Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
хадим - (książk.) służąca, posługaczka, pokojówka
хаҗ - (rel.) hadżdż, hadż – pielgrzymka do świątyni Al-Kaba w Mekce
(хаҗ кылырга, хаҗга барырга - odbywać hadżdż)
хаҗәт - (książk.) potrzeba, niezbędność, konieczność
(Һәркемнең сәләтенчә, һәркемгә - хаҗәтенчә. - Od każdego według możliwości, każdemu według potrzeb.)
хаҗәтханә - ubikacja, klozet, toaleta (patrz też: әбрәкәй, бәдрәф, туалет)
хайван - I zwierzę
II bydło
хаин - zdrajca, sprzedawczyk, wiarołomca
хаинлек - zdrada, wiarołowstwo, niewierność
хак - I prawdziwy, zgodny z prawdą, rzeczywisty, faktyczny
(Хак сүз сөйлим. - Mówię prawdę.)
(Хак сүзгә җавап юк. - (przysłowie) Prawda w oczy kole (dosł.: Nie ma odpowiedzi na prawdziwe słowa.))
(Ачы булсын, тик хак булсын. - (powiedz.) Niech będzie gorzko ale nich będzie prawdziwie.)
II (relig.) prawowierny, prawdziwy
(хак дин - prawdziwa wiara)
III (relig.) Bóg, Najwyższy
IV prawo (do czegoś), słuszność
(Хакың юк. - Nie masz prawa.)
(Ни хак белән? - Jakim prawem?)
V cena, wartość, wycena, koszt, udział, rachunek
(кеше хакына яшәргә - żyć na cudzy koszt)
VI płaca, opłata, platność
VII dług
(ата-ана хакы - dług u rodziców)
(Күрше хакы - алла хакы. - (przysłowie) Dług u sąsiada - to dług u Boga.)
VIII (jako poimek: хакка, хакына) z powodu, dla, w imię
(сезнең хакка - z waszego powodu)
(җиңү хакын - w imię zwycięstwa)
хак түләү - opłata
хаким - I (książk.) sędzia, mędrzec
II (książk.) władca, suweren, monarcha, rządzący
(хаким сыйныфлар - klasy rządzące)
хакимият - władza (patrz też: хакимлек)
(дәүләт хакимияте - władza państwowa)
(башкару хакимияте - władza wykonawcza)
хакимлек - władza, rząd, zwierzchność (patrz też: хакимият)
(илдә хакимлек итәргә - rządzić krajem)
хаклы - I prawy (sprawiedliwy)
II sprawiedliwy, praworządny
III mający prawo
IV (predykatyw) praw
хакта - (poimek) o, za, dla (ул хакта - o tym, o nim)
хакыйкать - prawda, racja
хакына - (poimek) dla, z powodu
(дуслык хакына - z powodu przyjaźni)
хакында - (poimek) o (kim, czym), odnośnie, w stosunku do
(аның хакында төрлечә сөйлиләр - różnie o nim mówią)
халат - szlafrok
(халат өйдә кия торган халат - szlafrok domowy)
(хастаханә (больница) халаты - szlafrok szpitalny)
халәт - stan, nastrój
(шат халәттә бул-ырга - być (znajdować się) w radosnym nastroju)
(җәмгыятьнең сыйфат ягыннан яңа халәте - nowy jakościowo stan społeczności)
халык (халкы) - I naród, narodowość, narodowy
(татар халкы - naród tatarski)
(борынгы күчмә халыклар - starożytne narody koczownicze)
(барлык халыклар телендә - w językach wszystkich narodowości)
(Диңгез кипмәс, халык үлмәс. - Morze nie wyschnie, naród nie umrze.)
(Атаң улы гына булма, халыкның да улы бул. -
Nie bądź tylko synem swojego ojca, bądź też synem swojego narodu.)
II lud, ludność, ludzie, masy
(хезмәт халкы - lud roboczy)
(шәһәр халкы - ludność miasta)
(Казан халкы - mieszkańcy Kazania)
(халыкның тыгызлыгы - gęstość zaludnienia)
(Бүлмә тулы халык. - W pokoju jest pełno ludzi.)
