Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
өел-ергә - I składać się, mieścić się, nakładać się (jeden na drugiego)
(әрдәнәләп өелгән утын - drwa zasztaplowane (poukładane warstwami))
II gromadzić się, zbierać się w grupę (u ludziach, zwierzętach)
(вагон ишеге янына өелергә - tłoczyć się przy wejściu do wagonu)
өелеп кил-ергә - I tłoczyć się
II (potocz.) walić masowo
өем - I sterta, stos, kupa, zwał
(Aлдында балчык һәм ком өемнәре. - Na dworze są zwały gliny i piasku.)
(Ындырда ашлык һәм салам өемнәре. - W stodole są stosy ziarna i słomy.)
(хатлар өеме - sterta listów)
(ватык кирпич өеме - zwał potłuczonych cegieł)
II (rolnictwo) kopiec
(бәрәңге өеме - kopiec kartofli)
өеп куя-рга - zgarnąć razem, skupić
өер - I tabun (koni)
(Tай дулап өереннән чыкмас. (przysłowie) - Źrebak który poniósł nie zgubi tabunu.)
II stado, sfora, wataha
(бүре өере - wataha wilków)
III grupa
өз-әргә - I rwać, przerwać, oberwać, rozrywać
II otworzyć
III (wojen.) przełamać
IV (przen.) złamać, obalić
(Аның эше дошманнары бары планнарын өзде. - Jego działania obaliły wszystkie plany przeciwników.)
өзәңге - I strzemię
II (anatom.) strzemiączko
өзгеч - I (techn.) wyłącznik
(автоматик өзгеч - wyłącznik automatyczny
II (zoolog.) płetwa
(арка (сырт) йөзгече - płetwa grzbietowa)
(койрык йөзгече - płetwa ogonowa)
өзек - I podarty, oddarty, oberwany, obszarpany
II oderwana część, urywek, ustęp, fragment
өзек вакыт - I roztopy
II być w potrzebie, cierpieć niedostatek, potrzebować (czegoś)
өзеклек - I wyrwa, przerwa, luka
II przepaść, urwisko
III (przen.) spadek, niepowodzenie, błąd
өзел-ергә - I przerywać się, rozrywać się, otwierać się (strona bierna od өз-әргә)
II wybuchać, pękać, połamać się
III odrywać się, urywać się
IV kończyć się
V (przen.) przeżyć, doświadczyć, cierpieć
VI (przen.) odchodzić, wyzionąć dycha, umierać
өзелгән чылбыр - (fiz.) obwód otwarty
өземтә - cytat, wyimek, wypis, ustęp
өзлексез - I nieustanny, nieprzerwany
II kompletny, całkowity
III ustawicznie, zawsze, ciągle
өй - I dom
II izba
өйалды - sień, przedpokój
өйлән-ергә - I żenić się, brać za żonę
(Без өйләнгән, төн кыска. - Gdyśmy sobie wzięli żonę to noc nam krótka.)
өйләнгән - żonaty, rodzinny
өйләнү - ożenek, zawarcie małżeństwa, ślub
(Өйләнү - муенга камыт кия-ргә. - (powiedzenie) Ożenek to zakładanie chomąta na szyję.)
өйрән-ергә - I uczyć się
II nauczyć się
III (w różn. znacz.) studiować, analizować
IV przyuczać, przyzwyczajać
V przyzwyczajać się, przywykać
VI być ujeżdżanym (o koniu)
өйләнеш-ергә - pobierać się, żenić się (strona wspólna od өйлән-ергә)
(яратып өйләнештеләр - pobrali się z miłości)
өйрәнчек - uczeń
өйрәт-ергә - I uczyć, nauczyć
(укырга өйрәтергә - uczyć czytać)
(Йомырка тавыкны өйрәтми. - Jajo kury nie uczy.)
