Rozmówki tatarskie
in statu nascendi
Rozmówki przeznaczane są dla tych, którzy chcą porozumiewać się w nieznanym języku na różne życiowe tematy: zapoznanie się, transport, zakupy, restauracja, itp.
W naszym wypadku raczej nie ma takiej potrzeby, jest mało prawdopodobne by któryś z czytelników tego tekstu wybierał się do Tatarstanu a przecież tylko tam
spotkałby się z okazją i potrzebą mówienia po tatarsku. Stąd niniejsze "Rozmówki" mają inne, daleko skromniejsze przeznaczenie,
ma to być materiał do zapoznawania się z żywym językiem tatarskim, materiał do śledzenia zastosowań reguł gramatycznych, do podglądania logiki języka,
sposobu formułowania myśli.
Zwracanie się, przywitanie
| Zwracanie się, przywitanie | Эндәшү, исәнләшү |
| Witaj! Witajcie! | Исәнме! Исәнмесез! |
| Witaj! Witajcie! | Cаумы! Cаумысыз! |
| Witaj! Witajcie! | Рәхим ит! Рәхим итегез! |
| Witaj! Witajcie! | Әссәламегаләйкем! |
| Witajcie! | Хуш киләсез! |
| Czołem! | Сәлам! |
| Dzień dobry! (rano/dniem/wieczorem)! | Хәерле иртә/көн/кич! |
| Jak się macie? Jak się pan/pani ma? | Хәлегез ничек? |
| Co w szkole? | Мәктәптә ничек? |
| Jak się masz? | Ни хәл? |
| Jak w domu? | Өйдә ни xәл? |
| Jaką mieliście podróż? | Юлларыгыз уңдымы? |
| Kogo ja widzę! | Кемне күрәм мин! |
| Jak się żyje? | Тормышлар ничек? |
| Co słychać? | Нинди яңалыкълар бар? |
| Dobrze, dzięki | Әйбәт, рәxмәт. |
| OK | Ярыйсы |
| Pan | Әфәнде |
| Pan Valiev | Вәлиев әфәнде |
| Pani, dama | Ханым |
| Pani Alsou | Алсу ханым |
| Panie i panowie | Ханымнар һәм әфәнделәр (җәмәгать) |
| Szanowny Panie, Wasza wielmożność | Галиҗәнап әфәнде |
Komentarze:
Исәнме - dosłownie: czy zdrowy?: исән - żywy, cały, zdrowy; -ме - afiks (przyrostek) tworzący formę pytającą
Исәнмесез - dosłownie: czy zdrowi?: сез - afiks przynależności do 2. osoby l. mnogiej
Cаумы - dosłownie: czy zdrowy?: сау - zdrowy, w dobrym stanie, nieuszkodzony; -мы - afiks (przyrostek) tworzący formę pytającą
Cаумысыз - dosłownie: czy zdrowi?: сыз - afiks przynależności do 2. osoby l. mnogiej
Pozdrowienie cәлам jest niewątpliwie importem z języka arabskiego gdzie znaczy pokój
Pozdrowienie Әссәламегаләйкем jest wręcz zwrotem arabskojęzycznym (zapisanym po tatarsku); znaczy: pokój z wami/z tobą
Хәерле иртә: хәерле - pomyślny, szczęśliwy, dobry; иртә - rano; көн - dzień; кич- wieczór
Хәерле иртә mówi się przed południem, хәерле көн - po południu
Хәлегез ничек: хәл - stan, kondycja, usposobienie; егез - afiks (przyrostek) przynależności do 2. osoby l. mnogiej;
ничек - jak
ни - co, jaki
мәктәптә - w szkole: мәктәп - szkoła; тә - afiks tworzący miejscownik
өйдә - w domu: өй - dom; дә - afiks tworzący miejscownik
Юлларыгыз - wasze drogi = wasza podróż: юл - droga; лар - afiks (przyrostek) l. mnogiej;
гыз - afiks przynależności do 2. osoby l. mnogiej
уңдымы - : уң-арга - udawać się (o zamierzeniach, plonach), obrodzić, ды - afiks (przyrostek) tworzący czas przeszły (poświadczony),
мы - afiks tworzący formę pytającą
Рәхим итегез! - dosłownie: zróbcie mi uprzejmość:
рәхим - uprzejmość, dobroć;
итегез - zróbcie: ит-әргә - robić, zrobić; -гез - tworzy tryb rozkazująco-życzeniowy w 2. osobie liczby mnogiej