(халык белән эш ит-әргә - pracować z masami)
III grupa, gromada (ludzi), tłum
(халык арасыннан кычкыр-ырга - zakrzyknąć spomiędzy tłumu)
IV publiczność, rzesza
(залдагы халык - publiczność (w sali), widzowie)
(халык алдында чыгыш яса-рга - wystąpić przed publicznością)
(халык библиотекасы - biblioteka publiczna)
V (przenośnie) ród, plemię
(тынгысыз студент халкы - niespokojne plemię studentów)
(мәче халкы - koci ród (plemię)
(бүре халкы - wilcze plemię)
халыкара - międzynarodowy
(халыкара мөнәсәбәтләр - stosunki międzynarodowe)
(Халыкара хатын-кызлар көне - Międzynarodowy Dzień Kobiet)
халыкчан - narodowy, ściśle związany z narodem
халыкчанлык - narodowy charakter
(Тукай поэзиясенең халыкчанлыгы - norodowowy charakter poezji Tukaja)
хан - (hist.) chan
(Алтын Урда ханнары - chanowie Złotej Ordy)
(1206 курултайда Темуҗин бөек хан Чыңгызхан итеп игълан ителгән. -
Na kurułtaju w 1206 Temudżyna ogłoszono wielkim chanem, Czyngizchanem.)
(Халык күп юлласа, хан да күп урлый. - Im więcej naród wytworzy tym więcej chan zmarnuje.)
(хан заманында - (przen.) za króla Ćwieczka, dawno dawno temu)
(хан(и) заман(ын)нан калган - (przen.) przestarzały, przedpotopowy)
ханә - I (książk.) pokój, pomieszczenie, dom
II druga część słów złożonych odnosząca je do pomieszczenia:
ашханә - jadalnia, stołówka, даруханә - apteka itd
ханбикә - żona chana
ханлык - I chanat, tytuł chana, bycie chanem
(ханлык хокукы - prawo bycia chanem)
(Ул ханлык дәгъвасында (тора) - Pretenduje na chaństwo.)
II chanat, państwo turkijskie
(Кырым ханлыгы - Chanat Krymski)
(ханлык чикләре - granice chanatu)
ханлык ит-әргә - rządzić chanatem (patrz też: ханлык сөр-ергә)
ханлык сөр-ергә - rządzić chanatem (patrz też: ханлык ит-әргә)
ханым - I pani, dama, lady
II pani (przy zwracaniu się do mężatki)
характер - charakter
харап - (predykatyw) w złym stanie, zdewastowany, pożałowania godny, upadający, żałosny,
(Aвылның кырыйдагы өйләре бигрәк харап. - Domy na skraju wsi są już w bardzo złym stanie.)
харәбә - ruina
(Борынгы ныгытманың харәбәләре. - Ruiny starożytnej twierdzy.)
хас - I właściwy, immanentny, nieodłączny, typowy, charakterystyczny
II właściwy, specyficzny, swoisty, osobliwy, odrębny
III (potocz.) pierwotny, podstawowy, początkowy, macierzysty
IV (potocz.) specjalnie, szczególnie, przede wszystkim
хасият - I rys, właściwość, cecha,
II godność, dostojeństwo
хаста - I choroba (patrz też: хәстә)
II chory
хастаханә - szpital
хат - list
хат ташучы - doręczyciel, listonosz
хата - I błąd, pomyłka, defekt
II literówka, błąd drukarski
III (przen.) wina
(Хатамны кан белән юасым килә. - Swoją winę chcę zmyć krwią.)
