым - I iskra,
II urojenie, miraż
чагымда - I czas, okres, pora, patrz: чак
II (poimek) kiedy (patrz też: чагында)
чагында - (poimek) kiedy (patrz też: чагымда)
чагыштыргысыз - wyjątkowy, niezrównany, niezmierny
чагыштырма - I porównanie, zestawienie,
II (matemat.) relacja,
III właściwy, specyficzny, relatywny
чагыштырмалы - I porównawczy, zestawieniowy,
II relatywny
чагыштырмасыз - niewspółmierny
чагыштырмача - bardziej
чайка-рга - płukać
(кер чайка-рга - płukać bieliznę)
чак - I czas, okres, pora
II w porę, jak raz, w sam raz
III ledwo, tylko, ciut
чак-чак - ledwo
чаклы - I (poimek) do (patrz też: хәтле, кадәр)
(актык сулышына чаклы - do ostatniego tchu)
(Капкага чаклы озатты. - Odprowadził do drzwi.)
II tyle, ile
(булдыра алган чаклы - ile się da, ile można)
(кулдан килгән чаклы - w miarę sił)
чакрым - I czakrym, dawna tatarska miara odległości, ok. 1,06 km
II (potocz.) kilometr
(Казан белән Мәскәү арасы сигез йөз чакрым диләр. - Powiadają że z Kazania do Moskwy jest osiemset kilometrów.)
чакта - I kiedy, gdy
(армиядә чакта - gdy był w wojsku)
II dopóki, zanim
(Яхшы чакта тукта. - Wstrzymaj się dopóki nie jest za późno.)
чакыр-ырга - I nazywać
II zapraszać,
III wzywać
чакырып чыгар-ырга - wyzywać
чакыру - I nazwanie,
II zaproszenie,
III wezwanie
чал - I siwy, siwizna (o włosach)
(чал баш - siwa głowa)
(сакалында чал күренә - w brodzie pokazuje się siwizna)
II siwy (o maści konia)
III (przen. poet.) dawny, starożytny
(чал Урал - dawny Ural)
чалар-ырга - siedzieć, posiedzieć
чалбар - spodnie
чалгы - kosa (narzędzie rolnicze)
(Чалгы ташка бәрелде; чалгы очы җиргә кадалды. - Trafiła kosa na kamień.)
чалкан - na wznak (na plecach), przednią stroną do góry
чалкан йөз-әргә - pływać na grzbiecie
чалма - turban
чалт - I całkowicie, absolutnie
(чалт аяз - całkowicie czyste, bezchmurne (o niebie))
II (dźwiękonaśl.) bęc, buch (odgłos nagłego uderzenia)
(чалт итәргә - uderzyć, walnąć, zadać cios)
чама - I propozycja, wniosek, oszacowanie, przypuszczenie, domysł
(Чама чамадан ерак китмәде. - Przypuszczenie nie pasuje dokładnie do rzeczywistości.)
II (przen.) możliwość
(Үз чамаңны үзең бел. - Znaj swoje możliwości.)
III (potocz.) wielkość, ilość, rozmiar
IV stan, położenie,
V zamiar, zamysł, plan
(Эшләр чамасы юк. - On nie ma zamiaru pracować.)
чама(лар)да , чама(лар)дагы - (poimek) przykładowo, w przybliżeniu
(Ул яшь ягыннан безнең чамаларда. - On jest w przybliżeniu w naszym wieku.)
чамала-рга - I przypuszczać
II szacować
III mieć zamiar, wyrachować
чамалап - przykładowo
чана - sanie, sanki
чандыр - cudy, szczupły
чаң - I dzwon
(чиркәү чаңы - dzwon cerkiewny),
II bicie dzwonów, bicie na alarm
чаңгы - narta, płoza
(Халыкара чаңгы федерациясе - Międzynarodowa Federacja Narciarska)
чар - szlifierka
чара - I miara, środek, sposób działania, droga, możliwość
(Шахта хуҗасының эшчеләргә каршы эшләгән чараларыннан берсе - провокация.
Jednym ze sposobów działania właściciela kopalni wobec robotników jest prowokacja.)
(Бер чара да юк. - Nie ma żadnej możliwości.)
