Słownik tatarsko-polski

А  Ә  Б  В  Г  Д  Е  Ж  Җ  З  И  Й   К  Л  М  Н  О  Ө  П  Р  С  Т  У  Ү  Ф  Х  Һ  Ч  Ш  Ы  Э  Ю  Я 

Б

б.э. (безнең эра) - ne (nasza era) (patrz także: я.э. - яңа эра)
б.э.к. (безнең эрага кадәр) - pne (przed naszą erą) (patrz także: я.э.к. - яңа эра кадәр)
баба - I dziadek
          dziad, przodek
баба тел - prajęzyk
бабага-баба - prapradziad
бабай - I dziadek
            II dziad, mężczyzna starszego pokolenia
            III teść, sposób zwracania się do teścia
бабай башы - (botan.) dmuchawiec
бабайларча - po staremu, zgodnie z tradycję ojców i dziadów
бабакош - (zoolog.) pelikan
бабасыр - (zoolog.) owsik
бабасыр уты - (botan.) goryczka, gencjana
бабасырлы - mający owsiki, zakażony owsikami
бабачы - rzezak, mohel, mężczyzna dokonujący rytualnego obrzezania chłopców
бавыр - I (anatom.) wątroba
             II (przen.) centrum, rdzeń, środek
бавырсак - bauyrsak (tatarska potrawa z ciasta - rodzaj małych pączków)
баг-арга - I (potocz.) patrzeć (patrz też: кара-рга)
                      (Йөзенә бакма, эшәне бак. - (przysł.) Nie patrz na wygląd (na twarz), patrz na czyny.)
                 II (potocz.) doglądać, przeglądać, przeszukiwać
                      (бала (бәби) баг-арга - doglądać dziecko)
багаж - bagaż
багажчы - bagażowy
багана - I (w różn. znacz.) słup
                  (багана утырт-ырга - postawić słup)
              II filar
                  (күпер баганалары - filary mostu )
              III kolumna
                  (мәрмәр баганалар - kolumny marmurowe)
              IV słupek
                  (терекөмеш баганасы - słupek rtęci)
              V (przen.) kolumna, szpalta (w gazecie)
                  (цифр баганалары - kolumny cyfr)
              VI (przen.) filar (wybitna postać)
                  (классик әдәбият баганалары - filary literatury klasycznej)
              VII (przen., potocz.) dryblas (patrz też.: баганай)
баганай - (przen., potocz.) dryblas
багла-рга - wiązać, łączyć, powierzać, pokładać (nadzieję)
багланыш - związek, więzy, bliskie stosunki
багыш - spojrzenie, wzrok
багышла-рга - poświęcać
                          (Шигырьне дуска багышладым. - Wiersz poświęciłem przyjacielowi.)
багышлан-арга - poświęcać się, być poświęconym (strona bierna od: багышла-рга)
                             (шагыйрь истәлегенә багышланган киче - wieczór poświęcony pamięci poety)
бае-рга - I zachodzić, siadać, osiadać
                   (Кояш баеды. - Słońce zaszło.)
               II bogacić się, wzbogacać się
                   (Ул тиз баеды. - Wzbogacił się szybko.)
бает-ырга - (wprost i przen.) wzbogacać
                    (Tуфракны азот белән баетырга кирәк. - Glebę trzeba wzbogacić azotem.)
баеш - zachód
            (кояш баешы - zachód słońca)
            (баешка юнәлергә - skłaniać się ku zachodowi)
баҗа - szwagier
баз - I jama, dół, wykop
       II piwnica, krypta, podziemie
      III ultimatum
            (баз әйт-ергә - stawiać ultimatum)
базар - I bazar, rynek, targ, targowisko
            II cena na rynku, cena rynkowa
            III popyt, możliwości sprzedaży na rynku
            IV (przen.) autorytet, prestiż
            V (ekonom.) rynek
                (бөтендөнья базары - rynek światowy)
                (тышкы базар - rynek wewnętrzny)
бай - I bogaty, dostatni
        II zasobny, sowity, obfity, żyzny
       III bogacz, pan, gospodarz
байбак - (zoolog.) świstak stepowy (marmota bobak) (patrz też: сөркә)
байлык - I bogactwo
                II kondycja, położenie, stan
               III walory
               IV zapasy, resursy, rezerwy
байрак - flaga, sztandar
байтак - niemało
байтал - młoda kobyła
байтар - weterynarz (w szczególności weterynarz od koni)
бак - I zbiornik, bak,
        II udawanie kwakania: kwa! krakania: kra!;
        III (żegl.) bak, dziobówka (przednia część górnego pokładu)
бака - I (zoolog.) żaba, ropucha,
          II twarda opuchlizna, guz, gula (na ciele człowieka i zwierząt), (niewielka) narośl na pniu drzewa
          III (przen., potocz.) detal w postaci płytki z otworami lub wgłębieniami w różnych urządzeniach i maszynach
бактерицид - I (biolog.) bakteriocyd
                      II (med.) bakteriobójczy
бактерицидлык - (bioolog., med.) bakteriobójczość (zdolność zabijania bakterii)
бактерия - (bioolog.) bakteria
бакча - I park, skwer,
              II sad, ogród
бакча билчәне - (botan.) ostrożeń ogrodowy
бакча җиләге - (botan.) poziomka ogrodowa
бакча йоклачы - (zoolog.) koszatka ogrodowa
бакча кайчысы - sekator
бакча карлыган - (botan.) porzeczka ogrodowa
бакча солы чыпчыгы - (zoolog.) trznadel ogrodowy
бакча чыпчыгы - (zoolog.) pokrzewka ogrodowa
бакча шәфәкъ чыпчыгы - (zoolog.) trzciniak ogrodowy
бакча ясмине - (botan.) jaśmin ogrodowy, jaśminowiec
бакыр - I miedź (metal)
             II miedziak, drobna miedziana moneta
            III rudy, rudzielec
бакыр рудасы (ташы) - ruda miedzi
бак-бак - (onomantopeja) kwa! kwa! (udawanie kwakania)
бал - I miód,
        II miód pitny
        III nektar, słodki sok kwiatów i owoców
бал кашыгы - łyżeczka do herbaty
бал корты - (zoolog.) pszczoła miodna
бала - I dziecko
          II młode (zwierząt), pisklę
         III syn, córka
бала-чага - I dzieci, dziatwa
                   II (przen.) dziecko
                      (Бала-чага булма! - Nie bądź dzieckiem!)
балавыз - (chem.) wosk
балачак - dzieciństwo
балдак - I koło, okrąg, kręg
                  (су өстендәге балдалар - kręgi na wodzie)
              II (techn.) kółko, pierścień
                  (пешкәк балдагы - pierścień tłoka (w silniku))
             III pierścionek, obrączka
                  (Бармакка күрә, яр йөрәккә күрә. - (przysłowie) Pierścionek na palcu, ukochany w sercu.)
балдыз - I szwagierka (młodsza)
              II druga (młodsza) żona
балет - balet
балк-ырга - I świecić, świecić się, jaśnieć
                  II (przen.) rozpromienić się, uśmiechnąć się,
балкып кит-әргә - zaświecić
балкып тор-ырга (күрен-ергә) - I być jasno widocznym, błyszczeć
                                                      II być zdrowym
                                                     III być życzliwym, przyjaznym
балка - belka
Балкан ярымутравы - (geograf.) Półwysep Bałkański
балкон - balkon
балта - topór, siekiera
            (балта белән чабарга - rąbać toporem)
Балтыйк диңгезе - (geograf.) Morze Bałtyckie
балык - ryba
балыкчы - rybak
балчык - glina
бандаж - bandaż, opatrunek medyczny
банк - I bank (instytucja finansowa),
          II bank, suma pieniędzy w grze karcianej,
          III rodzaj hazardowej gry karcianej
банка - I (żeglar.) burtnica (ławka w łodzi)
            II puszka (do konserw), fiolka, słoik (na lekarstwa)
            III bańka (lekarska)
                (банка сал-ырга - stawiać bańki)
            IV mielizna, ławica
банкет - I bankiet (uroczysty obiad lub kolacja),
              II nasyp ziemny
банкрот - (wprost i przen.) bankrut
банкротлан-ырга - I zbankrutować, zostać bankrutem
                               II ogłosić się bankrutem
банкротлык - (wprost i przen.) bankructwo
баннер - I banner, plakat,
              II (informat.) banner
бар - I (predykatyw) jest, są, występuje(ą), istnieje(ą)
            (Аның балалары бар. - On ma dzieci (jego dzieci istnieją).)
            (Аның ике улы бар иде, икесе дә укытучы. - On miał dwu synów, obydwaj byli nauczycielami)
            (Бүген минем эшем бар. - Dziś pracuję (istnieje moja praca).)
            (Синең белән сөйләшәсе бар иде. - Chciałem z tobą rozmawiać.)
            (Җирнең суыклыгы бар. - Okolica bywa chłodną.)
            (Aның Мәскәүдә булганы бар. - Bywał w Moskwie.)
            (Мактанырлыгы да бар. - On może pochwalić się (istnieje coś do pochwalenia się).)
            (Биесәм биерлегем бар. - Gdybym zatańczył to zatańczę (potrafię zatańczyć).)
            (Бүген кунак килүе бар. - Dziś mogą przyjść goście.)
            (Дошманның һөҗүм итүе бар. - Możliwe że (istnieje tak że) wróg napadnie.)
            (Урманда адашуың бар. - W lesie możesz zabłądzić.)
        II (poimek) ktoś kto (kogoś, coś) ma, posiadający (kogoś, coś), posiadacz (kogoś, czegoś)
            (Aты барның канаты бар, сыеры барның сые бар. - (przysłowie)
                    Kto ma konia ten ma skrzydła, kto ma krowę ten ma co jeść.)
            (Бары белән байга сан. - (przysłowie) Bogactwo ocenia się po tym co kto ma.)
        III (rzeczownik) obecność, istnienie, występowanie (patrz też: барлык)
            (Мин синең барыңны белмәдем. - Nie wiedziałem, że istniejesz.)
        IV (rzeczownik) dostatek, zamożność, bogactwo
            (Бар өстенә бар, май өстенә бал. - (przysłowie)
                  Bogactwo na bogactwo jest jak miód na masło.)
        V (rzeczownik) bogaty, zamożny, posiadający
            (Барга бәла күренмәс. - (przysłowie) Zamożny nie widzi biedy.)
        VI (przymiotnik) znajdujący się, obecny, naprawdę istniejący
            (Бар булып торсын. - Niech będzie obecny.)
            (Бар нәрсә балдан татлы. - (przysłowie) To co posiadasz słodsze jest od miodu.)
        VII (zaimek) wszystko co jest, wszystko istniejące, wszyscy
            (бар кошлар - wszystkie ptaki)
        VIII bar, niewielka restauracja
        IX (fiz.) bar (jednostka miary ciśnienia atmosferycznego)
        X idź (tryb rozkazujący dla 2. osoby czasownika бар-ырга - iść)
бар бул-ырга - być istnieć, występować, pojawiać się
                         (Кемдә булса бармы монда? - Czy jest tu ktoś?)
                         (Бүлмәдә кем дә булса бармы? - Czy w pokoju ktoś jest?)
бар ит-әргә - stworzyć, uczynić
бар иде - był, byli, bywali
                (Минем бер дустым бар иде. - Miałem (występował u mnie) przyjaciela.)
бар икән - zdarza się, bywa że (z odcieniem zdziwienia lub pogardy), okazuje się
бар кебек - wszystko, wszystko co tylko jest
бар-ырга - I iść, chodzić, jechać, jeździć, płynąć, lecieć, przemieszczać się
                    (Әнә бара ул. - Oto idzie on (ona, ono).)
                    (урам буйлап бар-ырга - iść (jechać) po ulicy)
                    (Бармаган җирем калмады. - Byłem wszędzie (nie było miejsca, którego nie zjeździłem))
                II trwać, zachodzić, odbywać się, iść (o jakichś procesach, zdarzeniach itp.)