хата караш - błędna ocena
хата яса-рга - popełnić błąd
хатаны төзәт-ергә - naprawić błąd
хатирә - wspominanie, wspomnienie (patrz też: истәлек I i II)
хатирәләр - memuary, zapiski, pisane wspomnienia (patrz też: истәлек III)
хатын - I kobieta, kobiecy, żeński
(хатыннар логикасы - kobieca logika)
II żona
хатын-кыз - kobieta, kobiecy, żeński
(хатын-кыз авырулары - choroby kobiece)
(хатын-кызлар командасы - żeńska drużyna)
хафа - I lęk, obawa, niepokój
II smutek, markotność, tęsknota
хафа булырга - niepokoić się, lękać się
хафалы - niespokojny, trwożliwy
хач - krzyż
(Халыкара Кызыл Хач Комитеты - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża)
хәбәр - I wieść, nowina, informacja
II plotka, pogłoska
III komunikat, zawiadomienie
IV notatka, adnotacja, informacja
V (lingw.) orzeczenie
(гади хәбәр - orzeczenie proste)
(кушма хәбәр - orzeczenie złożone)
(тезмә хәбәр - orzeczenie zestawione)
хәбәр ит-әргә - zawiadamiać, powiadamiać
хəбəрлек сүз - (lingwist.) predykatyw
хәбәрче - I (wprost i przen.) zwiastun, posłannik
(хәбәрче судно - okręt sygnałowy)
II korespondent, reporter
(ТАСС хәбәрчесе - korespondent ТАСС)
хәер - I dobro, korzyść, zysk// dobry, korzystny
II jałmużna, datek miłosierdzie
III (wtrącenie) zresztą, a jednak
хәер-дога - (relig.) błogosławieństwo
хәерле - I pomyślny, szczęśliwy, dobry,
II (predykatyw) dobra, zgoda, ładnie
хәерсез - I niedobry, kiepski, zły
II nieodpowiedni, niestosowny
хәер-сәдака - jałmużna, datek
хәер-фатыйха - (w różn. znacz. błogosławieństwo
хәерче - (w różn. znacz.) żebrak, biedak
хәерчелән-ергә - ubożeć, zubożeć
хәерчелек - ubóstwo, niedostatek, dziadostwo, żebractwo
хәзер - dzisiaj, obecnie, teraz
хәзер үк – bezpośrednio, bezzwłocznie, natychmiast, zaraz
хәзерге - obecny, współczesny, aktualny, prawdziwy, autentyczny, teraźniejszy
хәзерге заман - (lingw.) czas teraźniejszy
хәзерге заман сыйфат фигыль - (lingw.) imiesłów przymiotnikowy czasu teraźniejszego
хәзерге заман хикәя фигыль - (lingw.) czasownik w trybie oznajmującym czasu teraźniejszego
хәзерлә-ргә - I przygotowywać,
II dostarczać, wyposażać, zebrać
хәзерлек - I przygotowanie, instruktaż
II przygotowanie, gotowość
III przygotowawczy
хәзерлекле - gotowy
хәзерләп куя-рга - przygotować
хәзинә - I dostatek, bogactwo, dobro, posiadanie
(хәзинәдә бары белән сыйла-рга - ugościć wszystkim co się ma w zapasie)
(хәзинәдә булганны өстәлеңә куй - (powiedzenie) co w piecu to dawaj na stół)
II skarb, bogactwo
(дәүләт хәзинәсе - skarb państwa)
(дөнья мәдәнияте хәзинәсе - skarb światowej kultury)
III (przen.) dobro, pomyślność
(хәзинәдә барынча (бары белән) - (przysłowie) czym bogaci tym radzi)
хәзрәт - I (relig.) mułła
II Wasza (Jego) Ekscelencja, Świętobliwość itp. (tytuł dodawany do imion wysokopostawionych osób)
хәйләкәр - I chytry, przebiegły, zmyślny, podstępny, przewrotny, perfidny
II chytrus, wyga, spryciarz, cwaniak, kanciarz
хәйләкәрлек - chytrość, podstępność, przewrotność
хәйләсез - naiwny, prostoduszny, niedoświadczony
хәйран - zadziwiający, zdumiewający, niezwykły, cudowny, bajeczny
хәким - I (książk.) uczony, mędrzec, filozof
(ак сакаллы хәким - siwobrody mędrzec)
II patrz: хаким
хәл - I stan, kondycja, usposobienie
(Ни хәл? - Jak się masz?)
II położenie (międzynarodowe),
III moc, siła
(түзәр хәлем калмады - brak sił),
IV urządzenie, umeblowanie (np. mieszkania),
V sytuacja, okoliczność
(күңелсез хәл - nieprzyjemna sytuacja),
VI (lingw.) okolicznik
хәл ителгән - oczywisty, przekonujący
хәл ит-әргә - dozwolić, pozwolić
хәл итү - pozwolenie
хәл фигыль - (lingw.) imiesłów przysłówkowy
хәлиткеч - krytyczny (mający przełomowe znaczenie)
хәлиф - kalif
хәлсезлән-ергә - I słabnąć
II (przen.) biednieć, upadać
хәмер - alkohol, napój alkoholowy, wódka, wino
(хәмернең зыяны - szkodliwość alkoholu)
хәнҗәр - (milit., hist. kindżał
хәрәкәт - I (w różn. znacz.) ruch
II działanie
хәрәкәт ит-әргә - sunąć
хәрәкәтсез - (wprost i przen.) nieruchomy, pasywny, bezczynny, bezwolny, gnuśny
хәрби - bojowy, wojenny, wojskowy
(хәрби госпиталь - szpital wojskowy)
(хәрби диңгез көчләре - siły wojenno-morskie)
хәрбиләрчә - po wojskowemu
хәреф - I litera,
II czcionka, krój pisma
хәсрәт - I boleść, udręczenie, żal, strapienie, smutek
II bieda, nieszczęście, kłopoty
III (przen., żartobl.) nieszczęście, tęsknica,
(и хәсрәт, югал күземнән - zejdź mi z oczu, nieszczęście ty moje)
хәсрәтле - smutny, przykry, bolesny
хәсрәтсез - beztroski, nie znający bólu
хәстә - I choroba (patrz też: хаста)
II chory
хәстәр - (potocz.) przygotowania, starania
хәстәрлә-ргә - I patrz: хәзерлә-ргә
(табын хәстәрлә-ргә - nakrywać stół)
II troszczyć się (o coś, kogoś), wychowywać (dziecko)
хәстәрле - przewidujący, przezorny, uważny, troskliwy, dbały
(Хәстәрле ирнең хатыны башына калфак кияр. - (przysłowie)
Żona dbałego męża w balowym stroju chodzi.)