II posunięcie, przedsięwzięcie, plan
(Бу чара яшь композиторның талантын ачты. - To przedsięwzięcie ujawniło talent młodego kompozytora.)
(чараларның тормышка ашырылуына шатланырга - cieszyć się z wprowadzenia w życie planów)
III czasza, misa upleciona z prętów albo słomy
(ипи чарасы - forma do pieczenia chleba)
чарасыз - I bez wyjścia, beznadziejny, rozpaczliwy
II przymusowy, niedobrowony
чардак - strych, poddasze
чарлак - I (zoolog.) syberyjska (czarna) mewa (larus vegae)
II (książk.) patrz: акчарлак,
III strych, poddasze (patrz też: чардак)
чаршау - (wprost i przen.) firanka, kurtyna, kotara, zasłona, osłona, całun
(караңгы төн чарша́вы - całun ciemnej nocy)
чат - I skrzyżowanie
II rozwidlenie (drogi)
III róg (domu, ulicy)
(чат саен - na każdym rogu)
IV zupełny, pełny, kompletny
V prawdziwy, rzeczywisty
VI pachwina, krocze
чаткы - I (w różn. znacz.) iskra
(Чаткылар чәчелде. - Posypały się iskry.)
II (przen.) błysk, przebłysk, zarodek, zaczątek jakiegoś uczucia
(өмет чаткысы - przebłysk nadziei)
чатлык - I skrzyżowanie
II kąt
чатна-рга - I (w różn. znacz.) trzeszczeć, trzaskać
(боз чатный - lód trzeszczy)
II (przen.) trzaskać, pękać
(баш чатный - głowa pęka)
чатнау тавышы - trzask
чатыр - namiot
чая - (wprost i przen.) sprytny, zuchwały, zaciekły, zły, psotliwy, łobuzerski
(чая тел - cięty język)
(чая күз(ләр) - figlarne oczy)
(чая тавыш - napastliwy ton)
(чая гына җавап бир-ергә - odpowiedzieć zuchwale)
чаялык - zuchwałość, psotliwość, łobuzerskość, zaciekłość
чаян - I (zoolog.) skorpion (scorpion)
II patrz: чая
чәбә - (wykrzyknik) okrzyk odpędzający psa: a pójdziesz!, nie wolno!
чәй - herbata
чәйнә-ргә - I gryźć, żuć, rozgryzać,
II plotkować, oczerniać, zniesławiać
чәйнек - czajnik, imbryk
чәнечке - I widelec
II kolec
III oścień
IV (przen.) uszczypliwość, złośliwość
чәнечкеле - I kolczasty, ciernisty
(Роза - чәнечкеле гөл. - Róża to kwiat z kolcami.)
II (przen.) szyderczy, zjadliwy, złośliwy
(чәнечкеле сүз (сүзләр) - jadowite słowa)
чәнти бармак - (anat.) mały palec (u ręki)
чәпә-ргә - I nalepiać, przylepiać,
II klepnąć, plasnąć, uderzać, pukać,
III wlepiać, dawać (na przykład reprymendę)
чәршәмбе - środa
чәүкә - (zoolog.) kawka (corvus monedula)
чәч - włos, włosy
чәч-әргә - I siać
II rozsypywać
III promieniować
IV rozprzestrzeniać, rozsyłać
V rzucać, ciskać, miotać
чәчәк - kwiatek
чәчәк ат-арга - (wprost i przen.) kwitnąć
(алмагач чәчәк атты - jabłoń zakwitła),
(даны чәчәк атканда - w rozkwicie sławy)
чәчәклек - klomb, kwietnik
чәчә(кле) кәбестә - (botan.) kalafior
чәчкә - kwiatek (patrz też: чәчәк)
чәчрә-ргә - bryzgać, chlustać
(су чәчрәде - woda chlustnęła)
чәчрәт-ергә - rozbryzgiwać, wychlustywać, wychlustnąć
(су чәчрәтергә - rozbryzgiwać wodę)
чебен - (zoolog.) mucha
(чебеннән фил яса-рга - robić z igły widły (dosł.: z muchy słonia)),
(чебен очканы да ишетелә - słychać gdy mucha przeleci)
чебен үләне - (botan., kulin.) szparag (asparagus) (patrz też: әспе II)
чебеш - I (zoolog.) kurczak, kurczątko (patrz też: чеби)
II (przen.) niechluj
чеби - I (zoolog.) kurczak, kurczątko
II pryszcz (na skórze)
чегән - Cygan
чегән хатыны (кызы) - Cyganka
челән - (zoolog.) czapla
(соры челән - czapla siwa (ardea cinerea))
челтәр - I koronka
(челтәр үрү - tkanie koronki)
(челтәр тагарга (тотырга, тегәргә) - przyszywać (naszywać) koronki)
II tiul
(тәрәзә челтәре - tiul na okna)
III gipiura (rodzaj koronki)
IV siatka, sieć, kratka, okratowanie, ogrodzenie
(Tәрәзәләргә тимер челтәр беркетелгән. - Na okna założono żelazne kraty.)
