Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
йә - patrz: я
йог-арга - I brudzić, walać, paskudzić
II (potocz.) przesiąkać, nasiąkać
III przyczepiać się, przylegać, przyłączać się, łapać się
(грипп тиз йога - grypę łapie się szybko)
йогынты - oddziaływanie, wpływ
йод - (chem., med.) jod, jodyna
йодрык - (wprost i przen.) pięść
йодрык сугышы - (sport.) walka na pięści, boks
йокла-рга - (wprost i przen.) spać, drzemać, pozostawać bezczynnym
(авыл йоклый - wieś śpi)
(үлем йокысы белән йокларга - spać snem wiecznym (martwego))
(Күп йоклган бөләр, күп сөйләгән алдар. - (przysłowie) Kto dużo śpi zbanktutuje, kto dużo mówi ten oszust.)
(Йоклаганга өлеш юк. - (przysłowie) Śpiącemu nic (się nie należy).)
йоклап - (przen.) niedbale, bez zaangażowania, bez zakasywania rękawów
йоклап кит-әргә - usnąć
йоклат-ырга - I lulać, kołysać, huśtać (dziecko)
II (wprost i przen.) usypiać
(наркоз (гипноз) белән йоклату - usypiać narkozą (hipnozą))
III (bezosob.) robić się sennie
(йоклата башлады - zaczęło być sennie)
йоклаткыч - (wprost i przen.) nasenny, usypiający
(йоклата торган порошок - proszek nasenny)
йоктыр-ырга - I zarażać, przekazywać (chorobę)
II zarazić się (grypą)
йокы - sen, drzemka, śpiączka
йокыга кит-әргә - usnąć
йокылы - senny
йокымсыраулы - senny
йола - I (relig.) ceremonia, obrzęd, rytuał
(туй йолалары - ceremonia ślubna)
(йола җырлары - pieśni obrzędowe)
II obyczaj
(иске гадәт, иске йолалар - stare przyzwyczajenia, stare zwyczaje)
йолдыз - gwiazda
йолдызчык - gwiazdka
йолкы-рга - I rwać, wyrywać, szarpać, wyszarpnąć
(борчак йолкрга - rwać groch)
II skubać, obskubywać
(тавык йолкрга - oskubywać kurę)
III szarpać, niszczyć
(Җил тәрәзә капкачларын йолка. - Wiatr szarpie zasłony okien.)
IV (przen.) zabierać, obskubywać, obrabować, nękać
(Йолкырга дип барды - йолкынып кайтты. - (przysłowie) Poszedł rabować a sam wrócił obrabowany.)
V (przen.) wyrwać, uchronić
(бәладән йолкы-рга - wyrwać z biedy)
VI (przen.) urwać, zabrać, przejąć
(үзеннән йолкып, кешеләргә бирергә - urwać sobie, dać biednym)
йолкыш - obszarpany, plugawy, biedny, ubogi
йолы-рга - I bronić, ratować, zbawić,
II wybaczać, darować, odpuszczać,
III ukrywać, zatajać
йолып кал-ырга - uratować, zbawić
йом-арга - I zamykać, przymykać (oczy, usta), mrużyć (oczy)
(төн буе күз дә йоммадым - całą noc oka nie zmrużyłem)
II ściskać, gnieść
III (przen.) dusić, tuszować, taić
(Бер-берсенең гаепләрен йомалар. - Zatajają winę jeden drugiego.)