II nauczać, wykładać (patrz też: укыт-ырга)
(төгәл фәннәрне өйрәтергә - wykładać nauki ścisłe)
III objaśniać, wyjaśniać, tłumaczyć
(дөрес язу кагыйдәләрдән җентекләп өйрәт-ергә - szczegółowo tłumaczyć zasady ortografii)
IV tresować, oswajać, poskramiać
(аю өйрәт-ергә - tresować niedźwiedzia)
(кыргый кошны кулга өйрәт-ергә - oswoić dzikiego ptaka)
V ujeżdżać, trenować
(атны өйрәтергә - ujeżdżać konia)
VI (przen., potocz.) pouczyć, dać nauczkę, „dać popalić”
(Мин сине өйрәтермен әле! - Ja cię nauczę!)
өләш-ергә - rozdawać, rozdzielać, dzielić
өлге - szablon, wykrój, forma, wzorzec (patrz też: үрнәк)
өлгер - zręczny, sprytny, zwinny, zgrabny, bystry, roztropny
(өлгер кыз - sprytna dziewczyna)nie
(тупны өлгер тотып ал-ырга - zręcznie schwycić piłkę)
өлгер-ергә - I zdążać, nadążać, osiągać (powodzenie), wykazywać (dobre) postępy
(Күлмәген бәйрәмгә тегеп өлгерде. - Zdążyła uszyć sukienkę przed świętem.)
(язып бетерерге өлгер-мәскә - nie zdążyć podpisać)
(яхшы билгеләргә өлгер-ергә - otrzymywać dobre oceny)
II dojrzewać, być gotowym (o roślinach, jedzeniu)
(Арыш өлгердә. - Żyto dojrzało.)
(Пилмән өлгердә. - Pierogi się ugotowały.)
III (przen.) być przygotowywanym
(Киң мәгълүматлы белгечләр өлгерә. - Przygotowywani są specjaliści o szerokiej wiedzy.)
өлгергән - dojrzały
өлгергәнлек - I dojrzałość
(егетнең өлгергәнлек чоры җитү - nastawanie okresu dojrzałości młodzieńca)
II (przen.) dojrzałość, doskonałość, perfekcja
(фикер йөртүнең өлгергәнлеге - dojrzałość myślenia)
(өлгергәнлеккә имтиман тот-арга - zdawać egzamin z dojrzałości)
өлгергәнлек аттестаты - egzamin dojrzałości, matura
өлеш - I część
(пьесаның соңгы өлеше - ostatnia część sztuki)
II porcja
(минем өлешкә тигән ризык - moja porcja jedzenia)
III przeznaczenie, los, dola
IV udział, wkład, należna część
V (matemat.) iloczyn (wynik dzielenia)
өлкә - region, obwód (obszar)
(Мәскәү өлкәсе - Region moskiewski)
(җитештерү өлкәсе - obszar działania)
өлкән - starszy (dorosły)
өмет - I nadzieja, oczekiwanie
II marzenie
өмет багла-рга - wiązać nadzieje
өмет ит-әргә - spodziewać się
өметлән-ергә - spodziewać się, ufać, żywić nadzieję, liczyć (na coś)
(patrz też: өмет ит-әргә, өмет багла-рга)
(Килер дип өметләнәм. - Mam nadzieję, że przybędzie.)
өмит - patrz: өмет
өммәт - I zwolennik, stronnik, wyznawca, współtowarzysz, współbojownik
II ród, plemię
өмми - nieuk, ignorant, analfabeta
өн - I rzeczywistość, jawa
II (wprost i przen.) nora, barłóg
(Tатлы тел еланны да өненнән чыгарган. - (przysłowie) Słodkie słowa i żmiję z nory wywabią.)
III głos, dźwięk
өнә-ргә - I lubić, sympatyzować
II chcieć, pragnąć, życzyć sobie
өндә-ргә - I namawiać, agitować
II wezwać, przywołać, zwracać się z wezwaniem
өндәмә - I wezwanie, wołanie
II zwracanie się
өндәү - patrz: өндәүче
өндәүле - zaproszony, proszony (gość)
өндәүче - I zapraszający,
II namawiający, agitujący
өр-ергә - I wiać, dąć, dmuchać
(җил өрә - wieje wiatr)
II szczekać, ujadać (o psie, lisie, szakalu)
(Күрше эте һәрвакыт өрә, хәтта йоклаганда да.-
Pies sąsiadów szczeka zawsze, także wtedy gdy śpi.)
