Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
и (и-и-и) - I (wykrzyknik) ej! hola! (przy zwracaniu się)
II (wykrzyknik) o! och! ech! no! (wyraża podziw)
III (wykrzyknik) а! о! oj! (wyraża przypuszczenie, zdziwienie, zaskoczenie)
IV (partykuła) no, o
и - tryb rozkazujący czasownika ия-ргә dla 2. osoby liczby pojedynczej
и-яргә - I giąć, zginać (rzeczownik odsłowny: ию)
II skłaniać (np. głowę)
(баш и-яргә - składać pokłon)
III nachylić, schylić, wygiąć (np. ciało)
иг-әргә - uprawiać, hodować, siać, sadzić
(Ни иксәң - шушы урырсың. - Co posiejesz to zbierzesz.)
иганәче - sponsor, ofiarodawca, ktoś kto okazuje pomoc
игәү - pilnik
игезәк - bliźnię, bliźniak
игелек - I dobroć, życzliwość, cnotliwość, wielkoduszność
(Ул безгә күп игелекләр эшләде. - On zrobił dla nas dużo dobrego.)
II dobro, dobrodziejstwo
(Игелек иткән игелек күрер - (przysłowie) Czyniącego dobro dobro spotyka.)
II korzyść, zysk
(Бу нәрсәдән игелек көтмә. - Z tego nie będzie pożytku.)
игелекле - dobry
иген - zboże
иген иг-әргә - siać zboże
иген ур-ырга - żąć zboże
игенче - rolnik
игенчелек - rolnictwo
игълан - I (książk.) ogłoszenie, obwieszczenie
II afisz, reklama, anons
(игъланнар тумбасы (баганасы) - słup ogłoszeniowy)
игълан ит-әргә - ogłaszać, obwieszczać, powiadamiać
игълан кил-ергә - ogłaszać, obwieszczać, powiadamiać
игътибар - I uwaga, zainteresowanie
(игътибар белән тыңла-рга - słuchać z zainteresowaniem)
II poważanie, autorytet, szacunek
игътибар белән - uważnie, bacznie
игътибар бир-ергә - I zwracać uwagę (na coś), śledzić
II czcić, otaczać czcią, wielbić, oddawać cześć
игътибар ит-ергә - I zauważać, zwracać uwagę
II nadawać znaczenie
игътибар казан-ырга - pozyskać, zdobyć szacunek (cześć, autorytet, wiarygodność)
игътибар күрсәт-ергә - okazywać szacunek (komuś)
игътибарән - I biorąc pod uwagę
II począwszy od
игътибарлы - czujny, uważny
идарә - I (w różn. znacz.) zarząd, administracja, władza
(Идарә итү формасы - formy sprawowania władzy)
II rządzanie, zarządzanie
идарәче - rządzący, panujący
идән - podłoga
иде - I (czas. pom.) z nazwami i wyrazami modalnymi tworzy orzekanie w czasie przeszłym
(Кем идең? - Kim ty byłeś?)
(Яхшы кеше иде. - Był dobrym człowiekiem.)
(Сакчы үз урынында юк иде. - Wartownika na miejscu nie było.)
(Белми идеңме? - Nie wiedziałeś tego?)
II (czas. pom.) tworzy czas przeszły niedokonany
(Ала идем. - Brałem (wtedy).)
(Ашыгып сөйли иде. - Mówił pośpiesznie.)
III (czas. pom.) tworzy czas przeszły wielokrotny
(Ала торган идем. - Brałem (zazwyczaj))
IV (czas. pom.) tworzy czas zaprzeszły
(Алган идем. - Wziąłem byłem.)
(Мин үз фикеремне әйткән идем. - Powiedziałem byłem swoje zdanie.)
V (czas. pom.) tworzy czas przyszły w przeszłości.
(Алачак идем. - Miałem wziąć.)
(Киләчәк идем. - Powinienem był (miałem) przyjść.)
VI (czas. pom.) tworzy wyrażenie życzeniowe, zamiaru, warunkowe
(Барасы (барырга) иде. - Trzeba było iść.)
(Урынсыз булыр иде бу. - To byłoby niewłaściwe.)
(Күпме теләр идең? - Czego jeszcze chcesz?)
(Ул бүген безгә килмәкче иде. - Dziś chciał do nas przyjść.)
(Уйларга киңәш итәр идем. - Radziłbym pomyśleć.)
(Ул күрсә, бик шатланыр иде. - Gdyby zobaczył, ucieszyłby się bardzo.)
идел - (geograf.) rzeka (duża, żeglowna)
Идел - (geograf.) Wołga
(Идел бер, чишмәсе мең. - (przysłowie) Wołga jedna a źródeł tysiące.)
(Казан (Идел буе) федераль университеты - Kazański (nadwołżański) uniwersytet federalny)
Идел-Чулман Болгары - (geograf., hist.) Bułgaria Wołżańsko-Kamska
идея - (w różn. znacz.) idea
идиот - idiota
иҗади - twórczy
иҗат - twórczość
иҗек - (lingw.) sylaba, zgłoska
(ачык иҗек - sylaba otwarta)
(ябык иҗек - sylaba zamknięta)
иҗтимагый - społeczny, socjalny
из-әргә - I gnieść, miąć, miętosić, tłuc (kartofle)
II miesić (ciasto)
III wyciskać (cytrynę)
IV gnieść, miażdżyć
V trzeć, rozcierać, rozsmarować
VI rozpuszczać (farbę w pokoście, proszek w wodzie)
VII zadeptywać (zasiew przez bydło)
VIII (przen.) gnieść, męczyć, dręczyć
IX (przen., polit.) uciskać, ekspoloatować
изге - I (relig.) święty, świątobliwy, bogobojny
(изгеләр (әүлияләр) культы - kult świętych)
II prawy, uczciwy, poczciwy, dobry
(изге күңелле кеше - człowiek dobroduszny, o pogodnym usposobieniu)
III dobry, wartościowy (plan, pomysł)
(Изге ният - ярты дәүләт. - (przysłowie) Dobry plan to połowa sukcesu.)
