Татар тел - język tatarski
Powrót do witryny
Stowarzyszenia Piotrowskich ze Strachociny
Alfabet tatarski i fonetyka tatarska
Słownika polsko-tatarskiego
Zarys gramatyki tatarskiej
Słownika afiksów słowotwórczych
Rozmówki tatarskie
Tуган тел
Słownik tatarsko-polski
А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я
ә - I (spójnik) i, a, zaś, jednak, jednakże, lecz, ale, tylko
(Cин түгел, ә мин барырмын. - Pójdę ja a nie ty.)
(Мин театрга, ә ул кинога барыр. - Ja pójdę do teatru zaś on do kina.)
II (patykuła) а, no, tak
III (wykrzyknik) a, o (wyraża zdziwienie, zrozumienie lub aprobatę)
IV (wykrzyknik) o, ach, ależ (wyraża ubolewanie, niezadowolenie lub radość)
әбәт - obiad
әбәү - (wykrzyknik) baju-baj (zachęta do snu)
әби - babcia
әбиләр чуагы - babie lato
әбрәкәй - toaleta, ubikacja (patrz też: хаҗәтханә, бәдрәф, туалет)
әбүнә - abonament (patrz też: абунә, абонемент)
әвәлә-ргә - I zwijać, skęcać, rolować
II obtaczać
(балыкны онда әвәләү - obtaczanie ryby mąką)
III lepić, kleić, nalepiać
(ар бабай әвәләп ясау - lepienie śnieżnego bałwana)
әверел-ергә - przejść
әгәр - jeśli, jeżeli, gdyby
(Әгәр тели икән, барсын. - Gdyby chciał to niech idzie.)
әгәр дә - gdyby, a jeśli, a gdyby, a nuż, w przypadku
әгъза - I (anat.) organ, członek
(эчке әгъзалар - organy wewnętrzne)
(Бөтен әгъзаларым авырта. - Bolą mnie wszystkie członki.)
II człon, członek
(җирле комитет әгъзасы - członek lokalnego komitetu)
әд. (әдәби тел) - język literacki
әдәби - literacki
(әдәби тел - język literacki)
(әдәби түгәрәк - koło literackie)
әдәбият - literaturа, literacki
(әдәбият теориясе - teoria literatury)
әдәбиятчы - literat, literaturoznawca
әдәп - I uprzejmość, dworność, kurtuazja, układność, wytworność, delikatność,
II dobre wychowanie, dobre maniery,
III (książk.) dobroć, życzliwość, łaskawość, dobre nawyki, dobry obyczaj
әдәпле - I uprzejmy, grzeczny, dobrze wychowany, z dobrymi manierami, rzetelny, prawy, etyczny
әдәпсез - I niegrzeczny, grubiański, nietaktowny, bezczelny, butny, arogancki
II nieetyczny, nieuczciwy
III niecenzuralny, nieprzystojny
әдәпсезлек - I niegrzeczność, grubiaństwo, nietaktowność
II niemoralność, zdrożność, zgorszenie
әдип - pisarz
әҗәл - śmierć
әҗәл җит-әргә - umierać
әҗер - płaca, wynagrodzenie, nagroda, rekompensata
әз - mało
әзер - gotowy, przygotowany
әзерлек - I gotowość, pogotowie
(сугышчан әзерлек - gotowość bojowa)
II przygotowywanie
(әзерлек классы - klasa przygotowawcza)
әзерлә-ргә - przygotować
әй - I (wykrzyknik) ej, halo (aby zwrócić uwagę)
II (wykrzyknik) ech, och (wyraża ubolewanie, irytację)
әйбәт - dobry, dobrze
әйбәтлән-ергә - ulepszać
әйбәтрәк - lepiej
әйбер - I przedmiot, rzecz
(кеше әйбере - cudza rzecz)
II mienie, majątek, dobytek, graty
(барлы-юклы әйберләр - nędzne graty)
II towar, wyrób
(металлдан эшләнгән әйберләр - wyroby metalowe)
III utwór, dzieło (sztuki)
(Шагыйрә әйбәт әйбер язган. - Poeta napisał piękny utwór.)
