Słownik tatarsko-polski

А  Ә  Б  В  Г  Д  Е  Ж  Җ  З  И  Й   К  Л  М  Н  О  Ө  П  Р  С  Т  У  Ү  Ф  Х  Һ  Ч  Ш  Ы  Э  Ю  Я 

Д

да - I (partykuła wzmacniająca) również, i, także, nawet, ani (nie), wcale, już
         (patrz też: дә, та, тә)
          (Ул да ашыга. - On też się śpieszy.)
          (Аша да эч. - Jedz i pij.)
          (Сәлам барыгызга да! - Witam was wszystkich!)
          (Cорама да. - Nawet nie pytaj.)
          (Мин качмыйм да. - Wcale się nie ukrywam.)
          (Һи, онытканмын да. - Ba, zupełnie zapomniałem.)
          (Tирә-юньдә бер җан иясе дә күренми. - Wokół nie widać żywej duszy.)
          (Көз дә килеп җитте. - Już nadeszła jesień.)
          (Бу һич тә дөрес түгел. - To już jest zupełnie nieprawdziwe.)
          (Кешедән дә акыллырак җан иясе юк. - Nie ma istoty rozumniejszej od człowieka.)
          (Аты да аты! - Cóż to za koń!)
          (Кайтты да китте. - Wziął i wszedł. Wszedł i już.)
          (Сөйлим дә бирәм. - Wezmę powiem i już.)
          (Сиңа әйтми дә әйтми инде. - Tobie on już nie powie o nie.)
          (Матур жырлыйсың да инде! - Jakżeż ty tu pięknie śpiewasz!)
      II (spójnik) i, i już, ale, jednak, choć, chociaż, jeśli nawet, niechby
          (Уйный да көлә. - I bawi się i śmieje się.)
          (Сирәк булса да очрашабыз. - Spotykamy się rzadko ale się spotykamy.)
          (Һаман кайтмый да кайтмый. - Wciąż nie wraca i nie wraca.)
          (Kайтты да китте. - Wział i wyjechał.)
          (Cөйлим дә бирәм. - Wezmę i powiem.)
     III (spójnik) każdy, każdo-, co-
          (ел да - każdego roku, corocznie)
          (Көн дә очрашабыз. - Spotykamy się codziennie.)
     IV do tworzenia liczebników z йөз, мең, миллион, миллиард i jednostkami miary
          (йөз дә унике - sto dwanaście)
          (өч метр да ун сантиметр - trzy metry i dziesięć centymetrów)
          (балага ике яшь тә дүрт ай - dziecko ma dwa lata (i) cztery miesiące)
давыл - (wprost i przen.) burza, zamieć, huragan, cyklon, sztorm
                (давыл өермәсе - huraganowy wicher)
                (революция давылы - burza rewolucji)
давыл кошы - (zoolog.) burzyk, nawałnik burzowy
давыл үләне - (przen.) obieżyświat
давыллы - burzliwy
дага - podkowa
дагала-рга - I kuć, podkuwać
                  (атны дагала-рга - kuć konia),
              II (przen.) bajerować, oszukiwać, okpiwać
даим - zawsze, patrz też: һәрвакыт
даими - nieustanny
даими агым - (fiz., techn.) prąd stały
даими ток - (fiz., techn.) prąd stały
даирә - krąg, środowisko, społeczność
дала - step
дан - I duma,
        II rozgłos, sława
данә - egzemplarz, sztuka
Дания - (geograf.) Dania
дар - szubienica
          (дарга ас-ырга - powiesić na szubienicy)
дар агачы - szubienica
дарула-рга - I patrz: дәвала-рга,
                     II opryskiwać (rośliny), zaprawiać (nasiona), traktować chemikaliami
дардар агачы - (botan.) jesion, patrz też: корычагач
дару - I lek, lekarstwo, medykament
              (дару төймәсе - tabletka (lekarstwo))
              (улән дарлары - leki ziołowe)