(чәнечкеле тимерчыбык челтәре - ogrodzenie z drutu kolczastego)
V (potocz.) siatka
(бер кулында чемодан, икенчесендә челтәр - w jednej ręce walizka, w drugiej siatka)
VI (przen.) sieć
(мәктәпләр челтәре - sieć szkół)
челтәр бәйләүче - koronczarka
челтәрле - I koronkowy, z koronką
II siatkowy, siatkowaty
(сыгылма челтәрле тимер карават - żalazne łóżko ze sprężynową siatką)
III rzeźbiony
(челтәрле тәрәзә йөзлеге - rzeźbiona okiennica)
IV kratowy
(челтәрле күпер - most z kratowymi balustradami)
челтәрле чүмеч - cedzak, durszlak, szumówka
чем - I szypułka, ogonek owocu, kwiata
(Чеменнән өзмәгез алманы. - Nie odrywajcie jabłku szypułki.)
II (przen.) uszko (kolczyka)
III (partykuła wzmacniająca) bardzo, nader, niezwyczajnie
(чем кара - bardzo czarny, przeczarny)
чемодан - walizka
(әйберләрне чемоданга салырга - pakować rzeczy do walizki)
чер-ергә - I gnić, butwieć, rozkładać się, próchnieć, parcieć
(Балык башыннан чери, ә империя – башкаласыннан. -
Ryba psuje się od głowy zaś imperium od stolicy.)
II (przen.) (o człowieku) zmarnieć, zginąć,
(зинданнарда черергә - zginąć w ciemnościach),
III (przen.) gnić, rozkładać się, upadać
черви - (karc.) kier
черегән - patrz: черек I - III
(черегән бәрәңге - zgniły kartofel)
черек - I gnijący, rozkładający się
II zbutwiały, przegniły, zmruszały
III zepsuty, skorodowany
черемә - próchnica (gleba)
черки - (zoolog.) komar, meszka
Чех - (geograf.) Czechy
чи - I surowy (o owocu), nieprzegotowany (o wodzie, mleku)
(чи йомырка - surowe jajko)
II niedopieczony (o chlebie), niedogotowany (o kartoflu)
III otwarty (o ranie)
IV surowy, niewyschnięty, niewysezonowany (o klocu, drewnie)
чи-чи - (dźwiękonaślad.) popiskiwanie myszy, piskląt
чи-чи чыпчыгы - (zoolog.) czeczotka (ptak)
чибәр - piękny
(Чибәр чибәр күренмәс, сөйгән чибәр күренер. - (przysłowie)
Nie ten piękny kto naprawdę piękny a ten piękny kto lubiany.)
чиг-әргә - I wyszywać, naszywać, haftować
II przechodzić, przeżywać
чигә - (anatom.) skroń
(Чигәдәге чәчләре агарган. - Włosy na skroniach posiwiały.)
