Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
облигация - obligacja
обойчы - tapicer
образ - obraz
образлы - obrazowy
(образлы әйтем - obrazowe powiedzenie)
одеял - kołdra
ое-рга - I kisnąć, kwaśnieć, skisnąć (rzecz. odsł.: ою)
II ścinać się, krzepnąć (o krwi)
IV zdrzemnąć się, zapaść w drzemkę
V (przen.) zapomnieć się, oderwać się od rzeczywistości
VI (przen.) zesztywnieć, zdrętwieć
оекбаш - skarpetka(i)
оет-ырга - I (wprost i przen.) kwasić, kisić
(Кичә генә оеткан катык тәмле катык. - Smaczny katyk to katyk ukwaszony zaledwie wczoraj.)
оеткы - I (kulin.) zakwas
II (przen.) zaczyn
оешкан - organizacyjny
оешма - organizacja
оештыр-ырга - organizować
оҗмах - (wprost i przen.) raj (patrz też: җәннәт, Гадән)
(Үземне гүяки оҗмахта күрдем. - Widziałem się niby w raju.)
озайт-ырга - przedłużyć, wydłużyć, prolongować (termin)
озак - długo, długi
озак-озак - bardzo długo
озат-ырга - I (w różn. znacz.) towarzyszyć, prowadzić
II odprowadzać, asystować
III odsyłać, odprawiać, posyłać
IV snuć
озын - I (w różn. znacz.) długi
(озын исемлек - długa lista)
(озын чәч - długie włosy)
(кышкы озын кичләр - długie zimowe wieczory)
II wysoki (o wzroście)
(озын кеше - wysoki człowiek)
III w połączeniu z wyrazami na -лы: długo-, wysoko-
(озын канатлы - długoskrzydły, z długimi skrzydłami)
(озын кәүсәле нарат - wysokopienna sosna, sosna o wysokim pniu)
IV przeciągły, rozwlekły
(озын көй - długa piosenka)
озынборын - I (zoolog.) komar,
II (zoolog.) wołek (żuk),
III (zoolog.) ostronos (ssak z rodziny szopowatych, nasua)
озынлык - długość
озынча - podłużny
озынчага - wzdłuż
(каләмне озынчага төрү - zwinąć dywan wzdłuż)
озынча тар тасма - pasek
октябрь - październik
олаг-ырга - wyruszyć
олимпия - olimpijski
(олимпия факелын - znicz olimpijski)
(Олимпия уеннары - Igrzyska Olimpijskie)
(олимпия тыныч - pokój olimpijski)
олтан - podeszwa (buta), zelówka
олы - I starszy, dorosły
II leciwy, sędziwy
III szacowny, solidny, godny
(олы яшьтәге кеше - człowiek słusznego wzrostu)
IV wielki
V czcigodny, szanowny, kompetentny
Олы көн бәйрәме - (relig., chrześć.) Wielkanoc
олыгае-рга - starzeć się, zestarzeć się, stawać się starym
(Күзгә күренеп олыгая. - Starzeje się w oczach.)
олыгаю - starzenie się (rzeczownik odsłowny od олыгае-рга)
олыла-рга - czcić, szanować, poważać, honorować
(икмәкне олыла-рга - szanować chleb)
(хезмәт алдынгыларын олыла-рга - uhonorować przodowników pracy)
олыс - ułus, jednostka organizacyjna, społeczna i terytorialna
(Җучи Олысы - Ułus Dżucziego, późniejsza Złota Orda)
омтыл-ырга - I dążyć (do czegoś), wyrywać się, rwać się (gdzieś)
(тынычлыкка омтыл-ырга - dążyć do pokoju)
(туган якларга омтыл-ырга - rwać się do rodzinnych stron)
II pragnąć, pożądać, łaknąć
(властька омтыл-ырга - pożądać władzy)
III usiłować, starać się (coś zrobić)
(аякка бас-арга омтыл-ырга - starać się wstać na nogi)
(кач-арга омтыл-ырга - usiłować uciec)
IV nastawać, targać się, robić zamach (na coś)
(илнең бәйсезлеген бетерергә омтыл-ырга - targnąć się na niepodległość kraju)
омтылыш - dążenie
омтылышы үтер-ергә - usiłować zamordować, dokonać zamachu na życie
он - I mąka
II proszek (patrz też: порошок)
онык - wnuk, wnuczka
оныт-ырга - zapominać
оныттыр-га - (оныт-ырга w tryb. rozk.) ścierać, zacierać, przekreślać, usuwać
(күңелсез тәәсефләрнә оныттыр-га - zatrzeć nieprzyjemne wrażenie)
(1552 - Tатар! онытма! оныттырма!!! - (hasło z transparentu na kazańskim Хәтер көне)
1552 - Tatarzy! nie zapominajcie! nie zapominajcież!!!)