IV święty, wybitny, szczytny, wzniosły, wielkoduszny
(изге хисләр - wzniosłe uczucia)
изге җан - bezgrzeszny, cnotliwy, święty
Изге Рух - (relig.) Duch Święty
изге сәгатьтә! - (przen.) w samą porę, na czas!
Изге Язмалар - (relig.) Pismo Święte
изгеләндер-ергә - (relig.) święcić, poświęcać (wodę, pokarmy, obiekty)
изгелән-ергә - I stawać się świętym (prawym, uczciwym)
II (przen., iron.) robić się dobrym, ukrywać, przemilczać (coś)
изгелек - I (relig.) świętość, bogobojność, pobożność
II dobrodziejstwo, błogosławieństwo
III dobro, korzyść, pożytek
измә - I zaprawa (cementowa, wapienna)
(измә болгаткыч - betoniarka)
II piure, przecier
(кура җиләге измәсе - przecier malinowy)
изүче - ciemiężca, gnębiciel, tyran
икән - I (słowo modalne) okazywać się
(Анда автобус тукталышы икән. - Tam okazał się (być) przystanek autobusowy.)
(Ул безгә килгән икән. - Okazało się, że przyjechał do nas.)
II (słowo modalne) należało, trzeba było (z czasownikami na -сы/-се)
(Иртәрәк киләсе икән. - Trzeba było przyjść wcześniej.)
III (słowo modalne) dobrze by, dobrze byłoby (z czasownikami na -са/-сә)
(Әйтсәгез икән. - Dobrze byłoby gdybyście powiedzeli.)
IV (partykuła) czyliż, czyżby, wątpliwe czy (wzmacnia znaczenie nieokreśloności)
(Ай-һай килерме икән? - Och, czyżby nie miał przyjść?)
V (spójnik) gdy, jeśli, skoro, otóż, w takim razie, w takim przypadku
(Тыңламыйсың икән, үзеңә үпкәлә. - Gdy nie zamilkniesz kompromitujesz się.)
(Шәһәргә барырга икән, башкалар белән барам. - Skoro mam jechać do miasta to pojadę z innymi.)
икәү - dwoje, dwa, oba
(Икәү генә яшибез. - Mieszkamy tylko we dwoje.)
(Том белән икәү ни эшлисез? - Co wy obydwaj z Tomem porabiacie.)
ике - I dwa
II dwaj, dwie, dwoje
III dwójka (ocena)
ике йөз - dwieście
икейөзле - dwulicowy, nieszczery
икелән-ергә - I rozdwajać się (o ścieżce, strumyku)
II wahać się, mieć wątpliwości
(Бер дә икеләнмә! - Nic się nie wahaj!)
икеләнү - niezdecydowanie, wahanie
икеләт-ергә - podwajać
икеләтә - podwójnie, dwoiście
икеләшү - podwojenie
икеле - I dwójka (cyfra)
II dwójka (ocena)
(Укучы яңадан өенə «икеле»не алып кайткан. - Uczeń znowu przyniósł do domu «dwójkę».)
III podwójny, dwudzielny
(икеле интеграл - (matemat.) całka podwójna)
IV drugiego rozmiaru, drugiego numeru
(икеле галош - kalosz drugiego numeru)
V (przen.) dwojaki, ambiwalentny, niejasny
VI (przen.) chyba nie, wątpliwe czy, wątpliwe, podejrzanie
(Aның килүе икеле. - Jego przyjście jest wątpliwe.)
икелек - dwójka
икеле-микеле - I wątpliwy, niejasny, wymijający, wykrętny, nieokreślony, połowiczny
II dwulicowy, obłudny
(икеле-микеле кеше - człowiek dwulicowy)
икенче - drugi
икесе дә - obaj
икмәк - chleb (patrz też: ипи)
(тамак туйдырырлык икмәк - chleb powszedni)
икъраз - kredyt
икърар - wyznanie, uznanie, akceptacja, oświadczenie, spowiedź
(икърар итәргә кирәк - należy przyznać)
(Исемең изге дип икърар ителсен. - Święć się Imię Twoje
(dosł.: Niech Imię Twoje będzie głoszone jako święte))
икътисад - ekonomia, ekonomika
икътисади - ekonomiczny
ил - I ojczyzna
(Илнең төтене дә тәмле. - (powiedzenie) Dymy ojczyste są słodkie.)
II kraj, państwo
(туган ил - kraj ojczysty, ojczyzna)
(капитализм илләре - państwa kapitalistyczne)
III wieś, wioska
(Сез үзегез кайсы илнеке? - Z której wsi jesteście (pan jest)?)
IV społeczeństwo, naród, lud, świat
(Ил белән килгән бәла авыр булмый. - Z narodem i bieda nie jest ciężka.)