          II (przen.) środek, sposób
дарулан-ырга - leczyć się
даруханә - apteka
дарчин - (botan., kulin.) cynamon
дары - (militar., chem.) proch
            (дары исен иснәргә - powąchać prochu (być na wojnie))
дастан - (literat.) destan (rodzaj eposu, poematu bohaterskiego)
                ("Идегәй дастаны" - destan o Edygeju (zwycięzcy w bitwie nad Worsklą, z 1399))
дата - data
дау - I kłótnia, sprzeczka, zwada, awantura, skandal
        II proces, sprawa (sądowa), powództwo
        III (przen.) walka, bój, starcie
даһи - I genialny, wielki (poeta, wódz, umysł, dzieło),
          II geniusz, człowiek genialny, tytan, gigant
              (даһи фикер ияләре - giganci myśli),
          III wódz, przywódca
              (бөек даһи - wielki przywódca)
дә - patrz: да (także та/тә)
дәва - (wprost i przen.) lekarstwo, środek leczniczy
дәвала-рга - (wprost i przen.) leczyć
дәвалан-ырга - leczyć się
дәвалана торган - uleczalny
дәвалап була торган - uleczalny
дәвам - przedłużenie, kontynuacja
              (романның дәвамы - kontynuacja powieści)
дәвам ит-ергә - I przedłużać się, trwać w dalszym ciągu, ciągnąć się,
                          II kontynuować (patrz też: дәвам иттер-гә)
дәвам иттер-гә - kontynuować (patrz też: дәвам ит-ергә II)
                            (сәяхәтне дәвам иттер-гә - kontynuować podróż)
дәвам иттерүче - kontynuator
дәвамлы рәвештә - stale, nieprzerwanie
дәвамында - (poimek) podczas, w ciągu, w toku, w trakcie
                      (ел дәвамында - w ciągu roku)
                      (җыелыш дәвамында - podczas zebrania)
дәвамчы - kontynuator, następca, spadkobierca
дәвер - I epoka, okres, czas, wiek,
            II (relig.) modlitwa o odpuszczenie grzechów zmarłego
дәверче - (książk., relig.) wypełniający obrządek дәвер (patrz: дәвер)
дәгъва - I pretensja, roszczenie, żądanie
                  (хаксыз дәгъва - bezprawne roszczenie)
              II skarga, pozew, zażalenie, reklamacja
                  (дәгъва хокукы - prawo do reklamacji)
             III konflikt, spór
                  (Дәгъва озак дәвам итте. - Konflikt długo się przeciąga.)
дәлил - dowód, argument, potwierdzenie
дәлиллә-ргә - potwierdzać, poświadczać, udowadniać, uzasadniać
                        (мисаллар белән дәлиллә-ргә - udowadniać za pomocą przykładów)
дәрес - lekcja, zajęcia
дәреслек - podręcznik
дәрәҗә - I ranga, szarża, stopień, tytuł
                (фәннәр докторы дәрәҗәсе - stopień doktora nauk),
            II poziom, stopień, rząd, klasa
                (тормыш дәрәҗәсе - poziom życia),
                (югары дәрәҗәле белгеч - specjalista wysokiej klasy),
            III reputacja, prestiż, autorytet,
            IV (lingw.) stopień
                (сыйфат дәрәҗәләре - stopień przymiotnika),
            IV (lingw.) strona
                (фигыль дәрәҗәләре - strony czasownika),
            IV (matemat.) potęga
                (дәрәҗәгә күтәр-ергә - podnosić do potęgi),
            V w połączeniu z czasownikiem җит-әргә - dochodzić do (jakiegoś) stanu, ledwo nie ...