                    (Бәхәс озак барды. - Spór trwał długo.)
                    (укудан яхшы бар-ырга - dobrze się uczyć, dobrze spełniać obowiązki ucznia)
                III pasować, nadawać się
                    (Бу эш сиңа бармый. - To nie jest robota dla ciebie.)
                    (Шәраб миңа бармый. - Wino mi nie służy.)
                    (Синең яулыгың кара, сиңа ак яулык бара. - (piosenka) Twoja chusteczka jest czarna, a tobie do twarzy w białym.)
                IV wyjść, wychodzić za mąż
                    (Иргә барганчы, биләүсә әзерләмә. - (powiedz.) Nie szykuj pieluszek przed zamążpójściem.)
                V w postaci. барып przed czasownikiem nadaje mu sens celowości
                    (барып ал-ырга - zabrać, zakupić)
                    (барып килеш-ергә - iść aby się pogodzić)
                    (барып күр-ергә - pójść (pojechać) po to by zobaczyć)
                VI jako czasownik pomocniczy daje znaczenie:
                    1) długotrwałego działania
                      (укып барырга - ciągle czytać)
                    2) działania w określonym kierunku
                      (менеп барырга - podnieść się)
                    3) narastania działania
                      (яхшыланып барырга - poprawiać się)
                    4) niedokonania działania
                      (Манара җимерелә бара. - Wieża popada w ruinę.)
бара торган - kolejny
барабара - stopniowo, z biegiem czasu
барак - barak
            (баракта тор-ырга - mieszkać w baraku)
барабан - (w różn. znacz.) bęben (instrument muzyczny, cylindryczna część urządzenia)
барабан каг-арга - bić w bęben
барда - (poimek) w obecności (kogo, czego) (miejscownik od predykatywu бар)
            (Oста барда кулың тый, остаз барда телең тый. - (przysłowie)
                Przy mistrzu powściągaj ręce, przy nauczycielu powściągaj język.)
барин - I pan, dżentelmen (l. mn.: баре, бары)
            II (ironicz.) panisko
барла-рга - I badać, sprawdzać, kontrolować, podsumowywać
                   II przygotowywać, szykować
                      (юлга әйберләрне багла-рга - przygotować rzeczy potrzebne do drogi)
барлау - kontrola, próbowanie, sprawdzanie, sprawdzanie obecności
              (барлау сәгате - termin kontroli)
              (кичке барлау - apel wieczorny)
барлыгы - wszyscy, biorąc łącznie, wszystkiego
                (барлыгы ун кеше - wszystkiego dziesięć osób)
барлык - I obecność, istnienie, bycie
                  (Барлыгын беләм. - Wiem, że on jest (istnieje).)
              II cały, wszystek, wszyscy
                  (Барлык илләрнең пролетарийлары берләшегез! - Proletariusze wszystkich krajów łączcie się!)
              III istota, sens
                  (Бөтен барлык хәрәкәтт. - Rzecz cała jest w działaniu.)
              IV istotnie, rzeczywiście, prawdziwie
              V dostatek, bogactwo
                  (Барлык яраштыра, юклык талаштыра. - (przysłowie) Dostatek godzi, niedostatek (bieda) skłóca.)
барлыкка кил-ергә - stać się, zachodzić, zdarzać się
бармак - I (anat.) palec (u ręki)
                  (баш бармак - kciuk)
                  (имен бармак - palec wskazujący)
                  (урта бармак - palec środkowy)
                  (атсыз бармак - palec serdeczny)
                  (чәнти бармак - mały palec)
              II (przen., techn.) palec, kołek, szprycha, iglica
барча - cały, ogół, wszyscy
бары - wszystko, wszystko co jest, wszyscy
            (барыбыз - my wszyscy)
            (барыгыз - wy wszyscy)
            (барысы - wszyscy oni)
бары тик - zaledwie, jedynie
                  (Үлем - бары тик карачкы гына. - (przysłowie) Śmierć to jedynie strach na wróble.)
барыбер - I wszystko jedno, mniejsza z tym
                II (potocz.) mimo wszystko, nie patrząc na nic
барында - gdy (dopóki) jest (istnieje, jest obecny) (ktoś, coś)
барып кайт-ырга - I odwiedzać,
                              II schodzić
барыр җир юк - nigdzie
барыс - (zoolog.) lampart, pantera
барысы - wszyscy, wszyscy oni
барышы - I tok, przebieg, rozwój, ruch, proces
                   (тормыш барышы - tok życia)
                II udawanie się, cel (ruchu)
                   (кая барышы? - dokąd udajesz się?)
бас - bas, niski głos męski, śpiewak obdarzony takim głosem
бас-арга - I (w różn. znacz.) wstawać, wstać
                    (басу! - wstawaj!)
                    (торып бас-арга - podnosić się do pozycji stojącej)
                    (аякка бас-арга - wstawać na nogi)
                    (вахтага бас-арга - wstawać na wachtę)
                    (учётка бас-арга - stawiać się na spis)
                II wchodzić, wkraczyć, wstępować, stanąć, zająć miejsce
                    (алга бас-арга - stanąć z przodu)
                    (артка бас-арга - stanąć z tyłu)
                III stąpać chodzić
                    (бер аяктан бас-арга - chodzić w nogę)
                IV przebierać nogami, podrygiwać, przytupywać, pląsać
                    (көйгә бас-арга - pląsać pod melodię)
                V pompować
                    (күрек бас-арга - pompować miechem (kowalskim))
               VI miesić
                    (камыр бас-арга - miesić ciasto)
               VII młócić (zboże)
              VIII wałkować, folować, spilśniać
                      (пима (киез итек) бас-арга - spilśniać (folować) walonki)
               IX wysiadywać (jajka), wywodzić (pisklęta)
                    (Үрдәк йомыркасын тавык басар, бәбкәсе суга качар. - (przysłowie )
                        Kura wysiaduje kacze jaja, a pisklęta uciekają do wody.)
                X osiągać (wiek)
                    (Яшең алтмышка басканда, алты яшьлек оныгың булсын. - (przysłowie )
                        Gdy osiągnąłeś sześćdziesiątkę powinieneś mieć sześcioletnego wnuka.)
                 XI drukować
                      (рәсем бас-арга - drukować rysunek)
                 XII zawlec, zaciągnąć
                XIII uciskać, ciemiężyć, gnębić
                       (Картлык тора-бара баса ул. - (powiedzenie) Starość wszystkich równo ciemięży.)
                       (Усал булсаң - асарлар, юаш булсаң - басарлар. - (przysłowie)
                       Będziesz łajdakiem - powieszą, będziesz poczciwym - pognębią.)
                 XIV zadławić, zadusić
                       (сарыкны бүре баскан - wilk zadusił owcę)
                 XV zagłuszyć, ukoić
                       (авыртуны бас-арга - ukoić ból)
                 XVI bić (w kartach)
                       (валет унлыны баса - walet bije dziesiątkę)
                 XVII zalać, zatopić, pokryć (się)
                       (су баскан - zalany wodą)
                       (күкне болыт баса. - Niebo pokryło się obłokami)
                 XVIII zabierać
                 XIX zarastać (trawą)
                 XX obrabować, zabrać, zająć
                       (ил бас-арга - zająć kraj)
                 XXI opanowywać, uspokajać
                       (паниканы бас-арга - opanować panikę)
                 XXII przygaszać
                       (ут яктысын бас-арга - przygasić światło (ogień))
баскак - (hist.) baskak, przedstawiciel chana w lennym kraju, poborca danin
баскетбол - (sport.) koszykówka
баскыч - I schody, drabina
              II stopień, terasa, występ
              III (przen.) etap, faza, okres
              IV z liczebnikiem porządkowym: stopień zaawansowania
                  (икенче баскыч мәктәп - szkoła drugiego stopnia)
басма - I stopień (schodów), schodek (kabiny samochodu, traktora)
            II ganek, pomost (u wejścia)
            III trap, schodnia
            IV mostek, kładka
            V pomost na brzegu rzeki, jeziora
            VI rusztowanie (na budowie) (patrz też: таскак)
            VII drukowanie, druk, wydanie książki, wydawanie (jako proces)
            VIII wydanie (pojedynczy nakład)
                (китапның икенче басмасы - drugie wydanie książki)
            IX drukowana tkanina, także technika drukowania tkanin
            X (tkactwo) pasmo (zwitek przędzy, nitek)
            XI (tkactwo) jednostka miary ilości nitek
бассейн - basen
бастыр-ырга - I kłaść, położyć, postawić, umieścić,
                        II przygnieść, uciskać, ograniczać, poskromić (kogoś, coś)
                        III wydawać, drukować
басу - pole (uprawne), ziemia (uprawna, orna)
           (арыш басуы - pole żyta)
           (өч басу системасы - trójpolówka, trójpolowy system płodozmianu)
           (басу юлы - droga polna, droga prowadząca do pola)
басыл-ырга - I strona bierna od бас-арга w różn. znacz.
                          (яңа басылган камыр - dopiero co zamieszone ciasto)
                          (китаплар басыла торган урын - miejsce gdzie drukuje się książki)
                      II stąpać, robić krok
                          (ялгыш басыл-ырга - potknąć się)
                      III zleżeć się, ścieśnić (o śniegu, sianie)
                      IV uciszać się, ucichnąć, uspokajać się
                          (буран басылды - burza ucichła)
                          (теш сызлавы басылмый - ból zęba nie przeszedł)
                      V być pod presją, być uciskanym
                          (халыкның басылып торган иҗади куәсе - poddane uciskowi twórcze siły narodu)
басым - I nacisk, presja
             II (lingw.) akcent
басым яса-рга - I naciskać,
                          II akcentować, podkreślać
басымчак - dokuczliwy, uciążliwy
басын-ырга - I patrz: басынкылан-ырга
                      II uspokoić się, złagodnieć
басынкы - cichy
басынкылан-ырга - I stawać się spokojnym, statecznym (o charakterze, głosie)
                                II patrz: басын-ырга
басып тор-ырга - postać (sobie)
басып торган - stojący
бат-арга - I tonąć, utonąć, zatonąć
                  II nurkować
                  III grzęznąć
                  IV włazić, wpadać (w długi)
                  V (przen.) przepadać, znikać
                  VI zachodzić (o słońcu)
                  VII ugrzęznąć (w czymś złym)
                  VIII (potocznie) pasować, odpowiadać
баткак - błoto
батыр - I bohater (patrz też: баһадир i пәһлеван)
            II zwycięzca w zawodach сабантуй
            III śmiały, odważny, dzielny, mężny
батыр-ырга - I topić, utopić, zanurzyć (strona sprawcza od: бат-арга)
                           (кайгыга батыр-ырга - wpędzić w rozpacz)
                      II wbijać, wrażać, wtykać
                           (көрәкне җиргә батыр-ырга - wbijać łopatę w ziemię)
                           (хәнҗәр батыр-ырга - wbijać kindżał)
                      III (przen.) zdradzać, wydawać (kogoś)
                           (башканы батырып үзеңне коткар-ырга - wydawać innych ratując siebie)
батырлык - I bohaterstwo, heroizm, wielki (niezwykły) czyn, odważny postępek (patrz też: каһарманлык)
                    II męstwo, odwaga, dzielność (jako stała cecha)
батырчылык җит-әргә - odważyć się, ośmielić się
бау - lina, sznur
бахбай - (w żargonie dziecięcym) koń
баһадир - bohater (patrz też: батыр i пәһлеван)
баш - I głowa
        II umysł, rozum
        III wierzchołek, góra
        III początek, źródło
        IV cel, kraniec
        V głowa (kapusty), główka (czosnku), bulwa (rzepy)
            (Шалкан башы да баш. - (przysłowie) Głowa głowie nierówna. (dosł.: Bulwa rzepy to też głowa.))