Рәхим итегез! znaczy również: proszę! jak najbardziej! (w odpowiedzi na prośbę lub pytanie albo wyrażając szczerą zgodę lub gotowość
- jak angielskie "you are welcome");
Хуш киләсез! - dosłownie: przychodzicie radośnie, życzliwie:
хуш - przyjemny, dobry, życzliwy, radosny; кил-ергә - przychodzić, przybywać; -ә - tworzy czas teraźniejszy; -сез - tworzy formy 2. osoby liczby mnogiej
Хуш киләсез! znaczy również: proszę! jak najbardziej! (jak Рәхим итегез!);
тормыш - życie, byt; лар afiks tworzący liczbę mnogą;
Нинди яңалыкълар бар? - dosłownie: Jakie są nowiny?:
нинди - jaki; яңалык - nowość, nowina; лар afiks tworzący liczbę mnogą;
бар - jest, istnieje (jest to predykatyw - część mowy specyficzna dla języka tatarskiego)
җәмәгать - zbiorowość, obywatele (przy zwracaniu się)
Żegnanie się
| Do widzenia! Bądź zdrów! | Сау бул! Исән бул! |
| Do widzenia! Bądźcie zdrowi! | Сау булыгыз! Исән булыгыз! |
| Żegnaj! Żegnajcie! | Хуш! Хушыгыз! |
| Do widzenia! | Яңа очрашуларга кадәр! |
| Dobranoc! (spokojnego snu) | Тыныч йокы! |
| Dobranoc! (miłych snów) | Тәмле төшләр! |
| Przekażcie pozdrowienia! | Сәлам әйтегез! |
Komentarze:
Сау бул! - dosłownie: Bądź zdrów: сау - zdrowy; бул - tryb rozkazujący 2. osoby l. pojedynczej od булырга - być
Исән бул!: исән - żywy, cały, zdrowy
булыгыз - tryb rozkazująco-życzeniowy 2. osoby l. mnogiej od булырга - być
Хуш - przyjemny, dobry, życzliwy, radosny ale także (właśnie tu): do widzenia, żegnaj, bądź zdrów (jestem ci życzliwy) ;
Яңа очрашуларга кадәр! - dosłownie: Do nowego spotkania!: яңа - nowy; очрашу - spotkanie, -лар - afiks l. mnogiej, -га - afiks tworzący allatyw (przypadek nakierowujący); кадәр - (poimek) do
Тыныч - spokojny; йокы - sen, drzemka
Тәмле - miły, przyjemny, төш - sen, marzenie senne, -ләр - afiks l. mnogiej;
әйтегез - tryb rozkazująco-życzeniowy 2. os. l. mnogiej od әйтергә - mówić, zawiadamiać, informować, przekazywać (słowa)
Język
| Język | Тел |
| mówić, rozmawiać | cөйләшергә |
| Mówię po tatarsku! | Мин татарча сөйләшәм! |
| Nie mówię po tatarsku. | Мин татарча сөйләшмим. |
| Czy mówicie po tatarsku? | Сез татарча сөйләшәсезме? |
| mówić, powiedzieć | әйтергә |
| Proszę mówić wolniej. | Зинһар, әкренрәк әйтегез. |
| Co on (ona) powiedział(-ła)? | Ул нәрсә әйтте? |
| tłumacz | тәрҗемәче |
| Potrzebujemy tłumacza. | Безгә тәрҗемәче кирәк. |
| rozumieć | аңларга |
| Czy mnie rozumiecie? | Сез мине аңлыйсызмы? |
| Zrozumiałem was (pana, panią). | Мин сезне аңладым. |
| Proszę powtórzyć jeszcze raz. | Кабатлагыз, зинһар, тагын бер тапкыр. |
| słowo | cүз |
| informować | белдерергә |
| Co to słowo znaczy? | Бу сүз нәрсәне белдерә? |
| Jak to słowo będzie po tatarsku? | Татарча бу сүз ничек була (әйтелә)? |
| pisać | язарга |
| Napiszecie to słowo po tatarsku? | Бу сүзне татарча языгызча? |
| Prrzepraszam, źle mówię po tatarsku | Гафу итегез, мин татарча начаррак сөйләшәм |
Komentarze:
Мин татарча сөйләшәм! to hasło prowadzonej przez Tatarów akcji nadania językowi tatarskiemu statusu języka urzędowego Federacji Rosyjskiej.
Tatarzy są największą mniejszością etniczną Federacji (mieszka ich tam 5 mln 310 tys., w samej Moskwie 150 tys.).