V rój, rojny (patrz też.: күч)
(корт иле - rój pszczół)
ил-ат - ludność, mieszkańcy, lud, naród (patrz też: иләт, ил IV)
(ил-ат көлкесе булырга - stać się pośmiewiskiem narodu, ośmieszyć się przed narodem)
ил-көн, ил-күз - ludność, wszyscy ludzie, świat
(ил-көн (ил-күз) алдында - przed światem, przed ludźmi)
ил-су - ojczyzna
илаһ - (relig.) bóg, Bóg
илаһи - I (relig.) boży, boski, nabożny, święty
(илаһи дөнья - boży świat)
(илаһи китап - święta (nabożna) książka)
II (relig.) boski, cudowny, cudny, piękny
(илаһи матурлык - cudowne piękno)
III (relig., wykrzyk.) Boże, Boże mój, daj Bóg
(Илаһи үзенә озын гомер бирсен. - Niechby Bóg dał ci długie życie.)
(Илаһи, тизрәк килсә иде! - Boże, oby on wreszcie przyszedł!)
(Илаһи, үзең сакла. - uchowaj Boże!)
(Илаһи үзең күрсәттә! - Boże chroń!)
илаһым - (relig.) o boże
иләк - sito, rzeszoto
иләмле - piękny, urodziwy
иләмсез - I brzydki, szpetny, szkaradny, nieładny
II (partykuła) bardzo, zbyt, strasznie
иләт - ludność, mieszkańcy (patrz też: ил-ат, ил IV)
(Һәр илнең төп иләте бар. - Każdy kraj ma swoją ludność rdzenną.)
илле - I mający ojczyznę,
II (dial.) mający dużo stronników, przyjaciół
(Иллегә ир чыдамас. - (przysłowie) Kto ma przyjaciół wszystko przetrzyma.)
III pięćdziesiąt
(илле биш - pięćdziesiąt pięć)
(Иллебез авылда калды. - Pięćdziesięcioro z nas zostało we wsi.)
IV w połączeniu z formami na -лык, -лы odpowiada komponentowi pięćdziesięcio-
(илле килограммлык - pięćdziesięciokilogramowy)
(илле тиенлек - pięćdziesięciokopiejkówka, moneta pięćdziesięciokopiejkowa)
(илле сумлык - pięćdziesięciorublówka)
V w postaci илледән pięćdziesiąta
(илледән бер - jedna pięćdziesiąta)
VI pięćdziesiąt lat
(Aңа быел илле (яшь) тулды. - Skończył już pięćdziesiąt lat.)
(пенсиягә илледән чыг-арга - iść na emeryturę w wieku pięćdziesiąt lat)
(Илле елда ил яңара. - (przysłowie) Co pięćdziesiąt lat naród odnawia się.)
VII szerokość palca (miara długości)
(Итнең өстендә ике илле мае бар. - Tłuszczu na mięsie jest na dwa palce grubości.)
иллюзия - I iluzja, halucynacja, omam, złudzenie, przywidzenie
II iluzja, mrzonka, fantazja, urojenie
илт-ергә - I nieść, nosić, odnieść
II wieźć, odwozić, odwieźć
III dostarczać, doręczać, przyprowadzać, przysparzać
илтамга - godło kraju
илтифат - I szacunek, poszanowanie, życzliwość, uwaga
II wdzięczność, poczucie wdzięczności
III uprzejmość, grzeczność, przysługa
илтифат ит-әргә - zwrócić uwagę, zaszczycić uwagą
илтифат күрсәт-ергә - wyróżnić uwagą, okazać grzeczność (serdeczne przyjęcie)
илтифатлы - uważny, uprzejmy, grzeczny, pełen szacunku, życzliwy
илтифатлылык - życzliwość, uprzejmość, grzeczność
илтифатсыз - I nieuprzejmy, nieżyczliwy,
II niedbały
илтифатсызлык - I nieuprzejmość, nieżyczliwość,
II niedbałość, lekceważenie
илче - I poseł, wysłannik, posłaniec,
II parlamentariusz, pośrednik
III (przen.) zwiastun
илчелек - poselstwo, ambasada, konsulat
им-әргә - ssać
имам - I (rel.) mułła parafialny
II (rel.) duchowny przywódca, mentor, nauczyciel
III głowa państwa teokratycznego, kalif
имам тор-ырга - (rel.) przewodzić wspólnym modlitwom jako mułła
имамга ое-рга - (rel.) zastygnąć w modlitwie, odmawiać modlitwę w pozycji z pochyloną głową i z rękoma złożonymi na brzuchu
иман - I wiara w Boga, wyznawanie wiary, religii
II wiara, przekonanie, przeświadczenie
(егетнең яшәүгә иманы артты - u młodzieńca pojawiła się wiara w życie)
III sumienie (patrz też: вөҗдан)
(иманым саф - mam czyste sumienie)
иманлы - I (rel.) wierzący
II szczerze przekonany, zaprzysięgły, zawołany, zadeklarowany
имән - (botan.) dąb (quercus)
(бәке имән - dąb korkowy quercus suber)
имән чикләвеге - żąłędż
имгән-ергә - I ulegać kalectwu, okaleczyć się, okaleczeć
II psuć się, zepsuć się
имез-ергә - karmić piersią
имезлек - smoczek
имезүчеләр - (zoolog.) ssaki (mammalia)
имеш - I (wtrącenie) mówią, mówi się, podobno, chodzą słuchy
(Имеш, кыш салкын булачак. - Mówią, że zima będzie mroźna.)
(Барырга уйлаган, имеш. - Słyszałem, że zapomniał pojechać.)