хәтәр - I niebezpieczny, ryzykowny
(Хәтәр аяк астында. - (powiedz.) Niebezpieczeństwo pod nogami.)
II (predykatyw) niebezpieczne, ryzykanckie
(Cезнең белән эш йөртү хәтәр. - Niebezpiecznie jest mieć do czynienia z wami.)
III (przen.) lekkomyślny, nierozsądny, zawadiacki
хәтәрле - niebezpieczny
хәтер - pamięć
хәтер калдырырлык - wrażliwy, czuły
хәтер кал-ырга - obrażać się
хәтер калу - zniewaga
хәтергә төшер-ергә - przypominać
хәтердә - (predykatyw) pamiętasz, pamiętam
хәтердән - na pamięć
хәтерлә-ргә - pamiętać, wspominać
хәтерләт-ергә - przypominać, być podobnym
хәтерле - pamiętliwy
хәтерсез - zapominalski, niepomny
хәтле - (poimek) do (patrz: чаклы, кадәр)
хәтта - nawet, aż
хәтфә - aksamit, plusz
хәчтерүш - I (hist.) krzyżowiec
II (potocz.) nieporadny chwalipięta
III (potocz.) niechluj, chuchro, mizerota
хәшәрәт - I gad (żmija, jaszczurka), owad (pasożytujące na człowieku pchły, wszy)
II (przen.) gad, łajdak, szubrawiec
хедлайнер - headliner, najbardziej znany uczestnik jakiejś imprezy
хезмәт - I (wprost i przen.) praca, robota
(хезмәт җитештерүчәнлеге - wydajność pracy),
II służba,
III usługa, służenie, służba,
IV zasługa
хезмәт ит-әргә - pracować, służyć
хезмәткәр - pracownik
хезмәттәш - współpracownik, kolega z pracy
хезмәтче - pracownik, służący
хикәя - bajka, opowiadanie, historyjka
хикәя ит-әргә (сөйлә-ргә) - opowiadać
хикəя фигыль - (lingw.) czasownik w trybie oznajmującym
хикəялəү наклонениесе - (lingw.) tryb oznajmujący (czasownika)
хикмәт - I mądrość
II tajemnica
III (przen.) dziwo, cud, cudo
(Бу ни хикмәт? - Cóż to za dziwo?)