Rozmowa
| Przepraszam (was, panią, pana). Wybaczcie. | Гафу итегез. |
| Przepraszam cię. Wybacz. | Гафу ит. |
| Proszę o wybaczenie. | Гафу үтенәм. |
| Przepraszam! Wybaczcie! | Кичерегез! |
| Proszę! | Зинһар! |
| Dziękuję! | Рәхмәт! |
| Dziękuję bardzo! | Бик зур рәхмәт! ! |
| Proszę! (w odpowiedzi na dziękuję) | Сәламәт бул! Сау-сәламәт бул! |
| Proszę! (w odpowiedzi na dziękuję od dziecka) | Зур үс! |
| Pomóżcie! | Ярдәм итегезче! |
| Nic się nie stało, proszę się nie niepokoić. | Зыян юк, борчылмагыз. |
| Jestem Tatarem. | Мин Татар |
| Jesteśmy Tatarami. | Без Татар. Без Татарлар. |
| To jest pan Alej. | Бу Аләй әфәнде |
| Przepraszam, czy jesteś Alejem? | Гафу ит, син Аләйме? |
| Tak. Jestem Alejem. | Әйе. Мин Аләй. |
| Jak się czujesz? | Кэеф ничек? |
| Jestem rad (rada). | Мин бик шат. |
| Ja też. | Мин дә. |
| Tak, oczywiście.! | Әйе, әлбәттә! |
| Na pewno! | Һичшиксез! |
| Dobrze. Zgoda. | Ярый (ярар). |
| Nie zgadzam się! | Килешмим! |
| Smacznego! | Аш булсын! |
Komentarze:
Гафу - wybaczenie
Итегез - tryb rozkazująco-życzeniowy 2. os. l. mnogiej od итәргә - robić, zrobić, zdziałać
Ит - tryb rozkazująco-życzeniowy 2. os. l. pojedynczej od итәргә
Być, mieć
| Jestem Tatarem | Мин Татар. |
| Mam dwie córki | Минем ике кызым бар. |
| Nie mam domu. | Өем юк. |
| Wstęp wzbroniony! | Керү юк! |
| Miałem przyjaciela. | Минем бер дустым бар иде. |
| Było, nie było... (początek bajki) | Бар иде, ди, юк иде, ди... |
Komentarze:
Zwraca uwagę, że identyczna (z Мин Татар., Минем ике кызым бар.) składnia (Я Руский., У меня две дочери.) występuje w języku rosyjskim.
минем - mój, moja, moje
ике - dwa; dwu, dwie, dwoje
кызым - moja(e) córka(i): кыз - dziewczyna; córka; -ым - tworzy przynależność do 1. os. l. poj.
бар - (predykatyw) jest, są; występuje(ą), istnieje(ą); jest obecny(a,e), są obecni(e)
өем - mój dom: өй - dom; -м - tworzy przynalżność do 1. os. l. poj.
юк - (predykatyw) nie ma; nie występuje(ą), nie istnieje(ą); nie jest obecny(a,e), nie są obecni(e)
керү - wejście: керергә - (w różn. znacz.) wchodzić, wjechać, wstąpić;
-ү - tworzy rzeczownik odsłowny (w języku tatarskim mający także cechy bezokolicznika)
иде - ułomny czasownik posiłkowy, w połączeniu z nazwami i słowami modalnymi wyraża predykatywność (orzekanie) w czasie przeszłym
Pogoda
| Jaka jest dziś pogoda? | Бүген көн нинди? |
| Dziś jest dobra (zła, bezchmurna) pogoda. | Бүген көн яхшы (начар, аяз). |
| Dziś jest zimno (wietrznie, ciepło) | Бүген суык (җилле, җылы). |
| Wczoraj było gorąco. | Кичә көн эссе булды. |
| Deszcz ciągle pada. | Яңгыр һаман ява. |
| Pada śnieg. | Кар ява. |
| Jutro na pewno będzie padał śnieg. | Иртәгә кар явачак. |
| Słońce przypieka. | Кояш кыздыра. |
| Piorun uderza. | Күк күкри. |
| Nigdy nie widziałem tak dużo śniegu. | Бу кадәр карны минем беркайчан да күргәнем юк |
| Jaka jest temperatura powietrza? | Һава температурасы нинди? |
| Jaka pogoda będzie jutro? | Иртәгә һава нинди булачак? |
| Jutro na pewno będzie deszcz. | Иртәгә яңгыр булачак. |
Komentarze:
W pierwszych trzech (i niektórych dalszych) zdaniach zastosowano charakterystyczne dla języka tatarskiego orzeczenia imienne.