        VI łepek (gwoździa),
        VII głowa, sztuka (przy liczeniu)
        VIII początek (w sensie czasowym, np. początek dnia)
        IX naczelnik, kierownik, szef
        X główny
        XI nagłówek, tytuł
        XII tytułowy, nagłówkowy
баш арты - potylica
баш ия-ргә - składać pokłon, kłaniać się
баш килеш - (lingw.) mianownik, „przypadek podstawowy” (1. przypadek deklinacji tatarskiej)
баш мал (ат) - (etnogr.) koń darowany matce narzeczonej przez przyszłego zięcia
баш сөяге - (anatom.) czaszka
баш тарт-ырга - I odmawiać
                            II rezygnować
баш хәреф - majuskuła, duża litera
баш-башы - końce, obydwa końce
                    (баш-башын бергә бәйләргә - wiązać koniec z końcem)
башка - I inny, nie ten (wspomniany)
                  (башка вакытта - w innym czasie)
              II inny, oddzielny, wyróżniający się (od wspomnianego w kontekscie), nie ten
                  (башка дөнья, башка кешеләр - inny świat, inni ludzie)
                  (заманалар башка хәзер - dziś nie te czasy)
              III osobny, oddzielny
                  (Гали килде, башкалар юк. - Gali przyszedł a pozostali nie.)
              IV (poimek) bez, za wyjątkiem, oprócz, wyłączając
                  (Уйнамыйм да, җырламыйм да син дускаемнан башка.
                      - (piosenka) Nie gram, nie śpiewam bez ciebie druha miłego.)
башкала - stolica
башкалык - I różnica, odmienność, cechy odróżniające
                    II niezgodność opinii, punkt widzenia
                   III odrębność, odosobnienie, odizolowanie
                        (хуҗалыкның башкалыгы - oddzielność gospodarstwa)
башкаручы - wykonawca (np. piosenki), egzekutor (czegoś)
                      (директор вазифасын башкаручы кеше - wykonujący obowiązki dyrektora)
башкар-ырга - I wykonywać, spełniać, dokonywać, odgrywać, działać
                        II decydować, rozstrzygać
башкарма - wykonawczy
                    (башкарма орган - organ wykonawczy)
башкача - inaczej
башкисәр - I bandyta, zbój, rzezimieszek, rozbójnik
                        (башкисәр кыяфәт - wygląd zbójecki)
                   II (przen.) urwipołeć, łobuz, wisus
                        (Ну, башкисәр дә соң үзе. - Ot, urwipołeć z niego.)
башлангыч - I początek, inicjatywa, poczynanie
                      II wyjściowy, początkowy
                      (башлангыч мәктәп - szkoła podstawowa)
башлан-ырга - I zaczynać się, powstawać, pojawiać się
                        II nastąpić, następować, odsłaniać się
башла-рга - I zaczynać/zacząć, przystępować (do czegoś), brać się/wziąć się (za coś), podejmować się (czegoś)
                      (җыр башла-рга - zacząć śpiewać)
                      (эшкә башларга - przystąpić do pracy)
                      (яңа төргәкне башла-рга - napocząć nowe opakowanie)
                    II kierować, prowadzić
                      (төркемне башларга - stanąć na czele grupy)
                    III jako czasownik posiłkowy oznacza przystąpienie do działania lub początkowy charakter zdarzenia
                      (бата башла-рга - zacząć tonąć)
                      (бии башла-рга - zatańczyć)
                      (уйлана башла-рга - pomyśleć)
башлы - mądry, rozumny
башлык - I kierownik, naczelnik, przywódca, szef, wódz
                II baszłyk (nakrycie głowy w formie kaptura o długich patkach zawiązywanych dookoła szyi)
башлыклар - zwierzchność, kierownictwo
башлыча - przede wszystkim, głównie
башмак - baczmag, męski but z cholewami o orientalnym kroju
башмак тана - jałowica, młoda krowa (dwulatka)
башта - najpierw, wcześniej, wpierw
баштан кичер-ергә - przeżyć
башы-тоягы белән - z kopytami, całkowicie
башын - (dialek.) jako pierwszy
              (башын килергә - przychodzić pierwszy (w gości albo w kolejności w zawodach))
              (Башын килгән урын өчен. - (powiedzenie) Przychodź pierwszy by zająć miejsce.)
башына - na czele (jakiegoś przedsięwzięcia, także przenośnie)
                    (эш башына кил-ергә - stanąć na czele, zająć kierownicze stanowisko, przejąć władzę)
                    (башына тай типкән (типмәгән) - być (nie być) przy zdrowych zmysłach)
баю - zachodzenie, bogacenie się (rzeczownik odsłowny od бае-рга)
бая - niedawno, poprzednio, przedtem
баян - bajan (odmiana akordeonu)
бәбәк - I źrenica
            II oko
            III (bot.) pęd, młoda gałąź
            IV (bot.) pączek, pąk (kwiatu)
бәбәнәк - I (bot.) pączek, pąk (kwiatu)
                II (bot., kulin.) oczko (ziemniaka)
бәби - I niemowlę, dziecko (do dwu lat)
                (бәби карау - pielęgnowanie dziecka)
            II (przen.) dzieciak (o kimś naiwnym niedośwadczonym)
                (Әй бәби, бәби! - Oj dzieci, dzieci!)
            III lalka (w języku dzieci)
бәвел - (fizjolog.) mocz
бәгырь - I (anatom.) serce
              II dusza
             III sedno
бәдрәф - toaleta, ubikacja, klozet (patrz też: хаҗәтханә, әбрәкәй, туалет)
бәдрәф утыргычы - sedes
бәет - I bejt, dystych (dwuwiersz)
          II historyczna opowieść, zazwyczaj na tragiczne tematy
бәй - I uwiązanie, więź
            (Бозау бәеннән ычкынган. - Cielę uwolniło się od uwiązania.)
        II tasiemka, wstążka, pasek
        III (partykuła) ba
            (Бәй, син һаман китмәдеңмени әле? - Ba, czyżbyś jeszcze nie poszedł?)
бәйге - I biegi, wyścigi konne
            II (przen.) współzawodnictwo, walka
            III nagroda (za zwycięstwo w wyścigach konnych)
бәйлә-ргә - I wiązać, zawiązywać, przywiązywać,
                  II przymocowywać, umocowywać
                 III sznurować
бәйләвеч - opaska, wstążka, pasek, tasiemka, sznurek do wiązania
                    (халат бәйләвече - pasek do płaszcza)
                    (Дежурныйның җиңендә кызыл бәйләвеч. - Dyżurny ma na rękawie czerwoną opaskę.)
бәйләм - I wiązka, wiązanka, pęk
                   (салам бәйләме - wiązka słomy)
                   (ачкычлар бәйләме - pęk kluczy)
               II dziany, robiony na drutach, robiony szydełkiem
                   (бәйләме күлмәк - dziana sukienka)
бәйлән-ергә - I forma bierna (pasywna) od бәйлә-ргә
                      II związywać się, połączyć się, spajać się (czymś)
                     III przyczepiać się (czymś)
бәйләнгән - związany
                    (вәгъдә белән бәйләнгән - związany obietnicą)
бәйләнеш - I związek, więzy, łączność, kontakt
                        (фән һәм производство бәйләнешләре - związki nauki z przemysłem)
                        (туганлык бәйләнешләре - więzy rodzinne)
                    II stosunek, odnoszenie się, postawa (wobec kogoś)
                        (дуслык бәйләнешләрен өзәргә - zrywać przyjacielskie stosunki)
                    III stosunek, stosunek miłosny
                        (егет белән кыз арасындагы бәйләнеш - stosunek miłosny między młodzieńcem i dziewczyną)
бәйләп куя-рга - posadzić
бәйле - I związany, przywiązany
                (бәйле куллар - związane ręce)
                (бәйле ат - przywiązany koń)
            II zależny, niesamodzielny
                (миңа бәйле эш. - sprawa zależna ode mnie)
                (бәйле илләр - kraje zależne)
                (Минем язмышым аңа бәйле. - Mój los jest zależny od niego.)
            III mający związek, związany, dotyczący
                (үткәннәр белән бәйле хатирәләр - wspomnienia związane z przeszłością)
            IV (techn.) sprzężony
                (бәйле өслекләр - powierzchnie sprzężone)
бәйле бул-ырга - zależeć, być związany
бәйлегәч сүз төркемнәре - (lingw.) pomocnicze części mowy
бәйлек - (lingw.) poimek, postlog
бәйлек сүз - (lingw.) wyraz poimkowy
бәйрәм - święto, świąteczny
               (Корбан бәйрәме - Święto Ofiarowania, Id al-Adha)
               (туган көн бәйрәме - przyjęcie urodzinowe)
               (Диплом яклау бәйрәм булды. - Obrona dyplomu stała się świętem.)
бәйрәм ит-әргә - świętować, urządzić przyjęcie (z okazji czegoś), uczcić
бәйрәмчә - świąteczny
бәйсез - I niezależny od kogoś lub czegoś,
              II autonomiczny, suwerenny, niepodległy
бәйсез үзгәрешле - (matemat.) zmienna niezależna
бәйсезлек - I niezawisłość, samostanowienie, niepodległość,
                    II autonomiczność, suwerenność,
                        (дәүләтнең бәйсезлеге - suwerenność państwa)
бәк - I (hist.) bej, bek, beg
           (Ханнар, бәкләр үзара сугышып торганнар. - Chanowie, begowie wojowali ze sobą.)
        II (książk) pan
           (Мирза бәк - pan Mirza)
бәке - I korek, szpunt, zatyczka
          II (przen.) korek, zator
              (Юлда "бәкеләр" барлыкка килде. - Na drodze potworzyły się korki.)
бәке имән - (botan.) dąb korkowy (quercus suber)
бәккән - (kulinar.) bekken (tatarska potrawa), pieróg (pieczony), placek (nadziewany)
бәкләрибәк - beklarbek, wysoki urzędnik Złotej Ordy, odpowiednik współczesnego premiera
бәла - bieda
бәләкәй - I (wprost i przen.) maleńki, nieduży, króciutki, mizerny, młodszy, małoletni
бәлеш - I (kulinar.) belesz (tatarska potrawa), pieróg (pieczony), ciasto, placek (nadziewany)
                (алма бәлеш - szarlotka, jabłecznik)
            II (wykrzyknik) wyraża odczucie zdziwienia, zaniepokojenia, zatroskania itp.: oj, ba, okazuje się
бәлки - I (partykuła) ale, lecz, lub, może
                (Без бүген түгел, бәлки иртәгә китәрбез. - Pojedziemy nie dzisiaj ale jutro.)
            II (wrącenie) podobno, chyba, może
                (Бәлки, соңгы килүем булыр. - Moje przybycie będzie może ostatnim.)
бәллү - kołyska, kolebka
            (Бала елый иде бәллүдә. - Dziecko płakało w kołysce.)
бәллүр - kryształ
бәндә - I człowieczek, lichy, marny człowiek
                (Өйрәтте халык безне кыюлыкка, бәндә түгел, кеше булырга.
                        - Nauczył nas naród odwagi, być człowiekiem a nie człowieczkiem.)
             II niewolnik, sługa
            III człowiek, człek
                (Ниндидер яхшы бәндә су кертеп куйган? - Jakiż to dobry człowiek przyniósł wody?)
бәр-ергә - bić, uderzyć
бәрән - I (zoolog.) jagnię, baranek,
            II (zoolog.) koziołek
бәрәңге - I (botan., kulinar.) kartofel, ziemniak
                  (бәрәңге боткасы - piree kartoflane)
                  (бәрәңге ашы - zupa ziemniaczana)
бәрәңгеле - kartoflany, z kartoflami, zrobiony z kartofli
бәрел-ергә - uderzyć się
бәрелеш - konflikt
бәрелеш-ергә - zderzyć się, zetknąć się (strona wzajemna od бәрел-ергә)
бәрү - uderzenie
бәс - I szron, sadź
            (агачлар бәс белән капланган - drzewa pokryte szronem)
        II (wtrącenie) i tak, no i, znaczy, tak więc, to tyle
            (Бәс, үзегез карагыз калганым. - To tyle, resztę sami rozsądźcie.)