(Имеш, ул моны белмәгән. - On, niby to, nie wiedział o niczym.)
II pogłoska, fama, plotka, słuchy, gadka
(Үз имешен сөйләгән ахмак - бер ахмак, башкалар имешен сөйләгән - йөз ахмак - (przysłowie)
Głupcem jest ten kto rozpuszcza własne plotki, stukrotnym głupcem ten kto powtarza plotki cudze. )
III (partykuła) jakoby, rzekomo, że niby to, podobno
(Ул имеш бөтенесен аңлаган. - Podbno wszystko zrozumiał.)
имза - I podpis
II pseudonim
(Дәрдмәнд имзасы белән язылган шигырьләр. - Wiersze napisane pod pseudonimem Dermend)
имзалы - podpisany, mający podpis
(имзалы хат - list z podpisem)
имзасыз - niepodpisany, nie mający podpisu, anonimowy
иминлек - I pomyślność, spokój, ład
II całość, nienaruszalność
III bezpieczeństwo
(БМО Иминлек Шурасы - Rada Bezpieczeństwa ONZ)
имла - (przestarz.) ortografia, dyktando
имлә-ргә - zagadywać, nagabywać
империалистик - imperialistyczny
империя - imperium
(Русия империясе - Imperium Rosyjskie)
(Империя! 1552 елда башланган вәхшилегеңне кайчан туктатасың?! -
(hasło z transparentu na kazańskim Хәтер көне)
Imperium! Kiedy zakończysz swoje rozpoczęte w roku 1552 barbarzyństwo?!)
импорт - import
имтихан - egzamin
имтихан ал-ырга - egzaminować
имтихан бирергә - zdawać egzamin
имчәк - I pierś (kobieca) (patrz też: күкрәк, түш)
(Еламаган балага имчәк бирмиләр (каптырмыйлар). - (przysłowie)
Niepłaczącemu dziecku matka piersi nie daje.)
II sutek, brodawka piersiowa
имчәктәш - brat mleczny, siostra mleczna
инан-ырга - wierzyć
инә - I igła
II szydełko, haczyk
III igliwie, szpilka (liść)
инвалидлык - kalectwo
инглиз - angielski
инде - I już
(Ул зур инде. - Ona już jest duża.)
(Җитәр инде. - Już wystarczy.)
II teraz, zaraz
(Инде кайтырга ярый. - Teraz można zawrócić.)
III dokładnie, właśnie tak, właśnie on sam (potwierdzająco)
IV proszę, -że (wyraża prośbę, błaganie, życzenie)
(Кил инде. - Proszę przyjść.)
(Йокла инде! - Śpijże!)
иңдер-ергә - I wpędzać, wganiać, wprowadzać, przekazywać
II grzebać, chować (zmarłych)
(мәетне гүргә иңдер-ергә - pochować ciało w ziemi),
III wprowadzać, utwierdzić w czymś
(иңдереп ман-арга - farbować tak by tkanina nasiąknęła farbą)
инеш - strumyk, rzeczka
инженер - inżynier
инжир - (botan.) figa (drzewo i owoc) (ficus carica)
Инҗил - (relig.) Ewangelia
(Изге Иоанн Инҗиле - Ewangelia według Św. Jana)
инициатива - inicjatywa
инкыйлаб - rewolucja
(Бөек француз инкыйлабы - Wielka Rewolucja Francuska)
инкяр - przeczenie, brak zgody
инкяр җөмлә - (lingw.) zdanie przeczące
иннек - I róż, pomada
II ogrodzenie, zagroda
инсафлы - grzeczny, dobrze wychowany, skromny, porządny, przyzwoity
институт - instytut
(фәнни-тикшеренү институты - instytut naukowo-badawczy)
(хәрби комиссарлар институты - instytut komisarzy wojennych)
инструкция - instrukcja
интектер-ергә - męczyć, nużyć, wycieńczać
информатика - informatyka
инъекция - (med.) injekcja, zastrzyk
(инъекция ясау энәләре - igły do zastrzyków)
инъекция яса-рга - robić zastrzyk
иң - I (partykuła) naj- (tworzy stopień najwyższy)
(иң зур - największy)
II szerokość,
III ramię, bark
иң мөһим - główny
иң соңгы - świeży
иң-әргә - schodzić
иңбаш - ramię
иңле - szeroki
ип - I ład, zgoda, jedność
II kierunek, strona, sprawa
ипи - I chleb
(ипи пешерергә - piec chleb)
II (pszczel.) piegża
иплә-ргә - poprawić, dopasować
(яңа киемне гәүдәгә ипләп кую - dopasować nowe ubranie do figury)
(күчәрне арбага ипләп кую - naprawić oś w furmance)
ипле - I wygodny, odpowiedni, poręczny
II unormowany, ustalony, uporządkowany, dobrze zorganizowany
иплелек - I uporządkowanie, solidność,
II wygoda, dogodność
(Бу урын иплелеге белән аерылып тора. - To miejsce wyróżnia się dogodnością.)
III uprzejmość, grzeczność, kurtuazja, uległość
ипләп - I kolejno, według kolejności
(бөтенесе ипләп сөйләп бир-ергә - opowiadać wszystko po kolei)
II wygodnie
(ипләп утыр-ырга - siedzieć wygodnie)
III jak należy, jak trzeba, z sensem, porządnie, przyzwoicie
(ипләп аңлатып бир-ергә - przedstawiać sensowne wyjaśnienie)
(үзеңне ипләп тот-арга - prowadzić się porządnie)
ипподром - hipodrom
ипсез - niedogodny, nieporęczny, uciążliwy
иптәш - I towarzysz
(иптәш Галиев - towarzysz Galijew)
II przyjaciel
(иптәш кыз - przyjaciółka)
III kolega, partner, kompan
(Иптәш белән юл кыскарак тоела. - (przysłowie) Z kompanem droga krótsza.)