онытып бетер-ергә - I zapominać, pozapominać
II oduczyć się, zapomnieć, odwyknąć
онытып калдыр-ырга - zapomnieć, pozapominać
опера - opera
операция - operacja
операция яса-рга - operować
оперетта - operetka
оптик - optyk
оптика - (fiz.) optyka
оптималь - optymalny
оптимистик - optymistyczny
оптимистларча - optymistyczny
(тормышка оптимистларча мөнәсәбәт - optymistyczny stosunek do życia)
оранжад - oranżada
орбита - orbita
(түгәрәк орбита - orbita kołowa)
орган - I (biolog., anat.) organ, układ (funkcjonalna część żywego organizmu)
(кан әйләнеше органнары - układ krwionośny)
II organ (urząd, instytucja)
(тикшеренү органнары - organa śledcze)
III organ (prasowy)
IV (muz.) organy
(орган музыкасы - muzyka organowa)
организм - (wprost i przen.) organizm
орден - I order
(Ленин ордены - order Lenina)
II (relig.) zakon
(иезуитлар ордены - zakon jezuitów)
орды-бәрде, ордым-бәрдем - (potocz.) jak leci, jak popadnie
оркестр - orkiestra
орлык - I (botan.) ziarno, nasiono
II (fizjolog.) sperma, nasienie
орфография - ortografia
орын-ырга - I uderzać się, zderzać się, wpadać (na coś)
(ян белән орын-ырга - zderzyć się bokiem)
II zaczepiać, zahaczać, muskać, dotykać, stykać się
(Oчкыч шассие белән җиргә орынды. - Samolot dotknął podwoziem ziemi.)
орынтын - tajnie, po kryjomu, skrycie, ukradkiem, po cichu
орыш - I przekleństwo, "łacina", wyzywanie, besztanie
II kłótnia, sprzeczka, zwada, draka
III wojna, bitwa, starcie
(орыш кырында - na polu bitwy)
оста - majster, mistrz
остаз - nauczyciel, instruktor
осталык - I sztuka, artyzm,
II biegłość, mistrzostwo
остаханә - warsztat (patrz też: һөнәрханә)
от-арга - I (w różn. znacz.) wygrać
II zapamiętać, przyswoić
(яңа җыр от-арга - wyuczyć się nowej piosenki)
(сүзләрен от-арга - zapamiętać słowa)
отпуск - urlop
отряд - I oddział, zastęp, grupa, kolektyw
(десантчылар отряды - oddział desantowy)
(пионер отрядлары - zastępy pionierskie)
II (zool.) rząd
(имезүчеләр отряды - rząd ssaków)
отставкадагы генерал - (wojsk.) generał w stanie spoczynku
отыл-ырга - przegrać, przegrywać
(картада бик нык отылырга - mocno przegrać w karty)
оттыр-ырга - I przegrać
(оттырылган акча - przegrane pieniądze)
II przeliczyć się, zgrać się
(дусларның киңәшләрен тыңламыйча оттыр-ырга - zgrać się nie słuchając rad przyjaciół)
(вакытта оттыр-ырга - przeliczyć się z czasem (co do czasu))
оттырыш - przegrana (w sporcie, na wojnie)
официант - kelner (patrz też: кельнер)
офык - horyzont
охш-арга - I być podobnym (do kogoś/czeoś), wyglądać (jak ktoś/coś, na kogoś/coś)
(ике тамчы су кебек бер-берсенә охшарга - być podobny jeden do drugiego jak dwie krople wody)
(Aрыганга охшаган. - Wyglądał na zmęczonego.)