       III (wykrzyknik) starczy, koniec, basta
бәс төш-әргә (утыр-ырга, сар-ырга) - oszronić się, pokryć się szronem
бәтәч - (wykrzyknik) coś takiego (wyraża zdziwienie)
бәти - I amulet,
            II jagnię, baranek, koźlę
бәхәс - spór, polemika, debata, dyskusja, dysputa
          (Яңа роман турында кайнар бәхәсләр барды. - Na temat nowej powieści toczono gorące spory.)
бәхәсләш-ергә - spierać się
бәхет - I (w różnych znacz.) szczęście
                (Бәхетне сатып алып булмый. - (przysłowie) Szczęścia za pieniądze nie kupisz.)
                (бәхет сына-рга - sprawdzać czy się ma szczęście, ryzykować na szczęście)
            II powodzenie, sukces
                (бәхет алга (бәхет бар-ырга) - mieć sukces za sukcesem)
бәхет кошы - (mitolog.) ptak szczęścia, żar-ptak
бәхетле - szczęśliwy
бәхетсезлек - bieda
бәһа - cena, koszt
бәэлдә-ргә - beczeć (o owcy, kozie)
бәя - I cena, wartość
            (азык әйберләренә бәяләрне төшерү - obniżka cen na towary żywnościowe)
        II opłata
        III walor, wartość
        IV ocena
бəялəмə - recenzja, ocena, opinia
бəялə-ргә - I szacować, wyceniać, ocenać
                    II wypowiadać się
бəяле - I kosztowy
            II drogi, cenny, drogocenny
бəян - komentarz, wykładnia, narracja
бəясез - I tani, tandetny, bezwartościowy
             II (przen.) nieoceniony, bezcenny, drogi
без - I my
            (Сезнең белән без! - Jesteśmy z wami!)
            (Без булдырабыз! - Potrafimy! Damy radę!)
        II szydło
            (Без капчыкта ятмый. - Szydła w worku nie schowasz.)
       III (techn., milit.) sztyk, ostrze, klinga
            (балма безе - ostrze topora)
безгә - nam, do nas
            (Безгә әйтәләр. - Mówią nam.)
безнеке - nasz, swojski, należący do nas
безнең - nasz, pochodzący od nas
безнең эра - nasza era (skrót: б.э.)
безнең эрага кадәр - przed naszą erą (skrót: б.э.к.)
безнеңчә - po naszemu
бел-ергә - I umieć, wiedzieć, znać, poznać, rozpoznawać, spostrzegać, uświadomiać sobie, być w kursie
                    (Әйе. Юк. Бәлки. Белмим. - Tak. Nie. Może. Nie wiem.)
                    (Берни дә белмәвемне генә беләм. - Wiem że nic nie wiem.)
                    (Юлны беләсеңме? - Czy znasz drogę?)
                    (Ни буласын беләм. - Wiem co będzie.)
                II poznawać, dowiadywać się, uczyć się, nauczyć się
                    (Белеп кил! - Idż, dowiedz się! (w czym rzecz))
                    (Үзең белдеңме? - Sam się nauczyłeś?)
                III umieć, potrafić
                    (Белгән белгәнен эшләр, белмәгән бармагын тешләр. - (przysłowie)
                      Umiejący (mistrzowie) robią to co potrafią, nieumiejący gryzą palce.)
                IV być kompetentnym
                    (Белеп әйтәсеңме? - Mówisz to kompetentnie?)
                    (Белгәнрәк кешеләрдән сора. - Pytaj ludzi bardziej kompetentnych.)
                V jako czasownik pomocniczy
                    а) z czasownikami na -а/-ый: umieć, potrafić, móc, być w stanie
                        (уйлый бел-ергә - umieć myśleć (myśleć logicznie))
                        (Ала белсәң, бирә дә белү! - (przysłowie) Potrafisz brać, potraf także dawać.)
                    b) z czasownikami na -(ы)рга w wypowiedzi ekspresyjnej: umieć, potrafić
                        (Ашарга белә, эшләргә белми. - (powiedz.) Jeść potrafi dobrze, pracować nie umie.)
                        (Әләкләшергә беләсең бит! - W donoszeniu jesteś mistrzem!)
                VI jako wyrażenie modalne
                        (беләмсең (беләмсез) - wiesz (wiecie), co)
                        (белми дә - wiedzieć nie wie (nawet nie wie))
                        (беләсе дә килми - nawet nie chce wiedzieć)
беләк - przedramię, ręka (od ramienia do dłoni)
белән - I (spójnik) i, z
                (мин белән син - ja z tobą, ja i ty)
                (Кем белән сөйләшәсең? - Z kim rozmawiasz?)
            II (poimek) na, z, w, po (wskazanie powodu)
                (туган көн белән тәбриклә-ргә - składać życzenia w dniu urodzin)
            III (poimek) na, z, w, po, za pomocą (wskazanie okoliczności)
                (Татар тел белән - po tatarsku)
                (поезд белән бар-ырга - jechać pociągiem)
                (балта белән чаб-ырга - rąbać toporem)
            IV (poimek) na, o (wskazanie czasu)
                (кич белән - wieczorem, wieczorami)
беләү - osełka (do ostrzenia kosy, brzytwy)
беләүлә-ргә - toczyć, ostrzyć (na osełce)
белгән - znajomy, znany, nieobcy
белгән-күргән - znajomy, znany, nieobcy
белгеч - fachowiec, specjalista
белгечлек - specjalność, zawód (profesja)
Бельгия - (geogr.) Belgia
белдекле - znający, uświadomiony, kompetentny
белдексез - nieznający, nieuświadomiony, niekompetentny
белдер-ергә - I ogłosić, oznajmić
                II powiadamiać, zawiadamiać
                III objawiać, ukazać
                IV oznaczyć, cechować
                V referować, donosić
                VI wyrażać, ujawniać (теләк белдерергә - wyrażać życzenie)
                VII okazywać (ышаныч белдерергә - okazać zaufanie)
белдермә - I oświadczenie, komunikat, powiadomienie, enuncjacja, memorandum
                  II alert, wezwanie, pozew
белдермичә - potajemnie, skrycie, chyłkiem, po cichu
белдерү - oświadczenie
белдерүче - I informator
                    II konferansjer
                   III rzecznik
белем - I wiedza, poznanie,
            II wykształcenie
              (белем алырга - uzyskać wykształcenie)
            III nauka, uczenie
              (әдәбият белеме - literaturoznastwo)
белем алу - kształcenie, studia
белем дәрәҗәсе - rozwijanie
белемле - I wykształcony, kompetentny,
                II piśmienny
белемсез - I niewykształcony, niekompetentny,
                  II niepiśmienny
белен-ергә - I dowiadywać się, rozeznawać się
                          (Aсыл ат адымыннан беленер. - (przysłowie) Rasowego konia poznaje się po chodzie.)
                     II wyjaśniać się, stawać się znanym, wiadomym
                    III (potocz.) być dostrzegalnym, widocznym, znanym
белеш-ергә - rozpoznawać, dopytać się
белешмә - I informacja, komunikat
                 II zaświadczenie
белмәгән - cudzy, nieznajomy, postronny
белмим - nie wiem
белү - umiejętność
белүемчә (минем белүемчә) - jak sądzę, moim zdaniem, według moich informacji
белүче - znający, uświadomiony
                  (яхшы белүче - ekspert)
бензин - benzyna
бер - I jeden
        II jeden, jedna, jedno
            (бергә берне кушарга - do jednego dodać jeden)
        III raz, jeden raz
        IV pewien, niejaki, jakiś, niektóry
бер дə - całkowicie, zupełnie, doszczętnie
бер җиргә - byle gdzie
бер җирдә дә - nigdzie
бер пар - para (dwójka)
бер үк вакытта - jednocześnie, naraz, równocześnie
бер ярым - półtora
бер-бер - I jakikolwiek, byle jaki, wszystko jedno jaki
                    (бер-бер эш - jakakolwiek praca)
                II ktokolwiek, byle kto, pierwszy z brzegu, każdy
                    (Бер-бер йортта өчәр-дүртәр йөз квартира. - W każdym domu jest po trzysta, czterysta mieszkań.)
                III (potocz.) kiedy bądź, jak bądź, wszystko jedno jak
                    (Бер-бер безне дә искә төшерерләр. - Kiedyś tam i o nas wspomną.)
бер-ике - w przybliżeniu, jeden - dwa, niewiele, trochę
                    (Бер-ике сүз булса да язып сал. - Napisz chociaż parę słów.)
                    (Бер-ике минутка кереп чыгыгыз. - Zajdźcie na parę minut (na jedną-dwie minuty).)
беравыздан - I jednocześnie, równocześnie, naraz, chórem
                      II jednomyślnie, jednogłośnie
                          (Яңа планны беравыздан кабул иттек. - Nowy plan przyjęliśmy jednomyślnie.)
бераз - niewiele, trochę
бераз утыр-ырга - posiedzieć
бераздан - trochę później
берәмлек - jednostka, miara
                    (акча берәмлеге - jednostka monetarna)
берәр - I pojedynczo, po jednej sztuce
                (һәр кешегә берәр бүлмә - każdemu po (jednym) pokoju)
            II jakiś, jakoś
            III coś, cokolwiek
                (Берәр сүз әйт инде син дә. - I ty coś powiedz.)
            IV około, w przybliżeniu, mniej więcej, jakieś
                (Берәр айдан кайтырлар. - Przyjadą za jakiś miesiąc.)
берәү - I (jako liczebnik zbiorowy) jeden
            II (potocz. o osobach) jeden (jedna, jedno), ktoś
            III ktokolwiek, kto bądź
бервакыт - pewnego razu, raz
бергә, бергә-бергә - razem, wspólnie, łącznie
бергәләп - I wspólnie, razem, łącznie
                  II jednocześnie, naraz
бердәй үк - jednakowo, równo
бердәм - I zgodny, przyjazny,
              II jedyny
бердәмлек - I przyjaźń, jedność, jednomyślność, solidarność
                        (халыклар бердәмлеге - przyjaźń narodów)
                    II wspólnota, jedność, sojusz
                        (карашлар бердәмлеге - wspólnota poglądów)
бердәнбер - wyłączny, pojedynczy
берек - zjednoczenie, związek, zrzeszenie
беренчелек - (w różn. znacz.) pierwszeństwo, pierwsze miejsce
                      (Дөнья футбол беренчелегенең финал уены -
                      mecz o pierwsze miejsce mistrzostw świata w piłce nożnej)
берет - beret
беришле - jednakowy, jednorodny
беркадәр - jakiś, niektóry
беркайда да - nigdzie
беркайчан да - nigdy
беркатлы - prosty (prostoduszny), naiwny
беркая (да) - I nigdzie (wymaga przeczącego orzeczenia)
                        (Беркая барасы килми. - Nigdzie nie chce się iść.)
                    II gdziekolwiek
                        (Пушы рәсемне беркая эләргә иде. - Powiesić by ten obraz gdziekolwiek.)
беркем (дә) - nikt (wymaga przeczącego orzeczenia)
                      (Бүлмәдә беркем юк иде. - W pokoju nikogo nie było.)
                     (Беркем дә белми. - Nikt nie wie.)
                      (башка беркем дә түгел - nikt inny)
                      (Aның беркеме дә юк. - On nie ma nikogo.)