иптәшләрчә матч - (sport.) mecz towarzyski
ир - I mężczyzna, człowiek
(Ир җанында иярле ат ятар. - Dusza mężczyzny jest jak osiodłany koń.)
II mąż, małżonek
(Путин кебек ир кирэк. - (słowa piosenki) Chcę mieć męża takiego jak Putin.)
III (przenośnie) mężny, odważny
(ир кешегә әйләнергә - zmieniać się w mężnego człowieka)
ир бала - chłopak, chłopaczysko
ир кеше - mężczyzna
ир-ат - mężczyźni (zbiorczo, jako płeć), płeć męska
(ир-аттан йөз яшерергә - ukrywać twarz przed mężczyznami)
(ир-ат тәрбиясе - męskie wychowanie)
(ир-ат арасында - w męskiej kompanii)
ир-улак - mężczyźni
ирән - I święty człowiek
II (przen.) duchowa głowa władzy, filar, ostoja społeczeństwa
(Tуры әйткән ил алдында ирән булган. - (przysłowie) Głoszący prawdę są ostoją społeczeństwa.)
ирдә - zamężna, mężatka
ирдәүкә - kobieta z męskimi manierami, chłopobaba
ирек - I wolność, swoboda
(сүз иреге - wolność słowa)
(Маллар иректә йөриләр. - Bydło pasie się na swobodzie.)
II wola, chęć, życzenie
(үз иреге белән - dobrowolnie)
III posiadanie uprawnienia do czegoś,
(Моны эшләү минем ирегемдә түгел. - Nie mam prawa do zrobienia tego.)
ирек бир-ергә - przyzwalać, tolerować, aprobować, dawać swobodę
ирекле - I wolny, niezależny (naród, ludzie, człowiek, obywatele)
II dobrowolny, ochotniczy
ирекле вектор - (fiz.) wektor swobodny
ирекле йөзү - (sport.) pływanie stylem dowolnym
ирекле тибрәнү - (fiz.) drgania swobodne
ирекле тыңлаучы - wolny słuchacz
ирекле шигырь - (literat.) wiersz wolny
ирекле энергия - (fiz.) energia swobodna
ирекле-ирексез - chcąc niechcąc, wbrew woli, przymusowo
ирекледән - dobrowolnie, na zasadzie dobrowolności
иреклелек - I wolność
II swoboda
III niezależność
ирексез - I podległy, poddany, podporządkowany, zależny, niewolniczy
(хатын-кызларның ирексез хәле - podporządkowane położenie kobiet)
(ирексез хезмәт - praca niewolnicza)
II wymuszony, przymusowy
(ирексез эшсез тору - wymuszony przestój)
III odruchowy, mimowolny, bezwiedny
(ирексез хәрәкәтләр - mimowolne ruchy)
ирексез ит-әргә - zmuszać, przymuszać
ирексезлә-ргә - I więzić, niewolić
II zmuszać, przymuszać
ирен - warga
ирен-ергә - lenić się, stawać się leniwym
(Иренгән ике эшләр. - (przysłowie) Ci co się lenią drugi raz pracują.)
(Иренеп торам. - Nie chce mi się.)
иренләшкән - (lingw. labialny (wargowy)
(иренләшкән сузыклар - samogłoski labialne)
(иренләшкән тартыклар - spółgłoski labialne)
иренчәк - leniwy, leń, próżniak
(Иренчәккә көн дә бәйрәм. - Dla lenia co dzień jest święto.)
иреш-ергә - osiągać, dokonywać, zdobywać, chwytać, zrozumieć, wskórać
иркә - I czuły, delikatny
II rozpieszczony, rozkapryszony (o dziecku),
III pieszczoch, maminsynek,
IV pieszczoty, uściski (rodzicielskie)
иркәк - I samiec
II mężczyzna
иркәләп - czule, tkliwie
иркәм - miły, śliczny, uroczy
иркен - I obszerny, przestronny, szeroki,
II swobodny, wolny, nieprzymuszony
III wolność
иркенләп - swobodnie
ирләр - męski
ирле - mężatka, zamężna
ирлек - męstwo, dzielność
ирле-хатынлы - mąż i żona, małżeństwo
(ирле-хатынлы тормыш - życie małżeńskie)
иртә - I rano, ranek
(иртәдән алып кичкечә - od rana do wieczora)
II wcześnie
иртә белән - rano, rankiem
иртә килгән - I poranny
II wczesny
иртәгә - I jutro, nazajutrz
(Иртәгә калдырды. - Zostawił na jutro.)
II (przenośn.) przyszłość
иртәгәге - jutrzejszy
иртәдән соңга - pojutrze
иртән - I rano, rankiem, poranny
II poranny
III wcześnie, wczesny
иртәнге - poranny
иртәнге аш - śniadanie
иртүк - wcześnie
ис - I zapach
II czad
III pamięć
IV czucie, poczucie, świadomość, zdawanie sobie sprawy z czegoś
ис газы - czad, tlenek węgla
ис килеп тор-ырга - pachnieć
ис кит-әргә - zdziwić się
ис китү - zaskoczenie, zdziwienie
ис-әргә - wiać, dąć, dmuchać
Иса - (relig., hist.) Jezus (patrz także: Гайсә)
исаңга кил-ергә - rozumieć
исә - (3. os. l. poj. tryb warunkowy czasownika ия-ргә)
I jeśli, jeżeli, w przypadku (czegoś), jeżeli już
(Ялгыш исә гафу ителсен. - Gdybym się pomylił proszę mi wybaczyć.)