IV okoliczność, warunki, zjawisko, coś
(Көтелмәгән әйбер килеп чыкты. - Zdarzyło się coś nieoczekiwanego.)
V (filozof.) fenomen, zjawisko
әйдә - (wtrącenie) dalej, dawaj, chodź, chodźmy, niech, niech no
әйе - I (partykuła) tak, oczywiście
II (wykrzyknik) ależ, ale (wyraża niedowierzenie, niezgodę)
(әйе, сине көтеп торалар ди - no tak, czekają na ciebie)
әйлән-ергә - I obracać się, krążyć
II kręcić się
III odwracać się, przewracać się
IV obchodzić, objeżdżać, włóczyć się
V przemieniać się, przekształcać się
VI przychodzić, zachodzić, wpadać
әйләнә - I (matemat.) okrąg
әйләнә-тирәбездәге дөнья - świat wokół nas (tytuł cyklu podręczników szkolnych)
әйләндер-ергә - I obracać, kręcić, nakręcać, skręcać (coś), toczyć
(велосипед педален әйләндерергә - kręcić pedałami roweru)
II odwracać, przekręcać
(авыруны икенче якка әйләндереп салырга - przewrócić chorego na drugi bok)
III przemieniać, przekształcać
(алмаш токны даими токка әйләндерергә - przekształcać prąd stały w prąd zmienny)
IV nicować, wywracać na drugą stronę
(кесәләрне әйләндерергә - wywracać kieszenie)
V mieszać, przetrząsać
(печән әйләндерергә - przetrzącać siano)
әйләнеш - I obrót, rotacja, wirowanie, obracanie się, cyrkulacja
(тәгәрмәч әйләнеше - obracanie się koła)
II okrąg, krąg, okrążenie
(Cамолёт ике әйләнеш ясады. - Samolot zrobił dwa okrążenia.)
III obrót, obieg
(кан әйләнеше - krwioobieg)
IV (ekonom.) obrót, obieg
(әйләнеш капиталы - kapitał obrotowy)
әйлән-бәйлән - korowód
әйрән - I ajran (napój, rozcieńczony zimną wodą katyk) (patrz też: катык)
(салкын әйрән - zimny ajran)
II maślanka
әйт-ергә - I mówić, przemawiać, zawiadamiać, informować, oznajmić
(Әйткән - беткән! - Powiedział - zakończył! (nie ma odwrotu))
II wymawiać, artykułować
III przekazywać (pozdrowienie)
IV oddawać, przekazywać, donosić
V (przen.) wykonywać, śpiewać (np. czastuszkę)
VI próbować, starać się, chcieć
(кайтыргша әйтә - chce wrócić)
VII wzywać, zapraszać
әйтел-ергә - nazywać się
әйтелеш - wymowa
(авазларның дөрес әйтелеше - prawidłowa wymowa dźwięków)
әйтем - porzekadło, powiedzenie,
әйтерсең - jakoby
әйтик - przykładowo
әйткәне - przewidywanie, przepowiednia, prognoza
әйтче миңа - powiedz mi
(Әйтче миңа, ни булды? - Powiedz mi co się stało)
әкәмәт - dziwny
әкият - I bajka, baśń, opowiadanie
II (przen.) bzdura, wymysł
(Ышанма, бу әкияткә. - Nie wierz w te bzdury.)
әкрен - I cichy, cicho
II powoli
әкрен генә - cichutko, niegłośno
әләк - donoc, doniesienie
әләклә-ргә - donosić, sypać, meldować
әләм - I (książk.) ideał, cel
II flaga, sztandar
әлбәттә - bezspornie, nieodzownie, niewątpliwie, obowiązkowo, oczywiście, oczywiste
әле - I teraz, w danym momencie
II dotąd, jeszcze, na razie
(Әле бернәрсә дә билгеле түгел. - Jeszcze nic nie wiadomo.)
(Әле соң түгел. - Dotąd jeszcze nie jest późno.)
әлеге - I teraźniejszy, obecny, dzisiejszy
(әлеге көнгә - na obecny dzień, na dzisiaj)
II dany, ten sam, nazwany, wspomniany
III na razie, wciąż, do teraz, w dalszym ciągu
әледән-әле - często, dość często, nierzadko
әлиф - alef (nazwa pierwszej litery alfabetu arabskiego)
(Әлифне таяк дип тә белми. - Nie zna nawet alefu (niczego nie rozumie).)