IV (przen.) kraść, przywłaszczać sobie
(кеше хакын йом-арга - przywłaszczać sobie cudze)
V (przen.) wykończyć, załatwić, uderzyć
(сакчыны йом-арга - wykończyć ochraniarza)
йомгак - I (wprost i przen.) kłębek, splot, węzeł
(фикерләр йомгагы - splot myśli)
II wynik, rezultat, suma, uogólnienie
(итапның "Йомгак" бүлеге - rozdział książki "Zakończenie")
йомгакны чуалтырга - zagmatwać/zaplątać sprawę
йомгакның очы - sedno, istota jakiejś sprawy, problemu (dosł.: końcówka kłębka)
йомгакны сүтәргә (йомгакны чишәргә) - wniknąć w istotę sprawy, problemu
йомран - (zoolog.) suseł
йомырка - jajo
йомыш - I poruczenie, postulat, polecenie, sprawa,
II rozmowa, zebranie, sprawa
III prośba, życzenie
IV usługa
йомшак - I miękki
II (przenośn.) miękki, delikatny, dobry, czuły, łagodny (o głosie spojrzeniu)
III słaby, zły (o wzroku, słuchu, świetle, pamięci)
IV miękko, życzliwie, łagodnie
V słabo, źle
VI miękisz
йон - I sierść, runo (u owiec), włos (na ciele)
II wełna, (przędza)
III pióro, puch (ptasi)
йон җеп - wełniana nić, włóczka
йон йөрәк - (przen.) tchórz
йонлач - kudłaty, włochaty
йонлы - kudłaty, włochaty
йончы-рга - zmęczyć się
йорт - I dom, izba, budynek, mieszkanie
II dom, gospodarstwo
III (poet.) dom (w znacz. kraj, ojczyzna)
йот - I głód, zagłodzenie (o padaniu bydła z powodu braku karmy),
II żarłoczny, nienasycony
йот-арга - I połykać, pochłaniać
II absorbować, chłonąć
III wypróbowywać, doświadczać, przechodzić (np. męki)
йоту - łyk
йотым - łyk
(бер йотым су - łyk wody)
йөгән - uzda, cugle
йөгер-ергә - I (w różn. znacz.) biegać, pędzić
II uciekać, zbiec
III parzać się (o zwierzętach)
йөгерә башла-рга - podbiegnąć
йөгереп кер-ергә - wbiegnąć
йөгереп кил-ергә - przybiec
йөгереп үт-әргә - przebiec
йөгереп чыг-арга - wybiegnąć
йөз - I sto, setka
(берничә йөз кеше - kilkaset osób)
(Йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын. - (przysłowie)
Masz sto rubli, miej stu przyjaciół.)
II stulecie, wiek (patrz także: гасыр)
(XIX йөз ахыры - XX йөз башы татар әдәбияты - tatarska literatura końca XIX - początku XX wieku)
III twarz, fizjonomia, gęba
(түгәрәк йөз - okrągła twarz)
IV (zdrobn.) buzia, mordeczka
(кызның йөзе нәкъ әнисенеке - buzia dziewczynki jak kopia buzi matczynej)
V (przen.) oblicze, obraz, ogląd, wygląd
(Шәхәрнең йөзе күзгә күренеп үзгәрә. - Wygląd miasta zmienia się w oczach.)
(язучының иҗат йөзе - obraz twórczości pisarza)
VI powierzchnia, wierzchnia strona, przednia strona, fasada
(Җир йөзе - powierzchnia Ziemi)
VII (przen.) autorytet, cześć, zaszczyt, godność
(Ул безнең колхозның йөзе. - On jest w naszym kołchozie autorytetem.)
(кешелек йөзен югалт-ырга - utracić godność człowieka)
VIII ostrze, klinga (noża, szabli)
(кискеч йөзе - ostrze noża)
(пычакка йөз сал-ырга (чыгар-ырга) - ostrzyć nóż)
йөз аклыгы - cześć, honor, prestiż, autorytet
йөз ачу (курсету) - (relig.) chodzenie z odkrytą twarzą, bez parandży
йөз белән - twarzą do
(Безнең лозунг - авулга йөз белән борылу. - Naszym hasłem jest stanie twarzą do wsi.)
йөз бир-ергә - odnosić się dobrze, życzliwie, okazywać przychylność
(Тилегә йөз бирмегә. - Nie okazuj przychylności głupcom.)
йөз бозыл-ырга - ubliżyć (komuś), znieważyć (kogoś), zawstydzić (patrz też: йөз карала-рга, йөз ерт-ырга)
йөз градуслы - stustopniowy
йөз ерт-ырга - znieważyć (kogoś), oczerniać, ubliżyć (komuś)
йөз карала-рга - znieważać, oczerniać (patrz też: йөз бозыл-ырга, йөз ерт-ырга)
йөз каралыгы китер-ергә - oczerniać, zbezcześcić, wystawić na wstyd
йөз метрлы - stumetrowy
йөз сөр-ергә - pokłaniać się (komuś), padać do nóg
йөз суы - cześć, godność, reputacja
йөз суын түг-әргә - uniżać się (przed kimś)
йөз тот-арга (төбә-ргә) - kierować się (gdzieś), brać kurs (na coś)
йөз чөер-ергә (бор-ырга) - odwracać się (od kogoś, czegoś)
йөз яктыр-ырга - rozjaśnić się (na twarzy)
йөз яшлье (яшльек) - stulatek
йөз-әргә - I płynąć, pławić, spławiać (o ludziach, zwierzętach, przedmiotach)
(Күлдә үрдәкләр йөздәп йөри. - Na jeziorze pływają kaczki.)