                      (Мин беркемгә бернинди вәгъдә бирмәдем. - Nie obiecywałem nikomu niczego)
беркемнеке - remis
беркете-ргә - I przymocować, przybić, ustalać
                      II połączyć, związać, zszyć
                      III dołączać, przymocować
                      IV zapisywać, nagrać, zafiksować
беркеткеч - spinacz, wiązanie, urządzenie mocujące
беркетмә - protokół
берлән - (książk.) patrz: белән
берләш-ергә - łączyć się, jednoczyć się
Берләшкән Милләтләр Оешмасы - Organizacja Narodów Zjednoczonych
берләшмә - zjednoczenie, sojusz, związek, stowarzyszenie, asocjacja
                    (сәүдәсе берләшмә - spółka handlowa)
                    (хәрби берләшмә - sojusz wojskowy)
берләштер-ергә - łączyć, jednoczyć
берлек - I (matemat.) jedynka,
              II (lingw.) liczba pojedyncza
              III (potocz.) rubel, rubelek
                  (кәгазь берлек - papierowy rubel)
              IV jedność, zgodność, solidarność, wspólnota
              V pierwszy człon słów jedno-
                  (карашлар берлеге - jednomyślność)
              VI harmonia
                  (күңелләр берлеге - harmonia dusz)
              VII wspólnota, unia, związek
                 (Аурупа берлеге - Unia Europejska)
                 (Совет Социалистик Республикалар Берлеге - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich)
берлек сан - (lingw.) liczba pojedyncza
берлектә - wspólnie, razem, łącznie, w jedności
                  (Берлектә - көч. - (powiedz.) W jedności jest siła.)
бернәрсә - I nic (wymaga przeczącego orzeczenia)
                      (Бернәрсә күренми. - Nic nie widać.)
                  II (zaimek) coś, cokolwiek, coś tam
                      (Мине башка бернәрсә борчый. - Mnie matwi coś innego.)
                  III (rzeczownik) coś, jedna rzecz
                      (бернәрсә аңлашылмый - rzecz niepojęta)
                      (Aны бернәрсә куандырды. - Uradowała go jedna rzecz.)
                  IV (pogardliwie) istota, stworzenie
                      (ялкау бернәрсә - leniwy stwór)
берни - I nic
                (Берни күрәсем килми. - Niczego nie chcę widzieć.)
            II cokolwiek, byle co
                (Берни сатып алырга кирәк. - Coś trzeba kupić.)
берни түгел - I drobnostka, nic nie szkodzi, nie ma sprawy, nieważne (przyjmując porzeprosiny)
                      II proszę, proszę bardzo (przyjmując podziękowanie)
бернинди (дә) - żaden, nijaki (wymaga przeczącego orzeczenia)
                          (Бернинди көч дә мәҗбур итмәс. - Żadna siła nie powstrzyma.)
берничә - trochę, nieco, kilka
                (бе́рничә минут - kilka minut)
берничек (тә) - nijak, w żaden sposób (wymaga przeczącego orzeczenia)
                          (Берничек тә ярдәм итә алмыйм. - W żaden sposób nie mogę ci pomóc.)
берсе - I jeden (jedna, jedno) z nich
                (берсе артыннан берсе - jeden za drugim)
            II ktoś, ktokolwiek, ktoś tam
берсекөнгә - pojutrze
бертавыштан - I zgodnie, razem, wspólnie
                         II jednogłośnie
бертигез - równomiernie
бертөрле - I jednakowy, jednorodny, tożsamy, identyczny
                  II jakiś tam (nie wiadomo jaki, niejasny)
                 III pewien, któryś
бертуган - rodzony (brat, siostra)
бертуганның кызы - bratanica, siostrzenica
бертуганның улы - bratanek, siostrzeniec
берьюлы - bezpośrednio, bezzwłocznie, natychmiast
бет - (zoolog.) wesz
          (урман бете - kleszcz)
бет-әргә - I kończyć, kończyć się, zakończyć
                II upływać (o czasie)
                III rozchodzić się (o pieniądzach)
                IV jałowieć, wysychać
                V odchodzić, ustępować (o bólu)
                VI zejść, znikać
                VII umierać
                VIII jako czasownik pomocniczy oznacza dokonaność działania
                        (Кар эреп бетте. - Śnieg roztajał.)
                        (Том үз уңышына ышанып бетә алмады. - Tom nie może uwierzyć w swój sukces.)
бетер-ергә - I skończyć, kończyć się, zakończyć
                    II zniszczyć, likwidować
                    III wyczerpać, zużywać
                    IV kasować, likwidować
бетте-китте - (wyraż. modalne) koniec sprawy, koniec i kropka
бетү - koniec, zakończenie
библиофил - bibliofil, miłośnik książek
Библия - (relig.) Biblia
бигрәк - I najbardziej, zwłaszcza, szczególnie
                 (бигрәк тә - najbardziej)
              II bardzo, zanadto
                 (бигрәк күп - bardzo dużo)
                 (бигрәк начар - bardzo źle)
бидон - bidon, pojemnik
бие-ргә - tańczyć, pląsać
биек - wysoki, wysokościowy, wyżynny
           (биек биналар - wysokie budowle)
           (Өе биек, өйрәсе сыек. - (dosł.: Dom ma wysoki - polewkę wodnistą.) o czyimś pozornym dobrobycie)
биеклек - I wysokość
                II stopień
                III wzniesienie
биз - (anatom.) gruczoł
         (тир бизе - gruczoł potowy)
         (төкерек бизе - gruczoł ślinowy)
бизә-ргә - upiększać, ozdabiać, czynić piękniejszym
бизәк - (wprost i przen.) upiększenie, ozdoba, ornament, deseń, wzór
          (бизәк төшерергә - odciskać ornament)
          (Бала - тормыш бизәгә. - Dzieci są ozdobą życia.)
бизәклә-ргә - ozdabiać, upiększać, przystrajać, ozdabiać wzorami, obmalowywać
бизәкләш-ергә - strona wspólna od бизәкләргә
                            (чыршы бизәкләш-ергә - stroić choinkę (wspólnie z kimś))
бизәкле - wzrzysty, deseniowy, ozdobiony deseniami, zdobiony, dekorowany
бизәл-ергә - strona bierna od бизә-ргә
                     (зал бәйрәмчә бизәлгән - sala ustrojona po świątecznemu)
бизгәк - (med.) febra, malaria
бии белүче - tancerz
бик - I bardzo, nader, szczególnie
        II nazbyt, zanadto, zbytnio
        III (przest.) бәк
        IV zasuwa, zawór, zamek, rygiel
            (бикне алмаштыр-ырга - zmienić zamki)
        V (żarg.) paka, kić (więzienie)
            (биктән чыгар-ырга - wyjść z paki)
бик зур - ogromny
бик иртә - wcześnie
бик көчле - straszny
бик күп - mnóstwo
бик кыска вакыт - moment
бик матур - przepiękny
бик нык - zdrowo
бик теләп - chętnie, ochoczo
бик тиз - pilnie
бик яхшы - przepięknie, przepiękny, wyborny, wybornie (patrz też: бишле, билгесе)
бикл-әргә - I zamykać, zamknąć,
                  II (przen.) zakuć, wyuczyć się
бил - I (w różn. znacz.) talia, stan, pas, krzyż, lędźwie
            (Синең билең нечкә. - Masz cienką talię.)
            (билгә кадәр төшерелгән портрет - portret do pasa)
        II (w różn. znacz.) siodło (grzbietu, kręgosłupa zwierzęcia, góry)
билә-ргә - I posiadać, dzierżyć, władać
                      (җир билә-ргә - władać ziemią)
                  II zajmować, opanowywać (jakąś przestrzeń)
                      (бөтен рәтне билә-ргәү - zająć cały rząd (w teatrze))
                      (Ишегалдының яртысын бакча били. - Pół podwórza zajmuje ogród.)
                  III (przen.) schwytać, zawładnąć, opętać (duszę, serce)
                      (Күңелне җылы хисләр били. - Serce chwytają ciepłe uczucia.)
                  IV spowijać, przewijać (niemowlę)
биләмә - posiadanie, władanie
биләү - I rzeczownik odsłowny od билә-ргә
            II pieluszka
биләүче - właściciel
билбау - pas
билге - I etykieta, oznaczenie
            II (w różn. znacz.) znak, symbol
                (математик билге - znak matematyczny)
                (юл билгеләре - znaki drogowe)
            III oznaka, symptom, objaw
                (авыру билгеләре - symptomy choroby)
            IV adnotacja, ocena
                ("биш"ле билгесе - piątka)
                (билге куя-рга - wystawiać ocenę)
            V znaczek
                (гвардияче билгесе - znaczek gwardyjski)
билгеләнгән - umieszczony
билгелән-ергә - określać się (strona bierna od билгелә-ргә)
билгелә-ргә - oznaczać, wyznaczać, określać, oznakowywać
билгеләү - wyznaczanie
билгеле - I sławny, znany
                  (барысы да билгеле кешеләр - wszystkie znane osoby)
               II oczywiste, wiadomo, jasne
                   (Билгеле! - Jasne!)
              III określony, ustalony, umówiony
                   (билгеле вакытта кил-ергә - przyjść w umówionym czasie)
                   (билгеле көнне акча ал-ырга - dostawać pieniądze w ustalonym dniu)
билгелек - I określoność, wyrazistość
                  II rozgłos, popularność
билгеләмә - I określenie, ustalenie, definicja
                        (грамматик билгеләмә - określenie gramatyczne)
                        (математик билгеләмә - określenie matematyczne)
                    II notatka, znak, zapisek
                        (китап битенә төшерелгән билгеләмә - notatki naniesione na stronach książki)
билгесез - I nieoznakowany, bez etykietki
                II nieznany, niewiadomy
                III nieokreślony, niejasny, niewyraźny
                IV (matemat.) niewiadoma
билгесезлек - niepewność, nieznajomość, nieokreśloność, ogólnikowość
билдәмә - filet, mięso z polędwicy
билет - bilet
билчән - (bot.) mniszek lekarski, mlecz (taraxacum officinale)
бина - budowla, pomieszczenie
          (Казанда матур һәм мәһабәт биналар бик күп. - W Kazaniu jest wiele pięknych i majestatycznych budowli.)
бинт - (med.) bandaż
бинтла-рга - bandażować, nakładać bandaż, zawiązywać bandażem
бинтлы - I z bandażem
                  (бинтлы тартма - pudełko z bandażami)
              II zabandażowany, obandażowany
бир-ергә - I dawać, podawać, dostarczać, oddawać, wręczać, wydawać
                    (имтихан бирергә - zdawać egzamin)
                 II obdzielić, proponować, przedstawiać
бирәсе - (potocz.) obowiązek, dług
бирəчəк - dług, zadłużenie
бирге - bliski
бире - tu, tutaj (patrz też: бу i моңа)
бирегә - tu, tutaj (w to miejsce)
биредә - tu, tutaj (w tym miejscu)
бирел-ергә - I wystawać, wysuwać się, występować (strona bierna od бир-ергә)
                     II ulegać, poddawać się
                          (дошман кулына бирел-ергә - poddać się wrogowi)
                          (Ул бирелмәде, үз фикерендә калды. - Nie uległ lecz pozostał przy swoim zdaniu.)
                    III oddawać się (czemuś), pasjonować się
                          (шахматка бирел-ергә - pasjonować się szachami)
бирелгән - dany
бирем - zadanie, zlecenie
биреш-ергә - I strona wzajemno-zwrotna od бир-ергә
                         (бүләк биреш-ергә - dawać sobie wzajemnie prezenty),
                      II poddawać się, ustępować, kapitulować (w pracy, grze, sporcie itp)
                         (Бер укымышлы кырык наданга бирешмәс. - (przysłowie)
                         Jeden wykształcony nie ustępuje czterdziestu nieukom.)
бирле - (poimek) z
              (күптәннән бирле - z dawnych czasów)
бирнә - posag
             (Аның бирнәсе зур иде. - Jej posag był duży)
бирү - przekaz, przekazywanie
бичә - żona, przyjaciółka, partnerka życiowa
бисквит - (kulin.) biszkopt
бистә (поселок) - przysiółek, osada
бит - I (partykuła przynaglająca, podkreślająca) przecież, wszak, nuże, ożeż, ależ, -że
            (Әйтәм бит! - Gadajże!)
            (Ниһаять, белдем бит! - No, w końcu zrozumiałem!)