Zdanie "Иртәгә кар явачак." (podobnie jak pozostałe z tego fragmentu Rozmówek) pochodzi z prowadzonej przez panią Гимадеева Гулназ (mieszkankę Kazania zatem chyba, do licha!, językowo kompetentną!) amatorskiej witryny internetowej (http://tatarworld.narod.ru/). Jednak piszącemu te słowa wydaje się że powinno tu być: "Иртәгә кар явар." (a więc nie w czasie przyszłym określonym lecz w czasie przyszłym niepoświadczonym - przecież nie wiemymy czy ta prognoza się sprawdzi). Stąd w tłumaczeniu dodał (dodałem) "na pewno" które w tatarskiej wersji jest tylko domyślne.
Tak samo jest ze zdaniem "Иртәгә яңгыр булачак.". Do zdania Иртәгә һава нинди булачак? nawet owo "na pewno" niezbyt pasuje.
Może jednak pani Гимадеева Гулназ się nie myli, może w Kazaniu tak (zatem chyba nieco niegramatycznie) się mówi?
бу кадәр - w porównaniu ze wskazanym (tu wskazanym zaimkiem "бу" - "ten")
беркайчан да - nigdy
күргән - czas przeszły i imiesłów przymiotnikowy czasu przeszłego od күрергә - widzieć
юк - (predykatyw) nie, nie występuje, nie istnieje
W języku tatarskim (podobnie jak w języku polskim) podwójne przeczenie nie znosi (nie anuluje) przeczenia.
Tatarskie przysłowia
| Бүредән курыксаң, урманга барма. | Gdy się boisz wilków to nie chodź do lasu |
| Ике куян артыннан чапсаң, берсен дә тота алмассың. | Gdy gonisz dwa zające nie złapiesz ani jednego. |
| Телең ни әйтсә, колагың шуны ишетер. | Jak się kto odezwie tak mu odpowiedzą. |
| Җирең нинди булса, икмәгең шундый булыр. | Jaka ziemia takie zboże. |
| Эш беткәч уйнарга ярый. | Po robocie dobrze jest się zabawić. |
| Сыеры барның сые бар. | Gdy ma się krowę jest co jeść. |
| Кошның матурлыгы – төсенә карап, кешенең матурлыгы – эшенә карап (акылына карап) |
Ptakom piękny wygląd dają kolory, ludziom - dzieło (rozum) |
| Кыскалыкта – осталык. | W zwięzłości doskonałość. |
| Бер ялганласаң, икенче чын сүзеңә дә ышанмаслар. | Kto raz skłamał temu drugi raz nie uwierzą. |
| Үз илем – алтын бишек. | Własny kraj - złota kołyska. |
| Хезмәт ит тә мактан, уйнап көл дә шатлан. | Kto ma zasługi ten się może weselić. |
| Җирне бер кат туйдырсаң, ул сине ун кат туйдырыр. | Gdy ziemię raz nakarmisz ona cię nakarmi dziesięć razy. |
| Яхшының, үзе үлсә дә, исеме калыр. | Przyzwoity zostawia po sobie dobre imię. |
| Ятып калганчы, атып кал. | Kuj żelazo póki gorące. |
| Ана – шәфкать диңгезе. | Matka to miłość jak morze. |
| Соң булса да, уң булсын. | Lepiej późno niż wcale. (Niech będzie późno a dobrze) |
| Кешегә кое казысаң, үзең төшәрсең. | Kto pod kim dołki kopie sam w nie wpada. |
| Җиде кат үлчә, бер кат кис. | Siedem razy odmierz, raz utnij. |
| Әйткән сүз – аткан ук. | Wypowiedziane słowo jest jak wypuszczona strzała. |
| Куркак кеше үз күләгәсеннән курка. | Tchórzliwy boi się własnego cienia. |
| Ни чәчсәң, шуны урырсың. | Co posiejesz to zbierzesz. |
Boże Narodzenie, Nowy Rok, Wielkanoc, Ramadan, inne święta
| Pozdrowienia z okazji Świąt Bożego Narodzenia! Wesołych Świąt Bożego Narodzenia! |
Раштуа бәйрәме белән! |
| Radosnych Świąt Bożego Narodzenia! | Котлы булсын Раштуа! |
| Boże Narodzenie jest 25 grudnia. | Раштуа бәйрәме 25 декабрьдә. |
| Szczęśliwego Nowego Roku! | Яңа ел котлы булсын! |
| Błogosławionego Nowego Roku! | Яңа ел мөбарәк булсын! |
| Mój syn wierzy w Dziadka Mroza. | Минем улым Кыш бабайның барлыгына ышана. |
| Pascha, Wielkanoc | Пасха, Олы көн бәйрәме |