(Cүз бирдең исә - үтә. - Skoro (już) dał słowo to go dotrzyma.)
II (spójnik przeciwst.) a, natomiast
(төнлә исә салкынайтты - a w nocy ochłodziło się)
III jeżeli chodzi o, jeśli dotyczy
(Tеге мәсьәлә исә калып торыр. - Gdy się porządnie zabrać wszystko można zdziałać.)
(Tеге мәсьәлә исә калып торыр. - Co się tyczy tego problemu to odłożyliśmy go na później.)
IV (partykuła) tak, tylko
(Дәрес бетте исә өйгә китәбез. - Gdy tylko skończą się zajęcia pójdziemy do domu.)
(Кояш чыкты исә, томан тарала. - Gdy tylko wzejdzie słońce mgła się rozproszy.)
исәбен - liczebność, liczba, ilość
(Бөтенрусия халык исәбен алу вакыты билгеләнде.
- Wyznaczono termin powszechnego rosyjskiego spisu ludności.)
исән - żywy, cały, zdrowy
исән бул-ырга - rozkwitać (być w dobrym zdrowiu)
исән-сау - żywy, cały, zdrowy, żywy i zdrowy
исән-саулык - zdrowie
исәнкерәт-ергә - ogłuszać
исәнләш-ергә - witać się, pozdrawiać się (wzajemnie), kłaniać się
(кул биреп исәнләш-ергә - podawać sobie ręce (na powitanie))
(кунаклар белән исәнләш-ергә - witać gości)
(исәнләшми башла-рга - przestać kłaniać się)
исәнлек - I zdrowie
II całość, integralność, nienaruszoność
исәнме - witaj (dosłownie: czy jest(eś) zdrowy)
исәнмесез - witajcie (dosłownie: czy jesteście zdrowi)
исәп - I ilość, liczba, liczebność
(Cпортчыларның исәбе артты. - Wzrosła liczba sportowców.)
II rachunek, kalkulacja, rachuba, wynik
(Һәр тиен исәптә. - Liczy się każda kopiejka.)
(Уен 2:3 исәбе белән тәмамланды. - Mecz zakończył się wynikiem 2:3.)
III rejestr, ewidencja
(исәп кенәгәсе - księga rachunkowa)
IV kalkulacja, zamysł, projekt, plan
(Бөтен исәпләр юкка чыкты. - Wszystkie kalkulacje runęły.)
V raport, relacja, świadectwo, doniesienie
(исәп бир-ергә - zdać relację)
VI liczba, grono, zestaw, poczet
(Бу белгеч яхшылар исәбеннән. - To specjalista z grona tych lepszych.)
VII (przen.) wyjście (z położenia), sposób, metoda
(исәбен таб-арга - znaleźć sposób)
исәплән-ергә - liczyć, naliczać (strona bierna od исәплә-ргә)
исәплә-ргә - obrachowywać, liczyć, uważać
исәпләү - kalkulacja, liczenie, rachunek
исәпләш-ергә - rozliczać się
исәпсез - niepoliczalny, nieobliczalny
исбат - dowód, potwierdzenie
исем - I imię, nazwa
II dobre imię, reputacja
III przezwisko
IV (lingwist.) rzeczownik
(ялгызлык исем - (lingwist.) imię własne)
исем бир-ергә - nazywać
исемләнгән - nazwany
исемле - I mający imię, nazywający się, nazywany
II znany, znamienity, słynny (patrz także: атаклы)
(исемле очучы - słynny lotnik)
исемлек - lista, spis, rejestr
исер-ергә - I upijać się
(бер рюмкадан исер-ергә - upić się jednym kieliszkiem),
II zaczadzić się, zatruć się czadem,
III (przen.) tępięć, stawiać się tępym
исергәнче - do pijana, do upicia się
исерек - I pijany, podchmielony, nietrzeźwy
(Исерекә диңгез тубыктан - (przysłowie) Pijanemu morze po kolana.)