            (Харап булдык бит! - Tośmy wpadli! (dosł.: Ależ fatalne możliwości!))
            (Ул бит яхшырак белә. - Przecież on wie lepiej.)
            (Балакаем, туңып беткән бит! - Dziecko moje, jakżeż ono zmarzło!)
        II twarz, policzek,
            (биткә чибәр - o pięknej twarzy, z piękną twarzą)
            (уң бит - prawy policzek)
        III kartka, stronica, strona (także internetowa)
            (баш бит - strona główna (witryny internetowej))
        IV (informatyka) bit
битек - (hist.) pismo, dokument
битсез - (prostac.) bezwstydny, bezczelny, zuchwały
битсезлек - bezwstyd, bezczelność, tupet
битенгән - (botan., kulin.) bakłażan
биткә сал-ырга - (druk., internet.) łamać (tworzyć) stronę (patrz również: битлә-ргә)
битлә-ргә - I (druk.) łamać (tworzyć) stronę (patrz również: биткә сал-ырга)
                   II kartkować, przerzucać kartki, listować
битлек - I maska, siatka (na twarz)
                  (битлек кигән хирург - chirurg w masce)
                  (марлядан ясалган битлек - maska przeciwgazowa)
                  (умартачы битлеге - siatka pszczelarza)
              II cyferblat (zegarka, licznika)
              III w połączeniu z jakimś liczebnikiem: na ... stron
                  (өч йөз битлек роман - powieść na trzysta stron)
бичә - żona, przyjaciółka, partnerka życiowa
биш - pięć
бишек - (wprost i przen.) kołyska, kolebka
            (бишектән бирле (бишектән бирле алып) - od małego, od niemowlęctwa),
            (революция бишеге - kolebka rewolucji)
бишенче - piąty
биштәр - plecak
бию - taniec
биюче - tancerz
бия - kobyła
бияләй - rękawica, rękawice
БМО (Берләшкән Милләтләр Оешмасы) - ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych)
богау - łańcuch
бодай - (botan.) pszenica
боек - smutny
боер-ырга - nakazywać, rozkazywać, polecać, żądać, kazać
боеру наклонениесе (боерык фигыль) - (lingw.) tryb rozkazujący
боерык - nakaz, zarządzanie, rozkaz
боҗра - obrączka, ogniwo (łańcucha)
боз - lód, lodowy
боз тавы - góra lodowa
боз-арга - I (w różn. znacz.) zepsuć, zmarnować, skazić, zanieczyścić (coś czymś)
                 II przekraczać, naruszać, łamać, gwałcić (prawo, umowę)
                      (хезмәт тәртибен боз-арга - naruszyć dyscyplinę pracy)
                III psuć, deprawować
                      (урам баланы боза - ulica psuje dziecko)
                      (яшьләрне боз-арга - deprawować młodzież)
бозау - I (zoolog.) cielę
            II (przen.) ktoś naiwny, jeleń, leszcz
бозлык - (geograf.) lodowiec
бозлык чоры (дәвере) - (hist., geolog.) epoka lodowcowa
бозучы - I naruszyciel
                 (тәртип бозчы - naruszyciel dyscypliny)
              II rzucający urok
бозык - I uszkodzony, rozbity, złamany, zdefektowany
            II (potocz.) zgniły
            III nieodpowiedni, niewłaściwy, zniekształcony, zepsuty
            IV niezdrowy, bolący
                (бозык теш - bolący ząb)
            V (przen.) marny, lichy, zły, niemądry, zdeprawowany
                (бозык мөнәсәбәттә булырга - być w złych stosunkach (z kimś))
            VI (potocz.) niesprzyjający, chmurny, deszczowy (o pogodzie)
                (бозык һава - brzydka pogoda)
            VII ponury, posępny, oziębły (o twarzy, wyglądzie)
            VIII okaleczony, oszpecony, skażony
            IX rozwiązły, lubieżny, rozpustny, zdeprawowany
бозыл-ырга - I psuć się, łamać się, złamać się
                       II rozstrajać się, rozstroić się (u instrumentach muzycznych)
                      III psuć się, tęchnąć, stęchnąć, gnić, zgnić
                          (Балык бозылган. - Ryba się zepsuła.)
                      IV psuć się, niszczeć, rozregulowywać się, tracić swe walory
                          (Дымлы урында сәгать бозыла. - Od wilgoci zegar się psuje.)
                       V psuć się, stawać się złym, niegodnym, rozpuszczonym
                      VI ulegać zakłóceniu, naruszeniu, złamaniu
бозылмас - niezłomny, niezniszczalny
бозылу - naruszenie
бокал - puchar, kielich, pokal
бокс - I (sport.) boks
          II (med.) izolatka
болай - I tak, w ten sposób, owak, siak
                (Болай эшләмиләр. - Tak się nie robi.)
                (Aлаймы, болаймы? - Tak czy siak?)
                (болай булмаса, тегеләй - tak lub inaczej, jak nie tak to owak)
                (Болай да, тегеләй дә ярый. - Można i tak i siak.)
            II tu, tam (przy prośbie o podejście, zwrócenie się)
                (болай кара - patrz tu)
                (миңа болайга барырга - trzeba mi tam iść)
                (Aлай барсаң - ерак, болай - якынрак. - Iść tamtędy - daleko, tędy - bliżej.)
            III jako powiedzenie: tak to, no i, jednak, na pierwszy wgląd, z jednej strony
                (Болай эшеннән ул канәгать. - Jednak on jest ze swojej pracy zadowolony.)
боламык - I gęsta papkowata potrawa z mąki
                  II (dial.) purée
                      (бәрәңге боламыгы - purée kartoflane)
                  III (przen.) ciapa, ciemięga, mazgaj, gapa
болан - (zoolog.) jeleń
болар - (zaimek wskazujący) ci (liczba mnoga od бу)
болгап куя-рга - machnąć
Болгария - (geograf.) Bułgaria
болгат-ырга - I mieszać
                            (чәйдәге шикәрне болгат-ырга - rozmieszać cukier w herbacie)
                        II mącić (wodę)
                            (Күлне болгатканнар. - Zamącili jezioro.)
                        III bełtać
                            (даруны болгат-ырга - rozbełtać lekarstwo)
болдыр - ganek
болын - łąka
болыт - chmura, obłok
болытлылык - zachmurzenie
бомба - bomba
бомбага тот-арга - I bombardować
                               II (przen.) bombardować, zarzucać (prośbami, wyrzutami, listami)
бомбала-рга - bombardować, obrzucać bombami
бомбардир - I (wojsk.) bombardier
            II (sport., potocz.) strzelec (gracz, który strzela bramki)
                (Испаниянең быелгы чемпионатының иң яхшы бомбардиры
                    - najlepszy strzelec tegorocznych mistrzostw Hiszpani)
бор-ырга - kręcić, wkręcić się, zakręcić
борау - świder
бораула-рга - I wiercić, borować, świdrować
                      II (przen.) niepokoić, trwożyć, martwić
                          (Нәрсәдер күңелне бораулый. - Jest coś co niepokoi duszę.)
бораулау скважинасы - (techn.) otwór (szyb) wiertniczy
бораулау станок - (techn.) wiertarka
борма - skręt, zakręt, łuk, zakole
             (Борманы үткәч, урман башлана. - Za zakrętem (gdy minąć zakręt) zaczyna się las.)
             (инеш бормасы - zakole rzeki)
бормалы - I kręty, wijący się, powyginany
                  II alegoryczny, aluzyjny
бортак - przezorny, zapobiegliwy
                (Бортак хатын йорт тотар. - (powiedzenie) Dom utrzyma zapobiegliwa gospodyni.)
борч-ырга - I niepokoić, straszyć, denerwować
                    II miąć, zmiąć (odzież)
борча - (zoolog.) pchła
борчак - (botan., kulin.) groch (roślina i ziarno) (pisum)
                (кытай борчагы - soja)
борчак борыч - (kulin.) pieprz ziarnisty (w ziarnach)
борчак дару - (med.) pigułka
борчак үрдәге - (zoolog.) kaczka krzyżówka (anas platyrhynchos), patrz też: кыр үрдәге
борчакла-рга - I (potocz.) przemieszać coś z grochem,
                        II (przen.) ubarwiać swoje opowiadanie kłamstwem, bajerować
борчулы - lękliwie
борчучан - dokuczliwy, uciążliwy
борчыл-ырга - niepokoić się, bać się, denerwować się
                         (бала өчен борчыл-ырга - niepokoić się o dziecko)
борчылмагыз - nie kłopoczcie się (grzeczna odmowa na zaproszenie)
борчып бетер-ергә - przeszkadzać
борщ - (kulinar.) barszcz (patrz też: чөгендер ашы)
борыл-ырга - I kręcić się
                      II odwracać się, odwrócić się
                      III owinąć się, zwijać
борылма - skręt, zakręt, wiraż, łuk, zakole, wygięcie
борылып кара-рга - oglądać się
борылып чыг-арга - odwracać się
борылыш - I zwrot, zawrócenie, skręt, zakręt, wiraż, łuk, zakole
                        (юл борылышы - zakręt drogi)
                        (елга борылышында - na zakolu rzeki)
                    II (przen.) zwrot, obrót, przełom
                        (Эш башкача борылыш алды. - Sprawy przyjęły inny obrót.)
                        (тарихи борылыш - przełom historyczny)
борын - I (anatom.) nos
             II dziób (u ptaków)
            III pysk, morda (u zwierząt)
            IV dziób, przednia część (statku itp.)
            V (geograf.) przylądek
           VI (przysłówek) wcześniej, dawniej, dotychczas
           VII (poimek) do, przed (czymś), do tego gdy
                (кояш чыкмас борын - do wschodu słońca)
борын яргыч - ostry
борынгы - I stary, starożytny
                    (борынгы тарих, борынгы заман тарихы - historia starożytna),
                II w znaczeniu rzeczownikowym: борынгылар - starożytni
                    (борынгылар культурасы (сәнгате) - kultura (sztuka) starożytnych),
                III przeszły, były
борыч - (botan., kulin.) pieprz, papryka
              (кара борыч - pieprz, czarny pieprz)
              (кузаклы борыч - papryka)
              (кызыл борыч - papryka)
Босния һәм Герцеговина - (geograf.) Bośnia i Hercegowina
бот - I (anatom.) udo
        II (anatom.) biodro
        III (kulin.) nóżka (biodrowa część mięsa ptaków)
бот сөяге - (anatom.) kość biodrowa
ботак - witka, pęd, gałąź, konar, sęk
ботак җибәр-ергә - rozgałęziać się
ботак-тармак - I (zbior.) gałęzie,
                         II (przen.) pokrewieństwo
ботак-чабак - I (zbior.) gałęzie, sęki (patrz też: ботак-чатак I)
                       II chrust (patrz też: ботак-чатак II)
ботак-чабак җыя-рга - zbierać chrust
ботак-чатак - I (zbior.) gałęzie, sęki (patrz też: ботак-ботак-чабак I)
                       II chrust (patrz też: ботак-ботак-чабак II)
ботак-чатак җыя-рга - zbierać chrust
ботинка - botki
ботка - I (kulin.) kasza
            II (kulin.) piure
                (бәрәңге боткасы - tłuczone kartofle)
           III (przen., potocz.) nieporządek, zamęt, zamieszanie
бөг-әргә - I (wprost i przen.) giąć, zginać
                II nachylać, krzywić, uginać, podginać
               III (przen.) żreć, jeść (zachłannie, łapczywie)
бөгел-ергә - (strona bierna od бөг-әргә)
                I pochylać się, zniżać się
               II wyginać się, naginać się, przeginać się, giąć się, zgiąć się
              III chylić się, przygasać, znikać
бөгелеш - I zgięcie, wygięcie
                 II przegięcie (w działalności)
                III zakręt (drogi), zakole (rzeki)
бөгелмә - wygięcie, zagięcie
бөгелүчəн - giętki, elastyczny, gibki
бөгәлчән - (zoolog.) ślepak (chrysops) (owad z rodziny bąkowatych)
бөгəрлə-ргә - I miąć, gnieść, miętosić
                      II podkurczać, podwinąć, skulić
бөгəрлəн-ергә - (strona bierna od бөгəрлə-ргә)
                          I miąć się, pomiąć się (o odzieży)
                         II kurczyć się, zmarszczyć się
бөдрә - (wprost i przen.) kędzierzawy, wijący się (wprost o włosach) // kędzior, lok, pukiel
             (бөдрә бәрән кебек - kędzierzawy jak baranek)
             (бөдрәләрне җил туздыра - wiatr rozwiewa kędziory)
             (бөдрә болытлар - kędzierzawe obłoki)
бөдрә тал - wierzba płacząca
бөдрәлә-ргә - kręcić, wić, splatać
бөек - duży, wielki
Бөек Британия - (geograf.) Wielka Brytania
Бөек чуалыш - (hist.) Wielkie Trudności (okres w historii Złotej Ordy, w II poł. XIV w.)