өр-яңа - nowiutki
өрәк - I duch, widmo, przywidzenie
II (przen.) straszydło (o kimś bardzo chudym)
өркәч - I garb (wielbłąda)
II grzbiet (góry)
өрлек - belka, dżwigar
өс - I powierzchowność
II wierzch, wierzchnia część
III odzież zwierzchnia
IV ciało jako coś do ubrania
(өстендә шинель - na nim palto, ubrany jest w palto)
V pora, czas (żniwa, zbiorów)
(урак өсте - czas żniwa)
өске - I wierzch, na wierzch
(Aлтын аска бата, чүп өскә калка. - Złoto tonie śmieci wypływają.)
II (poimek) na
(Aвырлык минем өскә төште. - Zwaliło się na mnie brzemię.)
өслек - powierzchnia
өстә-ргә - dodawać, dołączać, dopełniać, dokładać
өстәвенә - (potocz.) oprócz
өстәл - stół
өстәл теннисы - (sport.) tenis stołowy, pingpong
өстәмә - I dodatkowy, uzupełniający, drugorzędny
II aneks, dodatek, uzupełnienie
(Мин мәкаләгә кайбер өстәмәләр керттем. - Wprowadziłem do artykułu pewne uzupełnienia.)
өстән - I w górę, na górze,
II (poimek) na, nad
өсте - patrz өс
өстендә - nad
өстенлек - I przewaga, dominacja
II przywilej, korzyść
өстеннән - nad
өстер-ергә - (wprost i przen.) szczuć, judzić, głośno urągać
(эшне каракларга өстер-ергә - szczuć psa na złodzieja)
өстерә-ргә - ciągnąć, wlec, włóczyć, dźwigać
өстерәл-ергә - wlec się, iść z trudem (patrz też: сөйрәл-ергә)
өч - trzy
өчаяк - trójnóg, statyw
өчәү - troje, w troje, trójką
(берәү, икәү, өчәү... - jeden, dwa, trzy...)
(Көтеп торучылар өчәү иде. - Za nim weszło jeszcze troje.)
өчен - I (poimek) z powodu, dla (czegoś), dzięki (czemuś), za (coś)
(Горур халкың өчен яратам. - (słowa piosenki) Kocham za twój dumny naród.)
өчпочмак - (geometr.) trójkąt
(тигезьянлы өчпочмак - trójkąt równoramienny)
өчурынлы - (mat.) trójznakowy, trójcyfrowy
(өчурынлы сан - liczba trzycyfrowa)
өш-ергә - I marznąć, zziębnąć
II zamarznąć, wymarznąć
(Aлмалар өшегән. - Jabłonie wymarzły.)
өшкер-ергә - (rel., mit., przen. zamawiać, zadawać urok, zaklinać
(Аның өшкерүе бик шифалы, ди. - Powiadają, że jego zamawianie jest bardzo uzdrowiające.)
өю - składanie razem, zwalanie na kupę (rzeczownik odsłowny od өя-ргә)
өя-ргә - I składać razem, dodawać, zwalać na kupę
(салам өя-ргә - zgarniać słomę na sterty)
II (przen.) zwalać (na kogoś)
(барлык йорт эшләрен аңа өя-ргә - zwalić na nią całość domowych obowiązków)
III (potocz.) okopywać
(бәрәңге өя-ргә - okopywać kartofle)
өяз - (admin.) powiat
(өяз шәһәре - miasto powiatowe)
өян - (med.) ischias, isjasz, rwa kulszowa
өянәк - I (med.) atak, napad (choroby)
(баш өянәге - ból głowy, migrena)
(бизгәк өянәге - febra, malaria)
(йөрәк өянәге - zawał serca)
II (med.) epilepsja
өянке - (botan.) wierzba, iwa (salis)
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "ө" - ok. 80).