чиген-ергә - I wycofać się,
II odejść
чик - I kraniec, skraj, miedza
II granica, pograniczny
III granica, limit, odgraniczenie
IV (przen.) ramy, struktura
чикерткә - I (zoolog.) pasikonik, konik polny
(чикерткәләр черелдәве - cykanie koników polnych)
II (przen.) o żywej, ruchliwej dziewczynie
чикерткә ку-арга - próżnować
чиклә-ргә - I rozgraniczać, ograniczać, osłabiać
II zakończyć
чикләвек - (botan.) orzech
(әстерхан чикләвеге - orzech włoski)
(кытай (җир) чикләвеге - orzech ziemny, arachid)
(бадәм чикләвеге - migdał)
(имән чикләвеге - żołądź)
(мөшкәт чикләвеге - gałka muszkatołowa)
(пестә чикләвеге - fistaszek)
(урман чикләвеге - orzech laskowy)
чикләвеклек - (botan.) leszczyna
чикләнмәгән - I (matemat.:) nieograniczony, absolutny
(чикләнмәгән функция - funkcja nieograniczona)
II ogromny, wielki
чикле - I (wprost i przen.) ograniczony, znikomy, nieistotny, niewystarczający
(Бу китаплар чикле санда гына сатыла. - Te książki sprzedają się w ograniczonej ilości)
II (matemat.) skończony
(чикле зурлык - wielkość skończona)
чиксез - nieograniczony, bezgraniczny, nieskończony, bezkresny
чиксез зур - niezmiernie wielki
чиксез күп - nieograniczenie dużo, bardzo dużo
чиләк - wiadro
чимал - surowy, niegotowy, materiał, surowiec
(чимал запаслары - zapasy surowca)
(күн эшләп чыгару өчен чимал - surowiec na wyroby skórzane)
Чин - I ranga, stopień, szczebel, szarża
(гаскәри чиннар исемлеге - lista stopni wojskowych)
(чинга хөрмәт күрсәтү - poszanowanie rangi (stanowiska))
II (geograf.) Chiny (patrz też: Кытай)
(Чин Халык Җөмһүрияте - Chińska Republika Ludowa)
чина-рга - piszczeć, skomleć, skowyczeć, kwiczeć
чинар агачы - (botan.) platan
чир - choroba, niedomaganie
(Ниндидер җитди чиргә охшый. - Wygląda to na jakąś poważną chorobę.)
чират – kolejka (ogonek)
чираттагы - kolejny, następny
чирәм - I trawa
II łąka
III calizna, ugór
чирәм җир - ugór
чирәп - dachówka
чирек - I (w różn. znacz.) ćwierć, czwarta część,
II ćwiartka
Чиркәве - (relig.) Kościół, Cerkiew
(Рим Католик Чиркәве - Kościół Rzymsko-Katolicki)
(Урыс Православ Чиркәве - Rosyjska Cerkiew Prawosławna)
чиркәү - (relig., architekt.) cerkiew, kościół
чиркәү (ишеге) алды (болдыры) - kruchta
чиркәү гөмбәзе - kopuła cerkwi
чиркәү-мәхәллә мәктәбе - cerkiewna szkoła parafialna
чиркәү-славян теле - język staro-cerkiewno-słowiański, SCS
чирле - chory, patrz też: авыру
чирләшкә - chorobliwy, słaby, wątły, chory
чиста - I (w różn. znacz.) czysty (patrz też: саф, таза)
II schludny, porządny
чисталык - I czystość, II porządek, schludność
чит - I brzeg, kraj, krawędź, margines (np. zeszytu)
II skraj, peryferie (np. miasta)
III pobocze
IV strona
V cudzy, postronny
VI cudzoziemski
VII zagraniczny
чит ил кешесе - cudzoziemiec
читек - tradycyjne tatarskie buty z miękkiej skóry, po rosysku ичиги
читекче - szewc szyjący tradycyjne tatarskie buty
читен - I (w różn. znacz.) trudny,
II ciężki
читкә кит-әргә - odwracać się
читләш-ергә - I rozchodzić się, zbaczać,
II odchodzić, oddalać się,
III stronić, unikać
читлек - klatka