бөеклек - wielkość, wzniosłość, majestat
бөер - (anat.) nerka
бөҗәк - (zoolog.) owad
бөке - korek, szpunt (wprost i przen.)
          (мичкә бәкесе - szpunt od beczki),
          (бәке имән - dąb korkowy),
          (Юлда "бәкеләр" барлыкка килде. - Na drodze potworzyły się korki.)
бөке суыргыч - korkociąg
бөккән - (kulin.) pieróg
               (кәбестә бөккән - pieróg z kapustą)
               (бөккән камыры - ciasto na pierogi)
бөкре - I zgarbiony, przygarbiony,
            II garbaty, garbus
                (Бөкрене кабер генә төзәтер. - Garbatego tylko grób wyprostuje.)
            III wygięty, z garbkiem
            IV krzywy
                (бөкре бармак - krzywy palec)
            V garb,
            VI (przen.) plecy
бөл-әргә - bankrutować, zostawać bankrutem
бөре - I pąk (kwiatowy, liścia)
              (чәчәк бөресе - pąk kwiatowy)
          II (anat.) nerka
бөрк-ергә - I pryskać, spryskiwać, opryskiwać,
                    II bryzgać, rozbryzgiwać
                    III wypuszczać, wydmuchiwać, dyszeć, bić (strumieniem)
                    IV oblewać, zalewać (żarem, zapachem)
бөркегеч - rozpylacz
бөркет - I (zoolog.) orzeł (orzeł przedni, aquila chrysaetos)
бөркү - duszny
бөркүлек - duchota, zaduch
бөртек - ziarno
бөтен - I całościowy, cały, ogólny
            II całość, ogół
            III wspólny
бөтен сан - liczba całkowita
бөтендөнья - światowy, ogólnoświatowy
бөтенесе - I wszyscy (z nich), każdy jeden
                  II razem, ogółem, patrz także: барлыгы
                     (Бөтенесе бер ел укырга. - Uczył się w sumie jeden rok.)
                     (бөтенесе ун сум - wszystkiego dziesięć rubli)
бөтенләй - I całkiem, w całości, gruntownie, wyczerpująco, ostatecznie, zupełnie,
                  II prosto, równo, równomiernie
бөтергеч - bąk, bączek (zabawka) (patrz też" бөтерчек)
бөтерчек - bąk, bączek (zabawka) (patrz też" бөтергеч)
бөтнек - (botan., kulin.) mięta (mentha)
брак - brak, wada, usterka
бракка чыгар-ырга - wybrakować, uznać za brak
бренди - winiak, brandy
бу - I to, ten, ta
         (przypadki deklinac.: моның, моңа, моны, моннан, монда, l. mnoga: болар)
         (бу кеше - ten człowiek)
         (Бу кем? - Kto to?)
      II dany, aktualny, autentyczny, prawdziwy
бу араларда (көннәрдә) - w tych dniach, w ostatnim czasie
бу заманда - obecnie, w niniejszym czasie
бу көнгә кадәр (чаклы, хәтле) - do tego dnia, do dzisiaj
бу көнгәчә - do tego dnia, do dzisiaj
бу урында - tu, w tym miejscu
бу яктан караганда - z tego punktu widzenia, z tej strony, w tym sensie
бу-арга - I (wprost i przen.) dusić, dławić
                  (Tөлке тавыкны буа. - Lis dusi kurę.)
                  (ирекне буу - tłumienie wolności)
               II uciskać, uwierać
                  (Галстук муенны буа. - Krawat uciska szyję.)
              III zaciskać, dokręcić, przepasywać
                  (Ул тунын киң каеш белән буган. - Przepasał kożuch szerokim rzemieniem.)
              IV zatamować
                  (инешне буарга - zatamować strumyk)
буби - (karc.) karo
бугаз - I gardło, krtań, przełyk
            II (geograf.) cieśnina
бугай - pewnie, zapewne, widocznie
буе - I (poimek) wzdłuż, w kierunku
            (урам буе - w dół ulicy)
        II długością, wysokością, wzrostem
            (Кыз буе белән дә килә. - Dziewczynka nadaje się również wzrostem.)
        III w ciągu, w czasie
            (гомер буе - w czasie życia, w przeciągu życia)
        III (geograf.) brzeg, pobrzeże
            (диңгез буе - brzeg morza, pobrzeże)
            (Идел буе - Powołże)
буен - wymiary, długość i szerokość, długość i średnica (pokoju, placu, kłody, cylindra)
            (мәйданның аркылысын-буен үлчә-ргә - zmierzyć szerokość i długość placu)
буена - patrz. буенча I i II
буенда - u, przy, nad
              (су буенда - nad wodą)
буенча - I (poimek) po, wzdłuż, na wylot
              II dla, w następstwie
              III według, zgodnie, stosownie do
буй - I wzrost (człowieka)
        II długość (kłody)
        III zagon (ziemi)
        IV prążek (na tkaninie)
        V osnowa (tkaniny)
        VI wzdłuż, wzdłużnie
        VII podłużny
буй-буй - pasiasty, pręgowany
буйга җиткән - dorosły
буйдак - nieżonaty, wolny, bezżenny, kawaler
буйлап - wzdłuż
буйлык - podstawa
буйсын-ырга - I dostosować się, podlegać, ulegać, ustępować, słuchać się
                            (боерыкка буйсынырга - słuchać się nakazów)
                        II ulegać, ustępować, godzić się (na coś)
буйсынган - zależny, uzależniony, zniewolony, poddany
                     (буйсынган илләр - kraje zależne)
буйсынган кеше - poddany
буйсынмас - I niepokorny, nieposłuszny, krnąbrny, nieobliczalny, buntowniczy
                     II niezłomny, niezmienny, stanowczy, nieugięty
буйсынучан - pokorny, posłuszny
бук - I (wulg.) kał, ekstrementy, gówno
              (Мин сине яратам, кәҗә бугын ашатам - (powiedzenie)
                  Ja ciebie kocham, kozie gówno (dla ciebie) zjem (zrobię wszystko).)
букет - bukiet
             (роза чәчәкләре букеты - bukiet z róż)
букча - tornister, torba (płócienna), torebka
бул-ырга - I być, bywać, istnieć, występować
                      (Бу ханым кем була? - Kto to jest ta kobieta?)
                      (Хакыйкать ачы була. - Prawda bywa gorzką.)
                      (халыкта булган йолалар - rytuały występujące w narodzie, narodowe rytuały)
                  II występować, zachodzić, zdarzać się, odbywać się, mieć miejsce
                      (Дөньяда төрле хәлләр була. - W życiu różne rzeczy się zdarzają.)
                      (Бәйрәмнәрдә концертлар була. - W święta odbywają się koncerty.)
                      (Берәр нәрсә булгандыр, мөгаен. - Niewątpliwie coś się stało.)
                      (Илебездә зур үзгәрешләр булды. - W naszym kraju zaszły wielkie zmiany.)
                  III przebywać (gdzieś), być obecnym
                      (Мин туйда булдым. - Byłem na weselu.)
                  IV być, okazywać się (kimś, czymś, jakimś)
                      (Бу кеше сезнең кемегез була? - Kim dla was jest ten człowiek?)
                      (Безнең исәпләр дөрес булган. - Nasze obliczenia okazały się prawidłowe.)
                  V pojawiać się, tworzyć się, stawać się, dawać, powstawać, brać się (skądś)
                      (Он нәрсәдән була? - Z czego bierze się mąka?)
                      (Ике икең дүрт була. - Dwa razy dwa daje (jest) cztery.)
                      (Тама-тама күл була. - (przysłowie) Kropla po kropli i powstaje jezioro.)
                  VI stawać się, zostawać (kimś)
                      (укытучы бул-ырга - zostać nauczycielem)
                  VII po bezokoliczniku (na -рга, -ргә itd.): zdecydować, podjąć decyzję, zgodzić się, obiecać
                      (Укырга китәргә булдым. - Postanowiłem iść się uczyć.)
                  VIII w czasie przeszł. pośw. (булды) jako wykrzyknik: dosyć, starczy, basta
                      (Булды, рәхмәт, салма бүтән. - Starczy, dziękuję, więcej nie lej.)
                  IX w poł. z imiesł. przym. czasu przeszł. (na -ган/-гән, -кан/-кән) wyraża działania pozorne
                      (укыган була - udaje, że się uczy)
                  X w poł. z imiesł. przysł. współcz. (na -п) wyraża możliwość zajścia, zdarzenia (lub jej brak)
                      (Укып була. - Można czytać.)
                      (Йоклап булмый. - Nie wolno spać.)
                      (Аңардан буламы соң? - Czy on może to zrobić?)
                      (Туй уен-көлкесез булмас. - Ślub nie obejdzie się bez wesela.)
                  XI w poł. z formami czasown. na -макчы, -мак, -ачак, -мас, -р, -рдай: postanowić, chcieć, życzyć sobie
                      (Ял итмәкче булдым. - Postanowiłem odpocząć.)
                      (Бармас булсаң әйт. - Powiedz jeśli nie chcesz iść.)
                  XII patrz: була, буларак, булып
була - (predykatyw) z powodu (kogoś, czegoś), dla (kogoś, czegoś) (patrz też: буларак)
           (Aкчасына була эшләрмен. - Zrobię to dla pieniędzy.)
           (сиңа була - z powodu ciebie)
була бирсен - dobra, niech tak będzie
була гына күрмәсен - aby się tylko nie wydarzyło; uchowaj Boże
була ул - dobra, zgoda, OK, będzie zrobione
буларак - (predykatyw) z powodu (kogoś, czegoś), dla (kogoś, czegoś), jak (coś, ktoś) (patrz też: була)
                    (әҗер буларак - zamiast, jako rekompensata)
                    (Әниең буларак әйтәм. - Mówię jak matka.)
                    (Белгеч буларак ул күпләрдән алда. - Jako fachowiec przewyższa wielu.)
                    (беренче буларак - po pierwsze, najpierw)
                    (кагыйдә буларак - z reguły, jako reguła)
                    (каршы буларак - wbrew, mimo)
                    (нәтиҗә буларак - tym samym, w rezultacie)
                    (хуҗа буларак кабул итәргә - przyjać jako gospodarza)
                    (элекке еллардан аермалы буларак - w przeciwieństwie do poprzednich lat)
буласы булган инде - już jest (za) późno
булачак - I będzie, zdarzy się (czas przyszły określony dla 3. os. l. poj. od бул-ырга)
                II przyszłość
булган - I były, miniony (imiesłów przymiotn. czasu przeszł. od бул-ырга)
              II faktyczny, realny, rzeczywisty, żywotny, obrotny, roztropny
булды - dosyć, starczy, basta
булды ни, булмады ни - wszystko jedno, bez znaczenia
булдыклы - odpowiedni, sposobny, umiejętny
булдыклылык - rzeczowość, przedsiębiorczość, rzutkość, obrotność
булдыр-ырга - I tworzyć, stwarzać, kształtować
                         II powodować, urzeczywistnić, dokonywać,
                         III radzić sobie, uporać się, sprawdzać się
булдыра ал-ырга - potrafić, sprostać
булдырма-рга - zapobiec (czemuś), zażegnać (coś), uniemożliwić (coś)
булка - bułka
булмаса - I (wtrącenie) w takim razie, niechby, chociaż (wyraża życzenie)
                    (Булмаса, хат язып сал. - Chociaż napisz list.)