хикмәтле - mądry, roztropny, rozważny
(хикмәтле сүзлəр - złote myśli)
хилаф - sprzeczny, przeciwny
(фәнгә хилаф - sprzeczny z nauką)
(кеше табигатьенə хилаф - sprzeczny z naturą człowieka)
хилаф сүз әйт-ергә - zaprzeczać
химик - chemik
химия - chemia
хирыс - I stronniczy, chętny, ochoczy,
II chciwy, żądny, łasy, łapczywy, zachłanny
хирыслан-ырга - rozmiłowywać się, kochać się, durzyć się (w czymś, kimś)
хирыслык - namiętność, chęć, ochota
хис - uczucie, emocja
хис итә-ргә - poczuć, czuć
хисап - I rachunek, obrachunek, obliczenie, liczebność, ilość (czegoś)
(хисап хатасы - pomyłka w rachunku)
II rachunek, rozliczenie (pieniężne)
(хисап ачу - otworzyć rachunek)
III (wprost i przen.) sprawozdanie, rachunek (z czegoś)
хисап язмасы - (informat.) konto użytkownika
хода, ходай - Bóg, Pan
ходаем - (wykrzyknik) Boże, Panie
хозур - radosny, zadowolony, przyjemny
хозурлык - I radość, wesołość,
II przyjemność, szczęście
хокук - (w różn. znacz.) racja, słuszność, prawo (do)
хокуклы - mający prawo, uprawniony, prawomocny
хокуксых - bezprawny
хокуксызлык – bezprawie, samowola
хокукый - prawowity, legalny
(хокукый дәүләт - legalna władza)
холера - (med.) cholera
холык - charakter, nastrój, usposobienie
холыклы - powściągliwy, zrównoważony, spokojny
холыксыз - niezrównoważony, bezsensowny, głupi
холыксызлан-арга - gorączkować się, zacietrzewiać się, wzburzać się
холык-фигыль - charakter, usposobienie
хор - chór
хорафат - I przesąd, zabobon
II fikcja, bujda, wymysł
хөкем - I (w różn. znacz.) sąd (jako organ)
II opinia (np. publiczna)
III wyrok (sądu)
хөкүмәт - władza, rząd, rada ministrów
(Татарстан Республикасы Хөкүмәте - Rząd Republiki Tatarstan)
хөр - wolny, swobodny, niezależny
хөр фикерле - wolnomyśliciel
хөрлек - wolność
хөрмә - I (botan.) daktyl,
II (botan.) hurma, hebanek
хөрмә пальмасы - (botan.) palma daktylowa
хөрмәт - I szacunek, poważanie, honor, cześć,
II poczęstunek
хөрмәтлә-ргә - szanować, poważać, honorować, okazywać szacunek
хөрмәтле - szanowny, drogi
христиан - (relig.) chrześcijanin
христианлаш-ырга - (relig.) przyjmować wiarę chrześcijańską
христианлаштыр-ырга - (relig.) chrystianizować, chrzcić
христианлык - (relig.) wiara chrześcijańska, chrześcijaństwo
христианнарча - chrześcijański, po chrześcijańsku
Христос - (relig., hist.) Chrystus
хром - (chem.) chrom (chromium)
хроника - kronika
художник - artysta
хуҗа - I (w różn. znacz.) pan, właściciel, gospodarz, władca
(йорт хуҗасы - pan domu)
(Хуҗам сугыштан кайтмады. - Mój pan (tj. mąż) nie wrócił z wojny.)
(үз язмышының хуҗасы - pan swojego losu)
II (przen., relig.) Bóg, Pan
III (książk.) mentor, preceptor
хуҗалык - (w różn. znacz.) gospodarstwo, gospodarka
(aвыл хуҗалыгы - gospodarstwo wiejskie)
(социалистик хуҗалык - gospodarka socjalistyczna)
хуҗасыз - bezpański, niczyj
хупла-рга - pochwalić, wyrazić uznanie, zaaprobować
хурла-рга - I obrażać, poniżać, piętnować, zawstydzać, lżyć
II szkalować, zniesławiać, oczerniać
хурлыклы - obelżywy, obraźliwy, upokarzający, poniżający, haniebny, uwłaczający, skandaliczny
хутор - chutor (odosobniony, najczęściej niewielki punkt osadniczy)
хуш - I przyjemny, dobry (z odpowiednim rzeczownikiem, najczęściej o zapachu)
(хуш ис аңкытырга - wydzielać przyjemny zapach, pachnieć),
II rześki, rzeźwy, wesoły
(күңеле хуш - wesołe usposobienie, nastrój),
III (jako wykrzyknik) no, dobra, właśnie tak (służy do podtrzymania rozmowy)
(хуш, ни хәбәрләр бар? - dobra, a co on jeszcze mówi?)
IV (w l. mnogiej: хушыгыз) do widzenia, żegnaj(cie), bądź(cie) zdrowy/(i)
хуш исле - ładnie pachnący, aromatyczny
(хуш исле чәй - aromatyczna herbata)
хуш күңелле - dobroduszny, życzliwy (o człowieku)
хуш киләсез! - żegnajcie!
хуш килдегез! - żegnajcie!
хушлаш-ырга - żegnać się, pożegnać się
(Безгә хушлашырга иртәрәк. - Nam jest za wcześnie by się żegnać)
хыял - I (w różn. znacz.) marzenie senne, sen
II imaginacja, fantazja, kaprys
хыяллан-ырга - I marzyć, śnić,
II fantazjować
III poszaleć, bzikować
хыянәт - zdrada, wiarołomstwo
хыянәтсез - wierny, wiarygodny
хыянәтче - zdrajca, sprzedawczyk
хыянәтчел - wiarołomny, niewierny, zdradziecki
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "х" - ok. 150).