Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
радио - I radio
II radio- (pierwsza część wyrazów złożonych)
радиоактив - radioaktywny, promieniotwórczy
радиотапшыру - audycja radiowa, słuchowisko
разъезд - (kolej.) rozjazd, mijanka
разведчик - zwiadowca
разряд - grupa
разый - patrz: риза III, IV
(Cез шушы шартка разыймы? - Czy zgadzacie się na ten warunek?)
(Аллаһ синең разый булсын! - Bądź dobrze widziany przez Boga! Niech cię Bóg błogosławi!)
район - okręg
раковина - (biolog.) muszla
(әкәм-төкәм раковинасы - muszla ślimaka)
рам - rama
(тәрәзә рамы - rama okienna)
Рамазан - Ramadan (dziewiąty miesiąc księżycowy muzułmańskiego roku)
Рамазан бәйрәме - patrz.: Рамазан гаете
Рамазан гаете - święto po muzułmańskim poście z okazji Ramadanu
рас - I słuszny, trafny, prawidłowy, prawdziwy
(Рас сүзгә җавап юк. - Na prawdę nie ma odpowiedzi.)
(Рас әйтәсең. - Dobrze mówisz.)
II dokładny, wykapany
(Улың рас атасы. - Twój syn to wykapany ojciec.)
III (słowo modalne) naprawdę, rzeczywiście
(Cине китә диләр, расмы? - Mówią, że wyjeżdżasz, czy to prawda?)
расла-рга - I potwierdzać, zaświadczać
II certyfikować
III twierdzić, zapewniać o czymś
ратификациялә-ргә - ratyfikować
раунд - runda
Раштуа - (relig.) Boże Narodzenie
(Раштуа алды кич - Wigilia Bożego Narodzenia)
(Раштуа бәйрәме белән! - Wesołych Świąt! (dosł.: Ze Świętami Bożego Narodzenia!))
рәваҗ - (botan., kulin.) rabarbar (rheum)
рәвеш - I wygląd, aparycja, obraz, styl, sposób
(яшәү рәвеше - styl życia)
(эшне башкару рәвеше - sposób realizowania zadań)
II (lingw.) przysłówek
рәвештә - I na sposób, w sposób, sposobem (miejscownik od рәвеш)
II w połączeniu z przymiotnikami i zaimkami tworzy przysłówki złożone:
(шул рәвештә - w ten sposób)
(аңлы рәвештә - celowo, umyślnie)
(ашыгыч рәвештә - pospiesznie)
(көтелмәгән рәвештә - nieoczekiwanie)
(ирекле рәвештә - dobrowolnie)
рәис - przewodniczący
рәнҗет-ергә - obrażać, znieważać
(Aвыр сүзләр әйтеп рәнҗетмә. - Nie znieważaj obraźliwymi słowami.)
(Күңел рәнҗетерлек берни дә эшләмәдем. - Nie zrobiłem niczego kompromitującego.)
Рәсәй - Rosja
рәсем - I rysunek, obraz, portret
II fotografia
рәсем яса-рга - rysować, malować
рәсми - oficjalny, urzędowy
рәссам - I artysta,
II malarz
рәсүл - posłaniec, prorok (o proroku Mahomecie)
рәт - I (w różn. znacz.) I rząd, szereg
(агачларны ике рәт итеп утырт-ырга - sadzić drzewa w dwa rzędy)
(арткы рəт сузыклары - samogłoski przedniego rzędu (przedniojęzykowe))
II (matemat.) szereg
(геометрик рәт - szereg geometryczny)
III (przen.) kolejność
(Зурларга да көрәшергә рәт җитте. - Przyszła kolej na zmierzenie się w walce z dorosłymi.)
IV (przen.) szyk, porządek, ład
(Һәр эшнең үз җае, үз рәте бар. - Każda sprawa wymaga swego podejścia i swojego ładu.)
V (przen.) możliwość, powodzenie, bogactwo
(Кесә ягы ничек, рәт бармы? - Czy są możliwości odnośnie kieszeni?)
VI raz
(Tагын бер рәт эшләп кара. - Spróbuj jeszcze raz.)
(берничә рәт - niejednokrotnie, parę razy)
рәтлә-ргә - I prowadzić, doprowadzić do porządku,
II poprawiać, reperować,
III budować, przygotowywać, urządzać
рәхәт - I rozkosz, przyjemność, zadowolenie, radość
(үз рәхәтe турында гына кайгырт-ырга - zabiegać wyłącznie o własną przyjemność)
(Михнәтсез рәхәт юк. - (przysłowie) Bez pracy nie ma kołczy.)