                    (булмаса булмас! - (skoro tak to) dobra!)
                II (wtrącenie) może (być), chyba
                    (Булмаса, син әйтеп карыйсыңмы? - Może ty powiesz?)
               III (wtrącenie) jeżeli już tak, jeżeli do tego doszło
                    (Әйтим инде, булмаса. - Jeżeli już tak to powiem.)
булса да - chociaż, choć
булып - I (predykatyw) będąc, jako, na stanowisku
                   (укытучы булып эшлә-ргә - pracować jako nauczyciel)
              II jak, w jakim charakterze
                  (зур булып күрен-ергә - okazać się być wielkim)
                  (Aның каршында начар булып кала. - W jego oczach stał się kimś złym.)
булыр - patrz: булырлык
булырдай - patrz: булырлык
булырлык - wykonalny, możliwy do spełnienia, realistyczny
                    (булырлык теләкләр түгәл - nierealistyczne żądania)
булыш-ырга - pomagać, wspierać, ułatwiać, podtrzymywać, asystować
бульдозер - spychacz, buldożer
бунт - bunt
бунт күтәр-ергә - buntować się, podnosić bunt
бунт чыгар-ырга - buntować się, podnosić bunt
буп-буш - (całkiem) pusty
                  (Җир йөзе әле сурәтсез, буп-буш. - Oblicze Ziemi było bezpłodne, puste. (Genesis))
бура - I zrąb
              (өй бурасы - zrąb izby)
              (бура бурарга - budować zrąb)
          II sąsiek, zasiek (w spichlerzu)
              (бодайны бурага салып куярга - wsypać pszenicę do sąsieka)
бура-рга - I rąbać, ciosać, ciąć
                  II stawiać (budować) z bierwion
буразна - I bruzda
                    (Cабан артыннан тигез буразналар кала. - Za pługiem zostają równe bruzdy.)
                    (буразнада туарга - rodzić się w bruździe (na polu))
                II (przen.) zmarszczka
буран - I zamieć, wichura, śnieżyca, burza
            II (przen.) wielki skandal
бурсык - (zoolog.) borsuk
бурыч - I dług, zobowiązanie
            II powinność, obowiązek, zadanie
бурыч иясе - dłużnik, debitor
бурычка бир-ергә - pożyczać, udzielać pożyczki
бурычка бирүче - wierzyciel
бурычлы - I mający dług, zobowiązanie
                  II zazwyczaj jako orzeczenie: zobowiązany, powinien
                    (Мин сезгә бик бурычлымын. - Jestem panu bardzo zobowiązany.)
                III dłużnik
                    (Минем блокнотта бурычлылар исемлеге бар. - Mam w notesie spis dłużników.)
бусага - próg
бусы - ten, tamten
бута-рга - I mieszać, zmieszać, przemieszać,
                 II gmatwać, mieszać, zdezorientować, mylić
бутал-ырга - (w różn. znacz.) mieszać się, gmatwać się (strona bierna od бута-рга)
                          (Фикерләрем бөтенләй буталды, мин бернәрсә дә аңламыйм.
                              - Myśli mi się pomieszały, niczego nie zrozumiałem.)
                          (Шаһит буталып бетте. - Świadek całkiem się zaplątał.)
                          (Aяклар толып чабуларына буталды - Nogi zaplątały się w połach kożucha.)
буталчык - (wprost i przen.) zagmatwany, mętny, chaotyczny, niezorganizowany
буталчыклык - I bezład, zawiłość, chaotyczność, chaos, bałagan
                            (хисләр буталчыклыкгы - nieporządek w uczuciach)
                        II galimatias, mętlik, rwetest, nieporządek
бухта - (geograf.) zatoka, zalew
буын - I (anatom.) staw, zespolenie
                (бармак буыны - kłykieć, staw palca)
           II (botan.) kolanko, węzełek, sęk
                (бамбук агачының буыннары - kolanka bambusa)
          III (zoolog.) segment (np. dżdżownicy)
          IV (techn.) kolanko, połączenie, człon (np. rakiety), ogniwo
                (чылбыр буыны - ogniwo łańcucha)
          IV (matemat.) składnik, czynnik, człon
                (пропорциянең буыннары - człony proporcji)
          IV pokolenie
                (яшь буын - młode pokolenie)
буфет - bufet
буш - I pusty, próżny, niezapełniony, wyludniony
            (буш чиләк - puste wiadro)
            (буш авыл - niezamieszkała wieś)
            (буш урам - pusta ulica)
        II wolny, swobodny, niezajęty
            (буш куллар - wolne ręce)
            (буш дәрес - wolna lekcja)
        III wolny, duży, przestronny, nieciasny (o odzieży, obuwiu)
            (буш аяк киеме - nieciasne buty)
        IV jałowy, ślepy
            (буш патроннар - ślepe naboje)
            (буш йөреш - bieg jałowy (maszyny))
        V (chem.) swobodny
            (буш атом - atom swobodny)
        VI bezpłatny
            (буш ашау - bezpłatna żywność)
буш итеп - słabo
буш түгел - zajęty (niepusty)
бушану - grupa
бушат-ырга - poluźnić, popuścić
бушка - I bezproduktywnie, niepotrzebnie, daremnie, jałowo
            II bez przyczyny
            III (przen.) za bezcen, tanio, darmo
            IV bezpłatnie, bez opłaty
бушлай - bezpłatnie
бушлык - I (w różn. znacz.) pustka, puste miejsce, pusta przestrzeń, pustkowie
                  (өйдәге бушлык - pustka w domu)
               II przestrzeń, odstęp
                  (күкнең зәңгәр бушлыгы - przestrzeń błękitnego nieba)
              III (fiz., techn.) próżnia
                  (пробиркадагы бушлык - próżnia w próbówce)
буя-рга - I malować, farbować, barwić
               II mazać, brudzić
               III (przen.) oczerniać
бүген - I dziś, dzisiaj
            II teraz, obecnie, współcześnie
бүгенге - dzisiejszy, obecny, aktualny
бүз - I popielaty, jasnoszary
        II (przen.) młody
            (бүз егет - młody chłopak)
бүк агачы - (botan.) buk
бүкән - I kloc, pniak, kłóda,
            II (techn.) piasta
            III (przen, obelż.) matoł, bałwan, cymbał, niedojda
бүкән шалкан - (botan., kulin.) brukiew
бүксә - I wole
            II (wulgar.) brzuch
бүл-әргә - I dzielić, rozdzielać, rozczłonkowywać, kawałkować
                    (алманы урталай бүл-әргә - dzielić jabłko na połówki)
                    (әсәрләрне ике сортка бүл-әргә - dzielić utwory na dwa gatunki)
                 II (matemat.) dzielić
                    (егерме икегә бүл-әргә - dzielić dwadzieścia na/przez dwa)
                 III obdzielać, rozdawać, porozdzielać, nakładać, nalewać
                    (эш бүл-әргә - przydzielać zadanie)
                 IV przydzielać, przeznaczać
                    (эшчеләргә премия бүл-әргә - przydzielać robotnikom premie)
                 V odłączać, przerywać, odrywać, przegradzać, ogradzać
                    (бакчаны койма белән бүл-әргә - ogradzać ogród płotem)
                    (Елга юлны бүлде. - Rzeka przegrodziła drogę.)
бүләк - I dar, podarek, prezent,
            II premia, nagroda
                (Нобель бүләге, Нобель премиясе - nagroda Nobla)
бүләк ит-әргә - podarować
бүләклә-ргә - I dawać, darować, obdarowywać
                       II nagradzać, premiować, wyróżniać
бүлгәлә-ргә - dzielić
                        (алманы бүлгәлә-ргә - dzielić jabłko)
                        (бүләкне параграфларга бүлгәлә-ргә - podzielić rozdział na paragrafy)
бүлгәлән-ергә - rozdzielać się, dzielić się
                            (Кешеләр группаларга бүлгәләнеп бетте. - Ludzie podzielili się na grupy.)
бүлек - I część, wydział, sekcja, sektor (patrz też: бүлем I)
                (кадрлар бүлеге - dział kadr)
            II rozdział (książki)
            III dział, przedmiot, dyscyplina (nauki)
                (Oптика - физиканың бер бүлеге. - Optyka to jeden z działów fizyki.)
            IV (matemat.) klasa (liczb)
            V część, akt (koncertu, przedstawienia teatralnego)
            VI grupa, kategoria (zazwyczaj o ludziach)
            VII (wojsk.) drużyna, oddział
бүлем - I część, oddział, przegródka (patrz też: бүлек I)
                (шкафның аскы бүлеме - dolna przegródka szafy)
            II wydział, pokój, sekcja
            III mały zagonek (uprawny), poletko,
            IV część, akt (koncertu, przedstawienia teatralnego),
            V podziałka (skali)
бүлемтек - wycinek
бүленеш - dzielenie, podział, rozdzielanie, rozkład
                    (административ бүленеш - podział administracyjny)
                    (җир кабыгында химик элементлар бүленеше - rozkład pierwiastków chemicznych w ziemskiej skorupie)
бүленүче - (matemat.) dzielna, krotność
бүлеп бир-ергә - obdzielić
бүлеш-әргә - strona wspólna od бүл-әргә (w znacz.: I, V)
                       (соңгы сынык икмәкә бүлеш-әргә - podzielić się kawałkiem chleba)
                       (яшерен серләрә бүлеш-әргә - podzielić się tajnymi sekretami)
бүлмә - I pokój
                (Квартирада ике бүлмә. - W mieszkaniu są dwa pokoje.)
                (алгы бүлмә - przedpokój)
            II gabinet
                (директор бүлмәсе - gabinet dyrektora)
                (укытучылар бүлмәсе - pokój nauczycielski)
           III przepierzenie, przedział, przegroda
                (бүлмә белән бүленгән алъяк - oddzielony przepierzeniem przedpokój)
бүлү - (matemat.) dzielenie
бүрәнә - drewno
              (бүрәнә өй - drewniany dom)
бүрәнкә - lejek
бүре - I (zoolog.) wilk
          II (przen.) bestia, bydlak, zwierzę, oszust
бүрек - I czapka,
            II czub
бүтән - I inny, pozostały,
            II dalej, nadal,
            III (poimek) oprócz
                (синнән бүтән - oprócz ciebie)
быел - w tym roku, tego roku, teraz
быелга - tymczasem, na razie, na ten rok
быелгы - I obecny, niniejszy, dzisiejszy
                  (быелгы яз - niniejsza wiosna),
                II tegoroczne   (młode)
                  (быелгы бүре балалары - tegoroczne wilczęta)
былбыл - (zoolog.) słowik (patrz też: сандугач)
                  (былбылым - moja ukochana)
былтыр - ubiegły rok, w ubiegłym roku
                (Бу эшләр былтыр булды. - Te sprawy miały miejsce w ubiegłym roku.)
былчырак - I błocko (po deszczu),
                    II (dial.) brudny (patrz też: пычрак)
былчыраклы - błotnisty
быргы - trąba
бюстгальтер - biustonosz

*           *           *           *

Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "б" - ok. 600).

powrót do strony Татар тел - język tatarski	Powrót do witryny Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
przejście do strony Alfabet tatarski i fonetyka tatarska		przejście do Słownika polsko-tatarskiego
przejście do strony Zarys gramatyki tatarskiej		przejście do Słownika afiksów słowotwórczych
przejście do strony Rozmówki tatarskie		przejście do strony Tуган тел