II (przen.) odurzony, pijany (radością, miłością)
исерекбаш - pijak, alkoholik
исерткеч - I spirytusowy, alkoholowy
(исерткеч эчемлекләр - napoje alkoholowe),
II pijacki
искә төшер-ергә - przypominać
искә төшереп тор-ырга - przypominać
искә төшерү - wspominanie
искәр-ергә - I spostrzegać, zauważać,
II uprzedzać, przestrzegać
искәрмә - I przypis, uwaga, objaśnienie, komentarz (do tekstu)
(Тукай әсәрләренә искәрмәләр - przypisy do dzieł Tukaja)
II uwaga na marginesie (książki, rękopisu)
III uwaga, adnotacja, zastrzeżenie
искәрмәгәндә - nieoczekiwanie, znienacka
искәрмәс - I nieoczekiwany, nieprzewidziany
(Искәрмәс таш баш вата. - (przysłowie) Nieoczekiwany kamień rozbija głowę)
II skryty, ukryty, utajony
искәрт-ергә - I przestrzegać, uprzedzić
II napominać, upominać
искәртү - upomnienie, ponaglenie
иске - I stary, przestarzały,
II podupadły, zgrzybiały
III znoszony
IV staroświecki, przedpotopowy
V dawny, starodawny, archaiczny
VI były, przeszły, dawno miniony
искергән - I przestarzały, zdezaktualizowany, archaiczny,
II podupadły, zwietrzały, rozklekotany
III czerstwy, nieświeży
искечә - to staremu, po dawnemu
искиткеч - zadziwiająco, zaskakująco
исле - I pachnący, wonny, wydzielający zapach
(миләүшә исле - fiołek wonny)
II z zapaszkiem, woniejący, mający nieprzyjemny zapach, śmierdzący (o rybie, mięsie, maśle)
II czadny, wypełniony czadem
ислемай - perfumy
иснә-ргә - I (wprost i przen.) wąchać, obwąchiwać
II ziewać
Испания - (geogr.) Hiszpania
Испания Патшалыгы - (polit.) Królestwo Hiszpanii
Исраил - (geograf.) Izrael
Исраил Дәүләте - (polit.) Państwo Izrael
Исрафил - (relig.) Israfil, w Islamie anioł który zatrąbi na Sąd Ostateczny
истә кала торган - pamiętny
истә калдыр-ырга - zapamiętać, nauczyć się na pamięć
истә калырлык - godny uwagi, osobliwy, sławny, nadzwyczajny
(Казанның истә калырлык урыннары - godne uwagi miejsca Kazania)
истә тот-арга - zapamiętać, zakarbować sobie
истә-коста булмаганда - nie domyślano się, nie przewidywano
истәлек - I wspominanie, wspomnienie (patrz też: хатирә)
II pamięć
III pamiętnik (pisany) (patrz też: хатирәләр)
истәлек дәфтәре - dziennik, pamiętnik
истәлекле - pamiętny, doniosły
ит - I mięso
II miąższ
ит-әргә - I robić, zrobić, działać, zdziałać, postępować
(Һаман үзенекен итә. - Zawsze robi po swojemu.)
(Ит яхшылык - көт явызлык. - (przysłowie) Rób dobro, oczekuj zła.)
II uważać, mieć za, przyjmować za (kogo, co)
(ата ит-әргә - mieć za ojca)
(дус ит-әргә - uważać za przyjaciela)
III (potocz.) mianować, uczynić, zrobić (kogoś czymś)
(директор ит-әргә - mianować dyrektorem)
IV udawać, robić wrażenie
(йоклагандай ит-әргә - udawać śpiącego)
(Ачулангандай итә. - Udaje że się gniewa.)
V jako czasownik wspomagający tworzy czasowniki złożone:
(ирекле ит-әргә - uwalniać, wyzwalać)
(хәбәр ит-әргә - powiadamiać)
(ярдәм ит-әргә - pomagać)
VI jako imiesłów przysłówkowy итеп tworzy wyrażenia idiomatyczne:
(зур итеп - w dużej mierze)
(матур итеп - pięknie)
(шәп итеп - szybko, żwawo, jak trzeba)
(яхшы белгеч итеп каргарга - postrzegać jako dobrego specjalistę)
(яхшы итеп - porządnie, należycie)
Италия - (geogr.) Włochy
(Италия кешесе - Włoch, mieszkaniec Włoch)
италияле - Włoch
итальян - włoski
(итальян теле - język włoski)
итальянча - po włosku, tak jak u Włochów, w języku włoskim
итәк - I spódnica, spódniczka
(Aйны итәк белән каплап булмый. - (powiedzenie) Księżyca sukienką nie przesłonisz.)
II poły (płaszcza, marynarki)
(Tик утырганчы, тун итәгең уа тор. - (powiedzenie) Siadając poły kożucha miej rozsunięte.)
III obrzeże, skraj
(урман итәге - skraj lasu)
IV podołek
(бер итәк чикләвек - cały podołek orzechów)
V kolana
(Баланы итәгенә утыртты. - Dziecko posadził sobie na kolanach.)
итек - buty, botki, kozaczki
(тылсымлы итек - buty siedmiomilowe)
итекле - obuty
(күн итекле берәү - ktoś w skórzanych butach)
итекче - szewc
(Итекченең итеге юк. - (powiedzenie) Szewc bez butów chodzi.)
ител-ергә - być robionym, zrobionym (forma bierna czasownika итәргә)
(хәл ител-ергә - rozstrzygać się, decydować się)
итеп - robiąc, działając (imiesłów przysłówkowy współczesny od итәргә)
итче - rzeźnik (patrz też: кассап)
их - ech, o (wyraża oburzenie lub zdziwienie)
ихата - I zagroda, obejście, gospodarstwo
II ogrodzenie, płot, parkan
ихлас - I szczerość, otwartość
(Cезнең ихласыгызга ышанам. - Wierzę w twoją szczerość)
II gorliwość, pilność, chęć
(укырга ихлас - zapał do nauki)
III szczere przywiązanie, sympatia
(Кызның синдә ихласы бар. - Dziewczyna darzy cię sympatią.)
IV (wtrącenie) istotnie, w rzeczy samej, niewątpliwie
(Ихлас эшлибез аны. - I w rzeczy samej zrobimy to.)