II (predykatyw) szczęście, rozkosz, raj
(Монда нинди рәхәт! - Jakiż tu jest raj!)
(Монда сулыш алулары да рәхәт. - Tutaj nawet oddychanie jest rozkoszą.)
III spokój, cisza (рәхәт көннәр көт-әргә - oczekiwać spokojnych dni)
рәхим - uprzejmość, dobroć, łaskawość, miłosierdzie, współczucie, litość
(Cиндә бер дә рәхим юк икән. - Okazało się, że jesteś bezlitosny.)
рәхим ит-eргә - zaszczycić (czymś), obdarzać uprzejmością, uraczyć (czymś), dać z litości
(Биш сум рәхим итмәссезме икән? - Nie da pan pięciu rubli? Proszę o pięć rubli.)
(Бәлки берәр кило он рәхим итәрсез. - Może da pan kilogram mąki.)
рәхим итегез! - I witajcie! (zaszczyćcie)
II proszę! (w odpowiedzi na prośbę lub pytanie),
III jak najbardziej (wyrażając szczerą zgodę lub gotowość)
рәхим кыл-ырга - pożałować, okazywać łaskę
рәхим көт-әргә - oczekiwać łaski, liczyć na miłosierdzie
рәхиме кил-ергә - (raptem) pożałować (kogoś)
(Рәхимем килде дә, сукмадым. - Zlitowałem się i nie uderzyłem.)
рәхим көт-әргә - oczekiwać łaski, liczyć na miłosierdzie
рәхимсез - bezduszny, bezlitosny, niemiłosierny, bezwzględny, nieludzki
рәхмәт - I (relig.) miłość (Boża), miłosierdzie, litość
(Ходай рәхмәт кылсын. - Boże bądź miłościw.)
(Йә Хода рәхмәтнең ташлама. - O Boże, nie odmawiaj swego miłosierdzia)
II błogosławiony, dobroczynny, zbawienny
(рәхмәт яңгыры - błogosławiony deszcz)
II wdzięczność, podziękowanie
(Aңа рәхмәтем зур. - Jestem mu bardzo wdzięczny. )
(рәхмәт хаты - list pochwalny)
III (predykatyw) dzięki, dziękuję
(мең рәхмәт - tysięczne dzięki)
рәхмәт әйт-ергә - dziękować
рәхмәтле - wdzięczny, odczuwający wdzięczność
(рәхмәтле караш белән - z wdzięcznością)
рәшәткә - I krata, kratownica, rusztowanie w formie kraty
II ruszt
реакция - (w różn. znacz.) reakcja
(организмның тышкы ярсыткычларга реакциясе - reakcja organizmu na bodźce zewnętrzne)
(фотоактив реа́кция - (biolog.) reakcja fotoaktywna)
(реакция камерасы - (chem.) komora reakcyjna)
(1905 елгы революциядән соңгы реакция - reakcja po rewolucji 1905 r.)
(реакция корбаннары - ofiary reakcji)
реалистик - realistyczny
реаль - realny, rzeczywisty
реальләш-ергә - realizować się, urzeczywistniać się, stawać się realnym, spełniać się
(хыяллар реальләшә - spełniają się marzenia)
реальләштер-ергә - realizować, czynić realnym, wprowadzać w życie, osiągnąć
револьвер - rewolwer
ревю - rewia
(музыкаль ревю - rewia muzyczna)
регуляр - regularny
редакция - redakcja
редакцияләү - redakcja
режим - ustrój, reżim, porządek
(демократик режим - ustrój demokratyczny)
(халык-демократиясе режимы - reżim narodowo-demokratyczny)
(иске режим - stary reżim)
(ашау режимы - porządek posiłków)
резервуар - zbiornik
резина - gumowy, kauczukowy
резистор - (fiz., techn.) rezystor, opornik (elektryczny)
рекорд - (w różn. znacz.) rekord
(дөнья рекорды - rekord świata)
(рекорд куярга (бирергә) - ustanowić rekord)
ректор - rektor
рельс - tor
(трамвай рельсы - tory tramwajowe)
(тимер юл рельслары - tory kolejowe)
рельстан чыга-рга - I wyskoczyć z torów
II (przen.) popsuć się, rozregulować się (o sprawach, działaniach, staraniach)
ремонт - remont
ремонтлау - remont, remontowanie
рента - renta
(җир рентасы - renta ziemska)
рентген - rentgen, rentgenowski
(рентген аппаратлары - aparaty rentgenowskie)
репертуар - repertuar
рептилия - (zoolog.) gad
республика - republika, republikański
республикакүләм - ogólnorepublikański, republikański
(респу́бликакүләм ярышлар - zawody ogólnorepublikańskie)
ресторан - restauracja
референдум - referendum
рефлексия - refleksja
рефлектор - reflektor
реформа - reforma
реформа ясау - reforma, przeprowadzanie reformy
речь - mowa, wystąpienie
риваять - I podanie, opowieść, legenda, saga, baśń
(татар (халык) риваятьләре - podania narodu tatarskiego)
II (przen.) fama, gadka, pogłoska, bajka
(тереклек суы хакындагы риваятьләр - bajki o żywej wodzie)
риза - I riza (ornat popa),
II szata
III (predykatyw) zgadzający się, wyrażający zgodę,
(Яхшы, мин риза. - Dobrze, zgadzam się.)