чиш-әргә - I rozwiązywać
II rozpinać
III rozpakowywać
IV (przen.) decydować, rozwiązywać, rozstrzygać
чишелгән - oczywisty, przekonujący
чишелеш - I (lit.) rozwiązanie
(роман сюжетының чишелеше - rozwiązanie fabuły powieści)
II (matemat.) rozwiązanie, patrz także: чишелү
чишелү - (matemat.) rozwiązanie
чишен-ергә - rozebrać się, zdejmować odzież
чишендер-ергә - rozbierać, zdejmować (ubranie), zzuwać (obuwie)
чишенмәлек - szatnia, garderoba, rozbieralnia
чишенү бүлмәсе - szatnia, garderoba, rozbieralnia
чишмә - (w różn. znacz.) źródło
чишү - decyzja, rozstrzygnięcie
чия - (botan.) wiśnia (drzewo i owoc) (prunus avium)
чия-дәфнә - (botan.) laurowiśnia
член - (w różn. znacz.) człon, członek
чолга-рга - I otaczać, okrążać, opasywać, obejmować
II zawijać, owijać, zapakować, otulać
чолганыш - okrążenie, blokada
чокыр - jama, dół, lej, dziura
чор - okres, etap, faza, epoka
чорма - strych, poddasze
чөгендер - (botan., kulin.) burak
(шикәр чөгендере - burak cukrowy)
(мал чөгендере - burak pastewny)
(кызыл чөгендер - burak ćwikłowy)
чөгендер ашы - zupa burakowa (patrz też: борщ)
чөгер - (po dziecięcemu) chleb
чөер-ергә - I odwrócić, obracać
(баш чөер-ергә - odwracać głowę)
II rzucać, miotać (patrz też: чөя-ргә)
чөй - I klin
II zawleczka, przetyczka
III kołek, gwóźdź
чөмәк - I zatyczka, korek, szpunt (w beczce),
II kran,
III lejek
чөнки - bo, gdyż, dlatego, z powodu
(Ул күп белә, чөнки күп укый. - On dużo wie bo dużo czyta.)
чөю - rzeczownik odsłowny od чөя-ргә
чөя-ргә - rzucać, miotać, podrzucać (patrz też: чөер-ергә)
чуак - I pogodny, jasny, słoneczny
(көзге чуак көннәрнең берсе - jeden z pogodnych jesiennych dni)
II (przen.) cichy, spokojny (o starości)
(Әби белән бабайга чуак көннәр җитте. - Dla babki i dziadka nadeszły spokojne dni.)
чуал-ырга - I powikłać, zaplątać się, skomplikować
(чуалган уйлар - poplątane myśli)
II (wprost i przen.) kręcić się, obracać się
(Oлылар янында чуалма. - Nie kręć się koło starszych.)
чуалыш - zmieszanie, nieporządek, bałagan
(Бөек чуалыш - (hist.) Wielkie Trudności)
чуен - (techn., chem.) żeliwo
чуен юл - kolej, kolejowy (patrz też: тимер юл)
(шәл чугы - frędzele szala)
II (potocz.) grono, kiść
II (anatom.) kiść, nadgarstek
(чук кул - kiść ręki)
III (anatom.) ręka (patrz też: кул)
IV (przen.) wiele, dużo (patrz też: күп)
(чуктин-чук сәлам - mnóstwo pozdrowień)
чукмар - I (hist.) buława, pałka (kij z kulistym zgrubieniem na końcu)
(Кулың күтәрә алмаган чукмарны билеңә такма. (przysłowie) -
(dosł.) Nie zatykaj za pas buławy, której nie możesz podnieść ręką.)
II (potocz.) pąk, pączek (kwiatowy)
чукрак - głuchy
чукын-ырга - I (relig.) żegnać się, przeżegnać się
II ochrzcić się, zostać chrześcijaninem
III (potocz.) płaszczyć się, uniżać się, kłaniać się
(капиталга чукын-ырга - płaszczyć się przed kapitałem)
IV (jako wykrzyknik) Чукынды! - Koniec!, wszystko przepadło!
чукынган - I chrzczony, ochrzczony
II niegodziwiec, ktoś podły
(Aх, чукынган малай! - Oh, podły chłopak (niegodziwiec)!)
Чукынгыры! - (wykrzyk.) Obyś sczezł!