| Święto Zmartwychwstania Mesjasza Jezusa | Гайсә Мәсихнең үледән терелү көнен бәйрәм |
| Chrystus zmartwychwstał! | Христос үледән терелгән! |
| Błogosławionego miesiąca Ramadan! Pozdrowienia z okazji miesiąca Ramadan! |
Рамазан ае мөбарәк булсын! |
| Ramadan - miesiąc dobrych uczynków. | Рамазан - изге гамәлләр ае. |
| Wszystkiego dobrego w dniu urodzin! | Туган көнең белән! Туган көнең котлы булсын! |
| Moje urodziny są 18 października | Туган көнем 18 октябрьда. |
| Niech się święci Dzień Republiki Tatarstan! | Татарстан Республикасы Көне котлы булсын! |
| Niech Bóg chroni! | Алла сакласын! |
| Boże chroń Polskę! | Польшаны Алла сакласын! |
| Szczęść Boże! (Niech Bóg da pomoc!) | Аллаһ ярдәм бирсен! |
| Szczęść Boże! (Bądź dobrze widziany przez Boga!) | Алла синнән разый булсын! |
| Daj Boże zdrowie! | Аллаһ сәламәтлек бирсен! |
| Exodus.3.14: Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: «Jestem, Który Jestem». I dodał: Tak powiesz synom Izraela: «Jestem posłał mnie do was». |
Аллаһы Мусага болай дип җавап бирде: «Мин - мәңге Булучы». Исраил халкы янына баргач аларга: «Cезнең янга мине мәңге Булучы» - дип әйт. |
Komentarze:
Раштуа - Boże Narodzenie
бәйрәм - święto; -е - tworzy przynależność do 3. os. l. poj. (tu określoność);
белән - z, w, z powodu
Zwraca uwagę, że identyczna (z Раштуа бәйрәме белән!) forma życzeń (С Рождеством Христовым!) występuje w języku rosyjskim.
котлы - piękny, miły; szczęśliwy
булсын - niech będzie: бул-ырга - być, istnieć; -сын - tworzy tryb życzeniowy
декабрьдә - w grudniu: декабрь - grudzień; -дә - tworzy miejscownik
ел - rok
Кыш бабай - Dziadek Zima: кыш - zima
Алла - Bóg (także: Аллаһ, Хода, Ходай, Хак, Tәңре)
сакласын - niech broni: сакла-рга - strzec, chronić, bronić
Польшаны - Polskę: Польша - Polska; -ны - tworzy biernik
ярдәм - pomoc, wsparcie
бирсен - niech da: бир-ергә - dawać; -сен - tworzy tryb życzeniowy
синнән - twój: син - ty; -нән - tworzy przypadek dzierżawczy
разый - zgadzający się, wyrażający zgodę
сәламәтлек - zdrowie
олы - wielki, czcigodny, szanowny
Мәсих - Mesjasz, Chrystus
Гайсә - Jezus
үле - martwy
терел-ергә - wyzdrowieć
үледән терел-ергә - zmartwychwstać
Муса - Mojżesz
болай - tak, w ten sposób
дип - (poimek) dla, gwoli
җавап - odpowiedź
бир-ергә - dawać
мәңге - zawsze, wiecznie
булучы - imiesłów przymiotnikowy towarzyszący od бул-ырга (być, istnieć)
Исраил - Izrael
халык - naród
янына - (poimek) do, ku, na
баргач - imiesłów przysłówkowy podziałaniowy od бар-ырга (iść, pójść)
алар - oni
сезнең - wasz
янга - (poimek) do
җибәр-ергә - posłać
әйт-ергә - mówić, oznajmić
Hasło z naszej strony "Татар тел (tatar tel) - język tatarski "
| Ата-бабасы татар булган түгел, киләчәк буыны татар булган гына — татар кешесе! |
| Nie ten jest Tatarem kto ma tatarskich przodków a ten którego potomni są Tatarami! |
Komentarze:
ата-бабасы - przodek, przodkowie: ата - ojciec; баба - dziad, przodek; -сы - tworzy przynależność (tu w znaczeniu określoności)
булган - faktyczny, realny, rzeczywisty (imiesłów przym. czasu przeszł. od бул-ырга - być, istnieć)
түгел - (predykatyw) nie, nie jest, nie ma, nie istnieje
киләчәк - przyszły, nadchodzący (imiesłów przym. czasu przyszł. od кил-ергә - przychodzić)
буын - pokolenie (ogólniej: segment, połączenie); -ы - tworzy przynależność (tu w znaczeniu określoności)
гына - tylko, zaledwie
кеше - człowiek; -се - tworzy przynależność (tu w znaczeniu określoności)