                (елар(лык) дәрәҗәгә җит-әргә - ledwo nie zapłakać),
            VI w miejscowniku w połączeniu z przymiotnikiem - w ... stopniu, do ... stopnia (poziomu)
                (бертигез дәрәҗәдә - w równym stopniu),
                (танымаслык дәрәҗәдә үзгәр-ергә - zmienić się nie do poznania)
дәрман - siła
дәрт - namiętność, zapał, energia
дәрт белән - energicznie
дәртләндер-ергә - zachęcać, ośmielać, namawiać, popierać
дәртле - I namiętny, gorliwy, żarliwy, entuzjastyczny
                  (дәртле мәхәббәт - namiętna miłość)
              II buńczuczny, czupurny, zawadiacki, pełen temperamentu, żwawy
                  (дәртле елмаю - zawadiacki uśmiech)
дәртсез - ospały, bierny, pasywny, inercyjny, bezwładny, beznamiętny, obojętny
дәрья - I (książk.) duża rzeka, szeroki nurt
                (дәрья булып агарга - płynąć szerokim nurtem)
            II (gwarowo, rzadko) morze
                (дәрьяда сәяхәт - podróż po morzu)
            III (przen.) morze
дәү - I duży, ogromny, wysoki (o ludziach, przedmiotach)
            (дәү йортлар - wielkie domy)
            (дәү егет - wysoki młodzieniec)
        II starszy, wiekowy
            (авылның иң дәү кешеләре - najstarsi ludzie wioski)
дәү әни - babcia, babka
дәү әти - dziadziuś, dziadek
дәүләт - I państwo, mocarstwo, imperium
                  (дәүләт башлыгы - głowa państwa)
                  (дәүләт секретаре - sektretarz stanu (minister spraw zagr. w USA))
                  (дәүләт эшлеклеләре - działacze państwowi)
                  (дәүләт имтиханнары - egzaminy państwowe)
                  (дәүләт башлыгы - głowa państwa)
              II bogactwo, dostatek, sukces, status, dobro (czyjaś korzyść, zysk)
                  (дәүләт җыя-рга - gromadzić bogactwo)
дәүләтара - międzypaństwowy
дәүләткә каршы - antypaństwowy
дәүләтчә - po państwowemu
                   (дәүләтчә уйларга һәм эш итәргә - myśleć i działać po państwowemu)
дәүләтчәл - państwowy
дәүләтчәлек - państwowość
дәфнә агачы - (botan.) laur, wawrzyn
дәфнә яфрагы - (kulin.) liść laurowy
дәфтәр - zeszyt
дәһри - I (książk.) bezbożny, ateistyczny, wolnomyślny
            II (książk.) bezbożnik, ateista, wolnomyśliciel, materialista
дәһрилек - ateizm, bezbożnictwo
дәһшәт - I zgroza, przerażenie, strach
              II nieszczęście, tragedia, katastrofa
дәшмә-скә - milczeć
                    (дәшмә! - Milczeć! Cicho tam!)
дәш-әргә - I zwracać się (do kogoś), patrz też: эндәш-ергә I
                  II zapraszać, wzywać
двигатель - (techn.) silnik
дворян - (hist.) szlachcic, szlachcianka
              (рус дворяннары - szlachta rosyjska)
дежур торучы - dyżurny
дежур тор-ырга - dyżurować
декабрь - grudzień
демократия - demokracja
депозит - depozyt
депутат - deputowany, poseł, radny
дер, дер-дер, дер-дер ит-әргә (кил-ергә) - trząść się, drżeć, wibrować (patrz też: дерелдə-ргə)
дерелдәвек - drżący, trzęsący się, patrz też: койка
дерелдәвекле - drżący, trzęsący się
дерелдәвекле ашамлык - galareta
дерелдə-ргə - I (wprost i przen.) trząść się, drżeć
                       II wibrować, brzęczeć
джем - (kulin.) dżem
джунгли - dżungla
ди - (wtrącenie) podobno, powiada się (czas teraźn., 3. os. czasown. ди-яргә) (patrz też: диләр)
       (Абаганың да чәчәге була, ди. - Podobno paproć może mieć kwiaty.)
       (Яшәгән ди, булган ди әби белән бабай. - Żyli byli sobie dziad i baba.)
ди-яргә - I powiedzieć, mówić, przemawiać
                  (Нәрсә дидең? - Co powiedziałeś?)
                  (Моңа нәрсә диярсез инде. - Co na to powiecie?)