II podobać się (patrz też: ош-арга)
(тамашачыларга охшарга - podobać się widzom)
охшаш - podobny, analogiczny
охшашлы - podobny, analogiczny
оч - I koniec, koniuszek
II szczyt, wierzchołek, czubek,
(борын очы - koniuszek nosa)
(кул очы - dłoń)
III iglica
(манараның оч, манара очы - iglica wieży (minaretu))
IV brzeg, granica, skraj, peryferie (miejscowości), przedmieście
V (przen.) koniec, kraniec
VI bela, paka
оч-арга - I lecieć
II ulatniać się
III (przen.) pędzić, biegać
оча - (anatom.) miednica
очерк - zarys, szkic
(Рус тарихы буенча очерк - Zarys historii Rosji)
очкылык - czkawka
очкыч - I samolot
II aparat latający
(космик очкычлар - statki kosmiczne)
III latawiec
очла-рга - I zaostrzać (np. ołówek),
II dokonywać, kończyć (np. dzieło)
очлы - ostry, spiczasty
очлы тел (телле) - (przen.) ostry język, ostrojęzyczny
очлы почмак - (matemat.) kąt ostry, ostrokąt
очра-рга - spotykać się
очрак - I przypadek, zdarzenie
(тәртипне бозу очраклары - przypadek naruszenia dyscypliny)
(күпчелек очракларда - w większości przypadków)
II okazja, moment, traf
(уңай очрак - sprzyjający moment)
(бәхетле очрак - szczęśliwy traf)
очракта - w razie, w przypadku, jeśli
(кирәк булган очракта - w razie konieczności)
очраклы - okolicznościowy, rzadki
очраклы рәвештә - zwyczajowo
очрат-ырга - spotykać
очраш-ырга - spotykać się
очрашу - spotkanie
очтагы - I końcowy, znajdujący się na końcu,
II cugowy (o koniu)
(очтагы ат - koń cugowy)
очучы - lotnik, pilot
очын-ырга - I latać, fruwać
(Ишек алдында күбәләкләр очына. - Na dworze fruwają motyle.)
II machać, wymachiwać, trzepotać skrzydłami
(Карга чебеш ала, тавык очынып кала. - Wrona kurczęta porywa a kura tylko skrzydłami wymachuje.)
III (przen.) chełpić się, puszyć się
(Aртык очынасың түгелме? - Czy aby się za bardzo nie chełpisz?)
IV rwać się, porywać się (coś robić)
(көрәшкә очынырга - rwać się do bitki)
V (przen.) zaperzyć się, gorączkować się, indyczyć się
(Әтәчләр шикелле бер-берсенә очынырга гына торалар. - Gotowi, jak koguty, zaperzyć się jeden na drugiego.)
очына-очына - (przen.) gniewnie, z rozdrażnieniem, wściekle
очынып - I (przen.) co tchu, pędem, na łeb na szyję
(Aтлар очынып чабалар. - Konie skaczą na łeb na szyję.)
II (przen.) w natchnieniu, z entuzjazmem, skacząc z radości, unosząc się radością
(очынып эшләргә - pracować entuzjastycznie)
III (przen.) gniewnie, z rozdrażnieniem, wściekle
(Oчынып этләр өрә. - Psy wściekle ujadają.)
очып бар-ырга - lecieć
очып кер-ергә - wlecieć
оша-рга - podobać się, spodobać się, trafić do gustu/serca
(Букчаң миңа бик ошый. - Podoba mi się twoja torebka.)
(Этләргә караганда мәчеләр миңа күбрәк ошый. - Wolę koty od psów.)
(Кемгә нәрсә ошый. - Co się komu podoba (jest rzeczą gustu).)
(Ул миңа ошый. - Ona mi się podoba.)
(Миңа ошаганнарга мин ошамыйм. - Tym którzy podobają się mnie nie podobam się ja.)
(Ул минем күңелгә күптән ошады. - Dawno przypadł mi do serca.)
ою - rzecz. odsł. od ою
оя - I (w różn. znacz.) gniazdo
(кошлар - gniazda ptasie)
(сүзләр оясы - (lingw.) pokrewieństwo słów)
(Oясында ни булса, очканда шул булыр. -
(przysłowie) Co w gnieździe to i w locie (t.j. jakie wychowanie takie prowadzenie się)
II nora, norka (lisa, susła)
оя тавыгы - kwoka
оядаш - (lingw.) (o wyrazach) pokrewny (z tym samym rdzeniem)
оял-ырга - I wstydzić się, rumienić się
II peszyć się, deprymować się, konfundować się
ояла-рга - I gnieździć się, wić gniazdo, gniazdować
(кошларның оялау чоры - okres gniazdowania ptaków),
II roić się (o pszczołach),
III (przen.) osiąść, zagnieździć się (gdzieś)
оялап - gniazdowy, sposobem gniazdowym
оялат-ырга - dawać możliwość gniazdowania, gnieżdżenia się (strona sprawcza od ояла-рга)
оялау урыны - gniazdowanie
оят - wstyd
оятсыз - I bezwstydny, nieprzystojny
(Эх син, оятсыз! - Oh ty, bezwstydniku!
II bezpardonowy, bezwzględny, nachalny, cyniczny
(оятсыз ялганчы - cyniczny kłamca)
III arogancki, bezczelny, butny, impertynencki
(оятсыз таләп - bezczelne żądanie)
(оятсыз кылан-ырга - zachowywać się arogancko)
оятсыз һәм тупас кеше - cham
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "о" - ok. 100)