чукындыр-ырга - I chrzcić, ochrzcić, dokonywać obrzędu chrzeczenia
II (przen., potocz.) ukarać, dać nauczkę, bić, pobić
чукындыру - chrzest, obrzęd chrzczenia (kogoś)
чукындырыл-ырга - być chrzczonym (forma bierna od чукындыр-ырга)
чукынмыш - patrz: чукынчык
чукыну - chrzest
чукынчык - I ochrzczony
II (obraźliwie) przeklętnik, cholera jedna, nicpoń, łobuz, niegodziwiec
чула - w połowie, na wpół
(чула казакъ - pół-Kazach)
чулак - I jednoręki, krzyworęki, ze złamaną ręką
II leworęczny, mańkut
чуллык - (zoolog.) bekas (gallinago)
Чулман - (geograf.) Kama (rzeka w Rosji, dopływ Wołgi)
чум-арга - I nurkować, zanurzać
II pogrążać się
III (przen.) tonąć (np. w zieleni)
IV (przen.) oddalać się, uciec
чума - dżuma
чуртан - (zoolog.) szczupak (esox)
(Чуртан үзе үлсә дә, теше үлми. - (przysłowie) Choćby szczupak zdechł nie zdechną jego zęby.)
чучка - (potocz.) świnia, świnka
чүгәлә-ргә - przysiąść, kucnąć
чүк-ергә - kuć
чүкеч - I młot, młotek,
II (anat.) młoteczek
чүл - (geograf.) pustynia
чүлмәк - I garnek, gliniane naczynie, każde głębokie naczynie, dzbanek, waza
II (potocz.) dachówka
(өй түбәләре чүлмәк белән ябылган - dachy domów kryte dachówką)
чүп - I śmieci, tandeta, odpady, gruz
II opiłki, trociny
III chwast, zielsko
IV odrobinka, pyłek
V (anatom.) łożysko
VI (przen.) nic, drobnostka, głupstwo, rzecz bez znaczenia
чүп-чар - I śmieci, odpadki, odrzuty
(Монда чүпчарларга ярамый.- Tu nie wolno śmiecić.)
II chwast, zielsko (zagłuszające uprawy)
III rupiecie, barachło, chłam
чүплә-ргә - śmiecić
чүпрә - I (biol., kulin.) drożdże
II (przen.) drożdże, zakwas
чүпрәк - I szmata, gałgan, ścierka
II pieluszka, pielucha
III (lekceważ.) szata, ubiór
(Aгач күрке - яфрак, адәм күрке - чүпрәк. - (przysłowie) Ozdobą drzewa są liście, ozdobą czowieka odzież.)
чыбык - I pręt, witka, łoza
(чыбыктан үргән кәрзин - kosz wiklinowy)
II chrust
(ягарга коры чыбыклар җыярга - zbierać suchy chrust na opał)
III drut
IV (techn.) przewód (elektryczny, telefoniczny)
(patrz też: электр үткәргәч)
(җир чыбыгы - uziemienie)
(җир белән тоташтыру чыбыгы - uziemienie)
V grabarka do siana
чыбык бәйләме - faszyna
чыбык очы кардәш - daleki krewny, siódma woda po kisielu
чыбыкча - (sadown.) sadzonka, zaszczepiony pęd, zraz, szczep
чыг-арга - I (wprost i przen.) wychodzić, wyjść, wyjechać
(бүлмәнән чыг-арга - wyjść z pokoju)
(юлдан чыг-арга - zejść z drogi)
(эшкә чыг-арга - wyjść do pracy)
(катлаулы хәлдән чыгарга - wyjść z kłopotliwego położenia)
II (przen.) wystąpić, pojawić się
(Елга ярларынның чыкты. - Rzeka wystąpiła z brzegów.)
(Күздән яшьләр чыкты. - W oczach pojawiły się (wystąpiły) łzy.)
(Битенә тир бәреп чыкты. - Na twarzy pojawił się (wystąpił) pot.)
III (przen.) wystąpić, wyjść, iść, odejść
(партиядән чыг-арга - wystąpić z partii)
(пенсиягә чыг-арга - iść na emeryturę)
IV (wprost i przen.) przechodzić, przełazić, przejeżdżać
(елга аркылы чыг-арга - przechodzić przez rzekę)
(киртә аша чыг-арга - przełazić przez płot)
(дошман ягына чыг-арга - przejść na stronę wroga)
(Безнең якка чыктылар. - Przeszli na naszą stronę.)