(йөзү костюмы - kostium pływacki)
(бозлар йөзүен күзәт-ергә - obserwować spływ lodu)
II (przen.) pławić się, kąpać się, tonąć (np. w dobrobycie, w zieleni)
(рәхәттә йөз-ергә - pławić się w rozkoszy)
йөзгә кара аг-арга - oczerniać, bezcześcić, hańbić
йөзгә карап - I prosto w oczy, otwarcie
II bezczelnie, bezwstydnie, bezecnie
йөзгә-йөз - twarzą w twarz
йөзден - setna (w znaczeniu mianownika domyślnego ułamka)
(метрның йөзден өлеше - setna część metra)
йөздереп - wpław (patrz też: йөзеп)
йөзе кайт-ырга - tępić się (o ostrzu)
йөзек - pierścień
йөзем - (botan.. kulin.) winorośl, winogrono (krzew i owoce), rodzynek
(йөзем үстерү - uprawa winorośli)
(йөзем җыю - winobranie)
(кара йөзем - "rodzynek" (ktoś wyróżniający się))
йөзенә - (poimek) przed
(Иптәшләр йөзенә күрәнергә оят. - Wstyd pokazać się przed przyjaciółmi.)
йөзендә - (poimek, książk.) w osobie (osobach)
(Aлар йөзендә без спорт белән шөгыльләнүче алдынгы яшьләрне күрәбез. -
W ich osobach widzimy czołowych młodych sportowców.)
йөзеп - wpław (patrz też: йөздереп)
йөзлек - I sturublówka, setka
(йөзлек акча - banknot sturublowy)
II (milit., hist.) sotnia (oddział kozackiego wojska)
III patrz: битлек
IV obramowanie (okna, drzwi, bramy)
V płyta
VI belka, dźwigar
VII okładzina, sajding
(һәйкәлнең мәрмәр йөзлеге - marmurowa okładzina pomnika)
VIII (techn.) osłona, tarcza
IX (fiz.) okładzina (kondensatora)
X (równa, gładka) powierzchnia (czegoś)
(су йөзлеге - gładź (gładka powierzchnia) wody)
XI podbicie (nogi, buta)
йөзү куыгы - (zoolog., anatom.) pęcherz pławny
йөзү ярысы - (zoolog., anatom.) błona pławna
йөзү ярышы - (sport.) zawody pływackie
йөк - I wóz, furmanka
(өч йөк печән хәзерлә-ргә - dostarczyć trzy wozy siana)
(Йөктән төшкән - югалган. - (przysłowie) Co z wozu upadło to i przepadło.)
II ładunek, bagaż, ciężar, brzemię, juk
(йөк судносы - statek towarowy)
(йөк хайваннары - zwierzęta juczne)
III obciążenie, obowiązki
(йөрәккә артык йөк - nadmierne obciążenie serca)
(җәмәгать эшләре йөк - obowiązki społeczne)
IV (przen.) kłopot, brzemię, ciężar, uciążliwość
(Дөньяда дус бул, йөк булма. - W życiu bądź przyjacielem, nie brzemieniem.)
йөкләмә - zobowiązanie
йөкләтү юнәлеше - (lingw.) strona sprawcza (czasownika)
йөклә-ргә - powierzyć, zlecać, zobowiązywać, obciążać, władowywać, składać
йөкле - brzemienna, w ciąży
йөр-ергә - I chodzić, jeździć
II chodzić, kursować, latać (o środkach transportu)
III przejść się, spacerować
IV (przenośnie) chodzić, być w obiegu (o pieniądzach)
V (przenośnie) zabierać się, zamyślać, planować
йөрәк - I (anatom.) serce
II (przenośnie) serce, dusza
йөрәк маем! - (przy zwracaniu się) moje serce, mój/moja miły/miła! (dosł.: masło mojego serca)
йөреп кайту - przechadzka, spacer
йөреш - chodzenie
йөрт-ергә - I prowadzić, wozić, nosić,
II toczyć
III wprawiać w ruch
йөрткеч - (techn.) siłownik, pędnik
йөртүче - I przewodnik
(икыскурия йөртүче - przewodnik wycieczek)
II kierowca
(автобус йөртүче - kierowca autobusu)
йөрү - chodzenie
йөткер-ергә - kaszleć
йөткер-ергә тотын-ырга - zakaszlać, zacząć kaszlać
йөткерә башла-рга - zakaszlać, zacząć kaszlać
йөткерү - kaszel
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "й" - ok. 80)