әлифба - I alfabet,
II elementarz
әллә - I (spójnik) albo ..., albo ..., nie to ..., ani nie to
(Әллә мин ялгышам, әллә син. - Albo ja się pomyliłem albo ty.)
II (partykuła) czyżby, doprawdy
(Киттеләрме әллә? - Czyżby przyjechali?)
III tam (nieokreślone)
(әллә кайда - gdzieś tam)
IV może ... może, być może
(Әллә килер, әллә юк. - Być może przyjdzie, być może nie.)
(Әллә килер дә. - Może i przyjdzie.)
V czy co, czyż tak
(Нигә килмәдең, әллә эшең күп идеме? - Czemu nie przyszedł, był zajęty czy co?)
VI (wtrącenie) nie wiem, nie mogę wiedzieć, a diabli wiedzą (w rozmowie)
(Кайчан кайтасың? - әллә. - Kiedy przyszedł? - nie wiem.)
(Бүген ничәсе? - әллә - jaka dziś data? - A diabli wiedzą)
әллә кайда - gdzieś tam
әллә кая - dokądś tam
әллә кем - ktoś tam
әллә нинди - jakiś tam
әллә ниткән - jakiś tam
әлсерә-ргә - zmęczyć się
әман - I cały, nietknięty, nienaruszony (patrz też: аман)
(Әман бул! - Bądź zdrów! Życzę zdrowia!)
(Әман барып кил! - Przybywaj szczęśliwie!)
(Әманмысыз? - Jak zdrowie? Jak się masz?)
II bezpieczeństwo, spokój, ład
III (jako orzeczenie imienne) litości, oszczędź(cie)
(Әман, падишаһым! - Ulituj się mój władco!)
әманәт - I rzecz powierzona, pozostawiona na przechowanie lub zastawiona
II zakładnik
III ubezpieczenie, asekuracja
әмер - rozkaz, nakaz, zarządzenie, rozporządzenie, przykazanie
(сезнең әмерегез буенча - zgodnie z waszym poleceniem)
(Ун әмер - Dekalog, 10 Przykazań)
әмир - I władca, monarcha, zarządca
II emir, kniaź
(Бохара әмире - Emir Bucharski)
әмма - I (zaimek) ale, jednak, jednakże
(Әмма аның тамырлары Татарстан җиренә барып тоташа.
- Jednak jego korzenie wyrastają z ziemi Tatarstanu.)
II (partykuła) no i, ależ
әнә - I (zaimek) oto,
II (wykrzyknik) ależ, masz tobie! (wyraża zdziwienie lub niezgodę)
әни - mama, matka (patrz też: ана I, әнкә)
әнис - (botan.) anyż
әнисе - sposób zwracania się męża do żony (przyn. do 3. os. l. poj. od әни)
әнкә - I matka (patrz też: ана I, әни)
II kobieta, samica (u zwierząt)
әнкәсе - sposób zwracania się męża do żony (przyn. do 3. os. l. poj. od әнкә)
әнкәй - mama, mamusia
әнчек - I szczeniak
II (obraźliwie) suka (o kobiecie)
әңгәмә - rozmowa
әңгәмәдәш - rozmówca
әрәм - I daremny, próżny, bezowocny, niepomyślny, niewdzięczny
(әрәм үткән гомер - życie przeżyte na darmo)
II nędznie, mizernie, niegodnie
әрәм ит-әргә - tracić
әрәм-шәрәм бул-ырга - roztrwaniać, być utracjuszem, marnotrawcą
әрәмтамак - darmozjad, pasożyt, truteń
әрдәнәләп - rzędami, sztaplami
әрекмән - (botan.) łopian (arctium)
әрлә-ргә - I ganić, besztać, łąjać, wymyślać
II prawić wymówki, wygłaszać reprymendę
әрләш-ергә - kląć, przeklinać
Әрмән - Ormianin
әрмән теле - język ormiański
Әрмәнстан - (geograf.) Armenia
(Әрмәнстан Җөмһүрияте - Republika Armenii)
әрмәнчә - język ormiański, po ormiańsku
әрч-ергә - I czyścić, oczyszczać, obierać, obnażać
(йомырка әрч-ергә - obierać jajko (z łupinki))
II karczować
әсәр - I praca, robota, twór, dzieło
(сәнгать әсәре - dzieło sztuki)
(сайланма әсәрләр - dzieła zebrane)
II objaw, cecha, oznaka, ślad, symptom
(тереклек әсәре - ślady życia)
III (przen.) oddźwięk, odgłos
(борынгылык әсәр - oddźwięki przeszłości)
IV (przen.) cień, odbicie, ślad
(борынгылык әсәр - cień wątpliwości)
V część, cząstka, drobina
(Аның сүзләрендә хакыйкатьнең әсәре дә юк. - W jego słowach brak choćby odrobiny prawdy.)