V iść, trwać (o czasie)
(Биш яше тулды, алтынчыга чыкты. - Upłynęło pięć lat, idzie szósty.)
VI iść, podnosić się, rozchodzić się (o dymie, zapachu)
(Бакчада сирень исе чыкты. - W ogrodzie rozchodził się zapach bzu.)
VII wychodzić, zostać wydrukownym, opublikowanym
(Китап басылып чыкты. - Książka wyszła drukiem.)
VIII wschodzić (o słońcu, księżycu)
(Кояш чыкты. - Wzeszło słońce.)
(Aй чыкты. - Wzeszedł księżyc.)
IX powstawać, zaczynać się, pojawiać się
(Янгын чыкты. - Wybuchł pożar.)
(Cугыш чыкты. - Zaczęła się wojna.)
(Җил чыкты. - Zaczął wiać wiatr.)
(Шомлы хәбәр чыкты. - Rozeszła się przerażająca wieść.)
(Яңа көй чыкты. - Pojawiła się nowa melodia.)
X pochodzić (z rodu, środowiska)
(Эшче катлавыннан чыккан. - Pochodził z klasy robotniczej.)
XI wschodzić
(Чәчелгән игеннәр чыга башлады. - Zasiewy zaczęły wschodzić.)
XII (przen.) wychodzić (od czegoś), opierać się (na czymś)
(тематик планнан чыгып - opierając się na planie tematycznym)
XIII wychodzić na jaw, ujawniać się, odnajdywać się
(Югалган китап шүрлектән чыкты. - Zgubiona książka odnalazła się na półce.)
XIV wydobywać (o kopalinach)
(Донбасста ташкүмер чыга. - W Donbasie wydobywa się węgiel kamienny.)
XV upływać (o terminie, o kadencji)
XVI jako czasownik posiłkowy tworzy odimienne czasowniki złożone
(кыш чыг-арга - przezimować)
(төн чыг-арга - przenocować)
(ачу чыг-арга - rozgniewać się)
(каршы чыг-арга - oponować)
XVII jako czasownik posiłkowy tłumaczy się przedrostkami przez- i na-, oznacza:
1) działanie ukierunkowane poprzez coś
(тишеп чыг-арга - przekłuć, przedziurawić, przejść na wskroś)
2) dokonaność, ukończenie działania
(күчереп чыг-арга - przepisać)
(очып чыг-арга - wylecieć)
3) działanie ukierunkowane na całość i na wszystkie obiekty
(йөреп чыг-арга - obejść (wszystko wkoło))
4) działanie zachodzące w trakcie określonego czasu
(утырып чыг-арга - posiedzieć (np. cały dzień))
5) działanie zachodzące w całym zakresie
(буяп чыг-арга - pomalować)
6) działania nieoczekiwane
(килеп чыг-арга - wpaść, natknąć się)
чыгар-ырга - I wyjmować, wyjąć, wydobywać, wywodzić, wywieść
(кесәдән акча янчыгы чыгарырга - wyjąć portmonetkę z kieszeni)
II wynosić, wynieść, wywozić, wywieźć, eksportować
(мәетне чыгарырга - wynieść ciało nieboszczyka)
(базарга яшелчә чыгарырга - wywozić owoce na rynek)
III wypuszczać (np. ptaka)
IV wysuwać, wystawiać, wysunąć, wystawić
(телен чыгарырга - wystawić język)
V przenosić, przeprawiać (przez rzekę, góry)
(отрядны фронт сызыгы аша чыгарырга - przeprawić oddział przez linię frontu)
VI wykluczać, usuwać (z listy, organizacji)
(партиядән чыгарырга - usunąć z partii)
VII eksmitować, wysiedlać
VIII karczować (pnie)
XIII wydobywać (użyteczne kopaliny)
(күмер чыгарырга - wydobywać węgiel)
XIV wydzielać (np. pot), wylewać (np. łzy)
(күз яше чыгарырга - wylewać łzy)
XV wydawać (np. gazetę)
(күмер чыгарырга - wydać książkę)
XVI wysiadywać
(чеби чыгарырга - wysiadywać pisklęta)
XVII wywoływać (skandal),
XVIII tworzyć, komponować (muzykę),
XIX stawiać (np. piec)
XX zaparzać
(Йомшак су чәйне яхшы чыгара. - Miękka woda dobrze zaparza herbatę.)