                  (Aвыру сәләмәтләнде дисең дә ярый. - Można powiedzieć, że chory wyzdrowiał.
               II określać, nazywać
                  (Моңы нәрсә дияргә инде? - Jak to nazwać?)
                  (Мондый кыю кешеләргә герой диләр. - Takich odważnych ludzi nazywają bohaterami.)
               III uważać, sądzić, twierdzić
                  (Aны берни белми дисезме? - Sądzicie że on niczego nie wie?)
                  (Ул да шулай ди. - On także tak uważa.)
               IV Chcieć, zamierzać, myśleć
                  (Бүген үк кайтырмын дигән иде. - Chciał wrócić właśnie dzisiaj.)
диван - I kanapa, tapczan
            II (przest. histor.) dywan, rada złożona z wysokich dygnitarzy
            III (literat.) dywan, zbiór wierszy lirycznych
дивана - I głupi, nienormalny, niepoczytalny, obłąkany, świr,
              II cudaczny, nie z tego świata,
              III (przen.) niedorzeczny, nonsensowny, absurdalny, głupi
дивар - ściana, mur
дигән - stosuje się przy oddzielaniu cudzej wypowiedzi, cytatu, nazwy od słowa dla którego są one definicją
            I nazywany, noszący imię, zwany, znany jako (słowo posiłkowe odzielające cudzą, cytowaną myśl)
                (Париж дигән мәшһүр шәһәр - Paryż znany jako wspaniałe miasto)
                (Әхмәт дигән балта остасы - cieśla o imieniu Ahmet),
                (Таулар артында Чиләбә дигән бер шәһәр бар. - Za górami jest miasto które nazywa się Czelabińsk.)
            II o tym, że...
                (Дошман җиңелде дигән хәбәр яшен тизлеге белән таралды.
                - Wieść o tym, że wróg został pokonany rozchodziła się błyskawicznie.)
            III w ten (tę, to) ... gdy
                (Концерт башлана дигән минутта. - Koncert rozpoczął się w tę chwilę gdy powinien)
            IV dla (kogo, czego) (przeznaczony)
                (әнигә дигән бүләкләр - prezenty (przeznaczone) dla matki)
                (малга дигән азык - karma dla owiec)
дигәндә - (poimek) aby, żeby, z powodu, ze względu, na konto, z powodu, dla, w interesie (kogoś)
                (Сез дигəндə - без идəндə - (powiedzenie) Dla was zrobimy wszystko.)
                (Арулык дигәндә, без шапшак карчыклар кебек. - Co do czystości jesteśmy niechlujni jak staruchy.)
диген - powiedz (nieprawidłowa forma trybu rozkazującego w 2. osobie czasownika дия-ргә)
            (Үзем күрдем диген. - Powiedz co sam widziałeś.)
диел-ергә - być nazywanym, nazywać się (strona bierna od ди-яргә)
                    (карарда болай диелгән - tak to jest nazywane w werdykcie)
диктор - spiker, speaker
                (телевидение дикторы - spiker telewizyjny)
дикъкать - uwaga
                   (дикъкатькә лаек идея - pomysł godny uwagi)
                   (Дикъкать, иптәшләр! белдерү тыңлагыз! - Uwaga towarzysze! słuchajcie oświadczenia!)
дикъкатьле - czujny, uważny
диләр - (wtrącenie) podobno, powiadają (czas teraźn., 3. os.l.mn. czasown. ди-яргә) (patrz też: ди)
             (Аны элек бик бай булган диләр. - Powiadają, że był bardzo bogaty.)
дилбегә - wodze, cugle, lejce
дилетант - dyletant
димәк - I (wtrącenie) tak więc, dlatego, tak oto, tym sposobem, w wyniku
                (Димәк, бу турыда да алдан билгеле булган - Tak więc było to wiadome wcześniej.)
                (Димәк, иртәгә очрашабыз. - Zatem, jutro się spotkamy.)