VI (książk.) wpływ, oddziaływanie, działanie
әсәре дә юк - nie ma mowy
әсәрләндер-ергә - I wzruszać, pobudzać, podniecać
II dawać natchnienie, porywać do czegoś
әсәрле - I ważny, znaczący, doniosły
II porywający, pasjonujący, poruszający
III wrażliwy
әсбап - narzędzie, środek, sprzęt, przyrząd
(күрсәтмә уку әсбаплары - poglądowe pomoce naukowe)
(татар телен укыту әсбабы - pomoce do nauki języka tatarskiego)
әсир - (wprost i przen.) wzięty do niewoli, jeniec, niewolnik
әсир ит-әргә - I brać do niewoli
II (przen.) oczarować, urzec
әсир төш-әргә - I dostać się do niewoli
II (przen.) dostać się pod wpływ (kogoś)
әсирлек - niewola, niewolnictwo
әспе - I (med.) różyczka (choroba dziecięca)
II (botan., kulin.) szparag (asparagus) (patrz też: чебен үләне)
Әссәламегаләйкем - salam alejkum, pokój z Wami
әтәч - I (zoolog.) kogut
II (przen.) zabijaka, awanturnik, kogucik
әтәч гөмбә - (biolog.) pieprznik, kurka (cantharellus)
әти - I papa, tato
II әтисе forma zwracania się żony do męża
әти-әни - patrz: ата-ана
әткәй - tatuś, tatulek
әүвәл - wpierw
әүлия - I (relig.) święty, błogosławiony,
II jasnowidz, wizjoner, wieszcz, wróżbita
әфәнде - pan
(министр әфәнде - pan minister, panie ministrze)
(галиҗәнап әфәнде - jego wielmożność, wasza wielmożność)
Әфганстан - (geograf.) Afganistan
әфлисун - (botan., kulin.) pomarańcza
әфсен-төфсен - zaklęcia, hokus-pokus
әфсенлә-ргә - czarować, rzucać uroki, zaklinać
әхлакый - moralny
әһел - I książk.) osoba, działacz, przedstawiciel
II (przen.) kapłan, koryfeusz
III (hist.) mistrz, specjalista
әһәмиятле - istotny, ważny
әче - (potocz.) patrz: ачы
әчелек - I I gorycz (gorzki smak)
II kwaśność, kwasowość, kwas
(туфракның әчелекге - kwasowość gleby)
III (przen.) uszczypliwość, złośliwość, zjadliwość
IV (chem.) kwas (patrz też: кислота)
(азот әчелеге - kwas azotowy)
(дезоксирибонуклеин кислотасы, ДНК - kwas deoksyrybonukleinowy, DNA)
әчет-ергә - I kwasić, zakwaszać,
II szczypać, piec, palić (o mrozie, lekarstwie, pieprzu)
әчетү - fermentacja
әшәке - (w różn. znacz.) zły, niedobry, marny, podły
(әшәке күңелле кеше - zły (nieżyczliwy) człowiek)
(өстендә әшәке кием - ma marne ubranie)
(әшәке кәеф - złe samopoczucie)
* * * *
Czasowniki podano w postaci bezokoliczników, w których temat oddzielono myślnikiem od afiksu bezokolicznika; kolejność alfabetyczna słów nie uwzględnia ani tych myślników ani tych afiksów.
Słownik zawiera ponad 5 tys. tatarskich słów (słów na "ә" - ok. 130).