(төнлә эшләргә дә риза - zgadzam się na pracę nocną)
IV zadowolony (z czego), usatysfakcjonowany (czymś), zgadzający się (na coś)
(тормышыннан риза түгел - niezadowolony ze swojego życia)
(азга да риза - zadowala się małym)
V zgodny, pasujący, wystarczający
(ике якның ризасы белән - za obopólną zgodą)
риза бул-ырга - I przyjąć
II zgodzić się
ризык - I jedzenie, chleb, pieczywo, żywność; produkty spożywcze, prowiant, wiktuały
(Aшамый тамак туймый, эшләми ризык булмый. - (przysłowie)
- Bez jedzenia syty nie będziesz, bez pracy chleba miał nie będziesz.)
II utrzymanie, chleb powszedni
(көндәлек ризык - codzienne utrzymanie)
ризыкландыр-га - (potocz.) karmić, żywić, dostarczać jedzenie
ризыклан-ырга - I odżywiać się czymś
(Бәрәңге белән ризыкланам. - Odżywiam się (zazwyczaj) kartoflami.)
II jeść, zjeść
(көндез ашханәдә ризыкланды - w czasie dnia jadał w stołówce)
III utrzymywać się, być na czyimś utrzymaniu
рифма - (literat.) rym
ритм - rytm
ришвәт - łapówka
риялы - obłudny, dwulicowy, fałszywy, nieszczery
риялылык - obłuda, dwulicowość
рогатка - I (militar.) rogatka, zapora drogowa
(танкка каршы рогаткалар - zapory przeciwczołgowe)
II proca
(работкадан таш атып чыпчык үтер-ергә - zabić wróbla z procy kamieniem)
род - ród
роза - I (botan.) róża
II różowy
роль - rola
роман - (literat.) powieść
романс - romans
романчы - powieściopisarz
ромштекс - (kulin.) rumsztyk
румын - Rumun
рондо - I (muzycz.) rondo
II (literat.) rondo (forma wiersza)
ротор - (techn.) wirnik, rotor
рөхсәт - zgoda, pozwolenie
рөхсәт ит-әргә - dozwolić, pozwolić
рөхсәтнамә - przepustka
руда - (chem., techn.) ruda, także: мәгъдән
руль - ster, kierownica
рус - rosyjski
Русия - Rosja
Руслар - Rosjanie
рух - I (w różn. znacz.) duch
(Изге Рух - Duch Święty)
(халык рухы - duch narodu)
II dusza
(Тукай рухы - dusza Tukaja)
III nastrój, samopoczucie, humor
(Бу авыр сүзләрдән рухым төште. - Od tych niedobrych słów zepsuł mi się nastrój.)
рухлан-ырга - rozmiłowywać się, inspirować się, natchnąć, rozmiłować
рухани - kapłan, duchowny, ksiądz
рухи - I duchowny
II duchowy, psychiczny
III moralny
рухландыр-ырга - natchnąć, inspirować, rozmiłować
рухландыргыч - inspirujący
рухлы - duchowy, natchniony, uduchowiony
рухсыз - I pozbawiony duchowości, charakteryzujący się ubóstwem świata duchowego
II bezduszny
III ospały, ociężały, zwiędły, niewesoły
IV bez ducha, bez patosu, niemrawo
рухсызлан-ырга - I upadać na duchu, tracić ducha
II stawać się ociężałym, ospałym, przygnębionym
III przygasać, słabnąć, blednąć
ручка - rączka, uchwyt, obsadka
рычаг - dźwignia, lewar
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "р" - ok. 100)