дин - religia, wyznanie
динамик - I (tech.) głośnik,
                II (tech.) rozrusznik, starter, silnik pomocniczy,
                III (fiz.) dynamiczny
дини - religijny, wyznaniowy, teologiczny, pobożny
дини булмаган - świecki
динсез - niewierzący, ateista
диңгез - morze, morski
дингез аръягындагы - zamorski
диңгездә - morski
диңгезче - marynarz
дип - (poimek) aby, dla, gwoli, jako (imiesł. przysł. towarzysz. od ди-яргә)
            (Карт ишегалдына утын кисәргә дип чыкты. - Staruszek wyszedł na dwór (po to by) narąbać drew.)
            (Аны көчле дип саныйлар. - Uznają go za silnego.)
            (Язылган сөйлəм текст дип атала. - Słowa napisane nazywane są tekstem.)
            (Шаяртасыз дип уйлыйм. - Myślę, że żartujesz.)
            („Дəшмə” - дип пышылдады ул. - „Milcz” - wyszeptał.)
            (Бу ил Русия дип атала. - Ten kraj nazywa się Rosją.)
дип сана-рга - utwierdzać
дипломат - dyplomata
                (дипломатлар корпусы - korpus dyplomatyczny)
дирбия - I przedmioty, rzeczy, manatki, sprzęt (w jakimś komplecie)
                  (йорт дирбиясе - sprzęt domowy)
              II wyposażenie, ekwipunek
                  (физика кабинеты дирбиясе - wyposażenie pracowni fizycznej)
              III uprząż (patrz także: сбруй)
                  (ат (җигу) дирбияләре - uprząż końska)
              IV serwis
                  (чәй дирбиясе - serwis do herbaty)
директор - dyrektor
дирһәм - dirhem (jednostka monetarna, także moneta)
дисбе - różaniec
              (дисбе төймәсе - paciorek różańca)
              (дисбе тарт-ырга - przebierać paciorki różańca)
дистә - dziesięć, dziesiątka
дифференциациялә-ргә - rozróżniać, dyferencjować
дию - mówienie (rzeczownik odsłowny od ди-яргә)
диярлек - nieomal, około
дога - I modlitwa, dua
            (кабергә күмү догалары - modlitwy pogrzebowe),
          II błogosławieństwo
дога бир-ергә - pobłogosławić
дога ит-әргә - modlić się, odmawiać duę
доклад - wykład (patrz też: лекция)
доктор - I doktor, lekarz
              II doktor (stopień naukowy)
                  (филология фәннәре до́кторы - doktor nauk filologicznych)
домен - (biolog.) domena (w klasyfikacji biologicznej)
дорфа - gruby
дошман - przeciwnik, wróg
дошманлык - nienawiść, wrogość, nieprzyjaźń, odraza, wstręt
дошманлык итәргә - nienawidzić
дошманлык кылырга - nienawidzić
дошманлыкта булырга - nienawidzić
дөге - (botan., kulin.) ryż
дөм - zupełnie
дөнья - I (w różn. znacz.) świat
               (дөнья кисәкләре - części świata)
               (дөнья сугышы - wojna światowa)
               (хайваннар дөньясы - świat zwierzęcy (fauna))
               (дөнья әйләнә сәяхәт - podróż dookoła świata (Ziemi))
            II życie
               (Дөнья - үлемле, көн - ахшамлы. - (powiedzenie)
                   Życie ma śmierć, dzień ma wieczór (wszystko ma swój koniec).)
               (Дөнья дөнья инде. - (powiedzenie) Życie jest życiem.)
            II (potocz.) dużo, mnóstwo
               (Дөнья вакыт үтте. - Przeszło mnóstwo czasu.)