XXI rozpowszechniać, rozpowiadać (plotkę),
XXII jako czasownik posiłkowy tłumaczy się przedrostkami roz- oraz wy-, oznacza:
1) dokonaność działania
(исәпләп (хисаплап) чыгарырга - wyliczyć, rozliczyć)
2) działanie, ruch skierowane od wewnątrz na zewnątrz
(сыгып чыгарырга - wyżąć)
чыганак - I (w różn. znacz.) źródło
II (przen.) siedlisko, ognisko domowe, ośrodek, centrum
чыгарма - wyjątek
(Чыгармасыз кагыйдә булмый. - Nie ma reguły bez wyjątków.)
чыгарылыш - wydanie, emisja, produkcja
чыгынты - występ, wystająca część (czegoś)
(мич чыгынтысы - okap, gzyms pieca)
чыгып (тырпаеп) тор-ырга - sterczeć
чыгып бас-арга - wystąpić
чыгып кит-әргә - wyjechać, wychodzić
чыгып китү - występ
чыгыр - I blok
(туку станы чыгыры - blok maszyny tkackiej),
II (techn.) czerpakowe koło nawadniające,
III kołowrót
(кое чыгыры - kołowrót studni)
IV rolka
чыгырташ - tłuczeń, szuter
чыгыш - I wystąpienie, odmarsz
II pochodzenie, początek
чыгыш килеше - (lingw.) ablatyw, „przypadek odchodzeniowy” (5. przypadek deklinacji tatarskiej)
чыда-рга - I cierpieć, mieć cierpliwość, wycierpieć, znosić
II wytrzymać
III ustać
чыжылда-рга - syczeć, świstać, gwizdać
(самовар чыжылдый - samowar gwiżdże)
чык - rosa
(иртәнге чык белән - przy porannej rosie)
чыккала-рга - wychodzić (od czasu do czasu), forma wielokrotna od чыг-арга
чыклы - rosisty
чыклы үлән - (botan.) rosiczka (drosera)
чылат-ырга - (w różn.znacz.) moczyć, zamoczyć, zwilżyć
чылбыр - łańcuch
чын - I faktyczny, realny, rzeczywisty,
II prawdziwy, autentyczny, wiarygodny, prawda,
III aktualny, rzetelny, właściwy, naturalny
чын-чынлап - I naprawdę, jak się należy, z całą powagą,
II prawdziwie, istotnie, całkowicie, w pełni
чынаяк - I filiżanka, filiżanka ze spodeczkiem,
II kaflowy, ceramiczny
(чынаяк плитә - kafelek, płytka ceramiczna),
III porcelanowy
чынаяк чокыры - filiżanka (do herbaty) bez spodeczka
чынаяк тәлинкәсе - spodeczek do herbaty (bez filiżanki)
чынбарлык - I rzeczywistość, realność, świat realny
(чынбарлыкка күз йомарга - zamykać oczy na rzeczywistość)
II byt, egzystencja, życie, sytuacja, warunki
(тормыш чынбарлыгы - warunki życiowe)
чыныг-ырга - I (w różn. znacz.) hartować się, zahartowywać się
(корычның чыныгуы - hartowanie stali)
II wytrenowywać się, hartować się, krzepnąć, twardnieć, robić się mocnym
(сугышларда чыныккан солдат - zahartowany w bojach żołnierz)
чынлап - rzeczywistość, rzeczywiście, w rzeczy samej, poważnie
чыннан да - prawda, naprawdę
чыңлавык - dźwięczny, donośny (patrz też: яңгыравык II)
чыпчык - (zoolog.) wróbel (passer)
чыпчык күзе (чәчәк) - (botan.) niezapominajka (myosotis)
чыр-чу - I ćwierkanie, pisk ptaka
II krzyki, wizg, pisk, skowyt
чырай - twarz, mina, fizjonomia
чыршы - I świerk,
II jodła,
III choinka
чырылда-рга - ćwierkać, świergotać
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "ч" - ok. 240).