ихтимал - I możliwość, szansa, prawdopodobieństwo
II (predykatyw) może, możliwe, może być
(үпкәләве ихтимал - może być obraźliwym)
ихтирам - szacunek
ихтирам ит-әргә - szanować
ихтыяҗ - (pilna) potrzeba, konieczność, popyt, żądanie, wymóg, życzenie, wniosek
(тормыш ихтыяҗлары - potrzeby życiowe),
(рухи ихтыяҗлар - potrzeby duchowe)
(шәһәр халкы ихтыяҗы - żądania mieszkańców miasta)
ихтыяҗ күрү - wymagać
ихтыяр - I wola
(Синең ихтиярың гамәлгә ашсын. - Bądź wola Twoja. (Modlitwa Pańska))
II chęć, pragnienie
III władza
ихтыярсыз - bezwiednie
ич - (partykuła wzmacjająca) przecież, wszak, wszelakoż, toż
иш - I równy, odpowiedni, para (w znaczeniu pasujący)
(Сиңа иш түгел. - On nie jest dla ciebie parą)
II towarzysz, przyjaciel
III kółko, krąg
(үз ишләре - swoje kółko)
IV zawód, służba (służbowy)
V wydarzenie, zajście, sprawa
иш-әргә - I burzyć, rozwalać, kruszyć
(базны ишкәннәр - zburzyli piwnicę)
II (przen., potocz.) narobić, natworzyć
III kręcić, wić, pleść
(бау иш-әргә - pleść sznur)
IV wiosłować
(ишкәк ишеп бар-ырга - iść na wiosłach)
ишарә ит-әргә - pokazywać
ишәйт-ергә - rozmnażać, powiększać
ишәк - (zoolog.) osioł
ише - taki (sam), podobny, równowartościowy
(синең ише - podobny do ciebie)
ишек - drzwi
ишек алды (ишегалды) - dwór, miejsce za drzwiami
ишек төбе - przeddrzwia, ganek, wiatrołap, miejsce pod drzwiami
ишел-ергә - zawalić się
ишеп бетер-ергә - upleść
ишеп кил-ергә - przywiosłować, przypłynąć (z użyciem wioseł)
ишет-ергә - słyszeć, usłyszeć
ишетелә - słyszalnie
ишетелә торган - słyszalny
ишетеп бел-ергә - usłyszeć
ишетү - słuch
ишетү органнары - (anat.) narząd słuchu
ишетү сәләте - słuch
ишкәк - wiosło
(Ишкәге юк каекчы канатсыз кош белән бер. - (przysłowie) Przewoźnik bez wiosła jest jak ptak bez skrzydeł.
ишкәк ишүче - wioślarz
ишкәк калагы - pióro wiosła
ишкәк чөе - dulka
ишү спорты - sport wioślarski
ию - rzeczownik odsłowny od czasownika ия-ргә
июль - lipiec
июнь - czerwiec
ия - I gospodarz, władca, właściciel
II laureat
(Нобель бүләге иясе - laureat nagrody Nobla)
III (mitolog.) duch
(урман иясе - duch leśny)
IV (lingwist.) podmiot
ия бул-ырга - mieć, posiadać, być właścicielem
ияк - (anatom.) podbródek
ияләшт-ергә - I oswajać, udomawiać
II (przen.) przywiązywać (do siebie)
ияле - I mający właściciela, gospodarza
II zajęty, zarezerwowany
III (gramat.) osobowy
иялек килеше - (lingw.) possessivus, "przypadek dzierżawczy" (2. przypadek deklinacji tatarskiej)
иялән-ергә - I przyzwyczajać się, przywykać
II przywiązywać się
III zadomawiać się, zżywać się
ияр - siodło (na konia, motocykl)
ияр-ергә - I iść za kimś, śladem, tropem kogoś
II przyłączać się, przystawać (do kogoś, czegoś)
(Ул безгә иярде. - Przystał do nas.)
III przyczepać się
(Пальтога тигәнәк ияргән. - Do płaszcza przyczepił się rzep.)
IV naśladować
(Ул бөтен нәрсәдә абыйсына иярергә тырыша. - We wszystkim starał się postępować jak starszy brat.)
(Яхшыга ияргән ялпайган, яманга ияргән картайган. - (przysłowie) Z kim przystajesz takim się stajesz.)
V (potocz.) łapać (chorobę), przechodzić (chorobę)
(Aңа йогышлы чир ияргән. - Złapał chorobę zakaźną.)
(Грипп тиз иярә. - Grypę przechodzi się lekko.)
иярешле - (matemat.) sprzężony (o liczbach)
иярлә-ргә - (wprost i przen.) siodłać, osiodłać
иярле - osiodłany
иярт-ергә - I brać, wziąć z sobą, pozwolić iść za sobą
(Мин сине ияртмим. - Nie wezmę cię z sobą.)
II (przen.) pociągnąć za sobą
(Кызыктырып, үзенә ияртте. - Uwodząc przeciągnął na swoją stronę.)
III zarazić się, złapać (o chorobie)
(бума ютәл ияртергә - zarazić się kokluszem)
IV (gramat.) podporządkować
(иярчен җөмләне баш җөмләгә ияртергә - przyporządkować zdanie podrzędne zdaniowi głównemu)
V jako imiesłów przysłówkowy ияртеп - ze sobą
(Cине каршыларга балаларны ияртеп бардым. - Poszła się spotkać z tobą, wzięła ze sobą dzieci.)
иярче - mistrz siodlarski
иярчен - I ktoś idący za kimś
II dziecko z poprzedniego małżeństwa
III (przen.) wierny naśladowca, stronnik, adept, poplecznik, pomagier
IV (astronom., techn.) satelita
(җирнең ясалма иярчене - sztuczny satelita Ziemi)
иясез - bezpański, niczyj
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "и" - ok. 290)