дөньяви - świecki
                  (дөньяви белем бирә торган мәктәп - szkoła świecka)
дөньяга караш - światopogląd
дөньякүләм - światowy
дөрес - I prawda
            II (partykuła) dobro, prawda
            III (przymiotnik) dokładny, wierny, prawidłowy, poprawny
                (йөздән бер өлешкә кадәр дөреслек белән хисаплап чыгарырга
                   - wyliczyć z dokładnością do jednej setnej)
            IV normalny (normalnie)
            V sprawiedliwy, prawdomówny, wiarygodny (o człowieku)
дөресендә - naprawdę
дөреслә-ргә - potwierdzić
дөресрәге - (wtrącenie, słowo modalne) prawdę mówiąc, w rzeczy samej
дөя - (zoolog.) wielbłąd
драма - (wprost i przen.) dramat
            (өч пәрдәле дра́ма - dramat w trzech aktach)
драматург - dramaturg
дуадак - I (zoolog.) drop, patrz też: дүдәк
              II kawaler, samotny
дуамал - nierozsądny, nieostrożny
дуга - I łuk, pałąk
              (кара күзләр, дуга кашлар - oczy czarne, brwi łukowate)
          II (matemat.) łuk
              (дуга әйләнә - długość łuku)
          III (fiz.) łuk
              (электр дуга - łuk elektryczny)
дуга минуты - minuta kątowa
дуен - szlam, muł, ił, nanos
дула-рга - I szaleć, hulać (o wietrze, burzy)
                  II ponieść (o koniu)
                  III (przen.) wybuchnąć, irytować się, awanturować się
дулау - awanturowanie się, rozrabianie, wściekłość, szał, furia
дулкын - I fala
                  (диңгез дулкыннары - fale morskie)
              II (fiz.) fala
                  (тавыш дулкыны - fala dźwiękowa)
дулкын йөрткеч - (techn.) falowód
дулкын теориясе - (fiz.) teoria falowa
дулкын яргыч - (techn.) łamacz fal (urządzenie hydrotechniczne)
дулкынлан-ырга - falować
дулкынланган - (wprost i przen.) wzburzony, zdenerwowany
дулкынландыр-ырга - (wprost i przen.) burzyć, wzbudzać, wzburzać, niepokoić, denerwować
                                      (Моңлы җыр аны гаять дулкынландырды. - Tęskna piosenka bardzo go wzburzyła.)
дуңгыз - I (zoolog.) świnia
                  (ана дуңгыз - locha)
                  (ата дуңгыз - knur, kiernoz)
              II (przen.) świnia, niegodziwiec
                  (Дуңгыздан дуңгыз туар. - (przysłowie) Świnia rodzi się ze świni.)
дуңгыз ите - (kulin.) wieprzowina
дуңгыз мае - słonina
дуңгызларча - (przen.) po świńsku
дус - przyjaciel, krewniak, pobratymiec
          (Дусларыма, туганнарыма ышанып тапшырам. - Ufam przyjaciołom, krewniakom.)
дус (кыз) - przyjaciółka
дусларча - I ciepły,
                  II pokojowy, przyjacielski
дуслаш-ырга - zaprzyjaźnić się
дуслык - przyjaźń
дучар бул-ырга = дучар ит-әргә
дучар ител-ергә = дучар бул-ырга
дучар ит-әргә - I podlegać (czemuś), być poddany (czemuś)
                            (җәзага дучар ит-әргә - podlegać karze)
                        II (przen.) wepchnąć (w coś), skazać (na coś)
                            (өметсезлеккә дучар ит-әргә - wtrącić w rozpacz)
                            (һәлакәткә дучар ит-әргә - skazać na klęskę)
душ - tusz, prysznic
          (кайнар душ алу - wziąć gorący prysznic)
дүдәк - (zoolog.) drop, patrz też: дуадак
дүләнә - (botan.) głóg
дүрт - cztery
дүшәмбе - poniedziałek
дым - wilgoć, wilgotność
дымлы - mokry
дыңгырда-рга - grzmieć
дюйм - cal (jedn. miary długości)
дюна - wydma

*           *           *           *

Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "д" - ok. 150).

powrót do strony Татар тел - język tatarski	Powrót do witryny Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
przejście do strony Alfabet tatarski i fonetyka tatarska		przejście do Słownika polsko-tatarskiego
przejście do strony Zarys gramatyki tatarskiej		przejście do Słownika afiksów słowotwórczych
przejście do strony Rozmówki tatarskie		przejście do strony Tуган тел