Edward Zając
WSPOMNIENIE POŚMIERTNE O DOC. DR ADAMIE FASTNACHCIE
16 lutego 1987 roku zmarł nagle we Wrocławiu doc. dr Adam Fastnacht. Człowiek niezapomniany, pełen życzliwości dla wszystkich ludzi, a szczególnie dla młodzieży studiującej nauki humanistyczne. Dorobek naukowy całego swojego pracowitego życia poświęcił przeszłości historycznej Ziemi Sanockiej, którą pokochał całym sercem.
Urodził się 27 lipca 1913 roku w Sanoku jako syn Władysława i Zofii z domu Wołoszczak. 19 maja 1931 roku po ukończeniu nauki w Gimnazjum i Liceum im. Królowej Zofii w Sanoku złożył egzamin dojrzałości. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie pod kierunkiem prof. Franciszka Bujaka - wybitnego uczonego, twórcy polskiej historii gospodarczej jako oddzielnej dyscypliny naukowej. Wykształcił on wielu wybitnych historyków (S. Inglot, S. Hoszowski, K. Arłamowski, A. Fastnacht). Można mówić o specjalnej szkole historycznej stworzonej przez prof. F. Bujaka. Adam Fastnacht już podczas studiów musiał wykazywać zalety przyszłego naukowca, skoro Profesor powierza mu godność asystenta w swojej katedrze historii. Dzięki jego poparciu otrzymuje stypendium z Funduszu Kultury Narodowej. W ostatnich latach przed drugą wojną światową przygotował do obrony pracę doktorską pt. „Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650”, którą opublikował dopiero w 1962 roku.
Po ukończeniu studiów podjął pracę w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. W czasie trwania studiów, jak również i po ich ukończeniu, często przyjeżdżał do Sanoka i pomagał gromadzić i inwentaryzować zbiory archiwalne i biblioteczne Muzeum Ziemi Sanockiej. Pracował również przy organizacji pierwszej stałej ekspozycji muzealnej, która przygotowywana była z okazji Zjazdu Ziem Górskich w Sanoku w 1936 roku. Żywo interesował się kulturą Sanoka, a zwłaszcza rozwojem nauk historycznych, chętnie służył swoją wielką i wszechstronną wiedzą. Ogromnie cieszył się z narodzin Muzeum Ziemi Sanockiej, które było pierwszą placówką naukową w Sanoku.
Wybuch drugiej wojny światowej zastał Go we Lwowie. W 1942 roku podejmuje pracę w Ernahnmgamt (Urząd Wyżywienia) i prowadzi ożywioną działalność konspiracyjną wraz ze swoim bratem Marianem, który wkrótce zostaje aresztowany przez gestapo, a następnie rozstrzelany. Adam Fastnacht ukrywa się pod przybranym nazwiskiem Adama Stupnickiego i pracuje jako buchalter w niemieckim majątku ziemskim koło Sokala. Na przełomie lat 1943/1944, przenosi się do Rudnika nad Sanem i pracuje w niemieckiej firmie budowlanej.
Po wyzwoleniu w 1944 roku wraca do Sanoka i podejmuje pracę w Starostwie Powiatowym Sanockim, a następnie w Muzeum Ziemi Sanockiej, gdzie ponownie przystępuje do opracowywania i katalogowania ocalałych z zawieruchy wojennej zbiorów archiwalnych i bibliotecznych.
Wiosną 1946 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie pod kierunkiem prof. F. Bujaka obronił pracę doktorską pt. „Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650”. W tym samym roku wyjeżdża do Wrocławia i podejmuje pracę jako kustosz w dziale rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, gdzie pracował 33 lata. Pod Jego opieką znajdowały się liczne i bezcenne rękopisy stanowiące skarby kultury narodowej. Opracował i opublikował kilka tomów katalogów rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Za całokształt pracy naukowej otrzymał tytuł docenta.
Doc. dr Adam Fastnacht szczególnie interesował się dziejami dawnej Ziemi Sanockiej. Opublikował na ten temat kilkadziesiąt prac i materiałów źródłowych. W 1978 roku przechodzi na emeryturę, ale dalej pracuje naukowo nad słownikiem historycznym, monografią miasta Leska do 1772 roku, która aktualnie znajduje się w druku oraz monografią miasta Sanoka, której niestety nie zdążył już napisać.
Był on bezkompromisowo uczciwy nie tylko w życiu, ale przede wszystkim w pracy naukowej. Nie zdarzyło się, by o dopuszczeniu do publikacji jakiejkolwiek pracy decydował inny powód niż jej rzeczywista wartość naukowa. Przekonałem się o tym przy redakcji poszczególnych tomów „Rocznika Sanockiego”, w których publikował swoje bardzo wartościowe prace.
Odszedł wspaniały człowiek, pozostały Jego dzieła, wzór do naśladowania. Ofiarną i sumienną pracą i swoją działalnością naukową zapisał się na trwałe w historii tego skrawka Rzeczypospolitej. Pozostanie we wdzięcznej pamięci swoich przyjaciół, kolegów i współpracowników. Będzie Go nam bardzo brakowało. Poniżej podaję Jego dorobek naukowy.
Bibliografia prac Adama Fastnachta:
1. Tablica ewaluacyjna monet polskich 1700-1772 (W pracy:) S. Hoszowski: Ceny we Lwowie w latach 1701-1914. Lwów 1934, s. 9, 108-110;
2. Z dziejów zamku w Sanoku (W:) „Kurjer Lwowski” R. VII: 1934 nr 178;
3. Czasopisma dla ludu w byłym zaborze austriackim w połowie XIX w. (W:) „Kurjer Lwowski” R. VIII: 1935 nr 47;
4. Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650. (W:) Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego we Lwowie T. 18: 1938 z. 2, s. 181-188;
5. Iwan Fyłypczak: Narys istorii Tyriawy Silnoi. Rec. (W:) Rocznik dziejów społecznych i gospodarczych. T. 7: 1938, s. 286-287;
6. Krystyna Duda-Dziewierzówna: Emigracja a społeczna topografia wsi. Rec. (W:) Rocznik dziejów społecznych i gospodarczych. T. 7: 1938, s. 373-375;
7. Walther Latzke: Besiedlung des Oppalandes im 12 und 13 Jahrhundert. Rec. (W:) Rocznik dziejów społecznych i gospodarczych. T. 8: 1939, s. 229;
8. Inwentarz zamku, folwarków i młynów starostwa sanockiego z roku 1558. Warszawa 1948, s. 75, ilust., plany. Materiały do „Dziejów Sztuki i Kultury”, Nr 12;
9. Catalogus diplomatum Bibliothecae Instituti Ossoliniani. Suplementum I. Inde ab anno 1279 usąue ad annum 1506. Wrocław 1951. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. VI, tabl. 3;
10. Z ostatnich dni konfederacji barskiej. (W:) Ze skarbca kultury. Biuletyn Informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Zeszyt 1: 1951, s. 45-47;
11. Ruch narodowy Wrocławia w zakresie historii spłecznej i gospodarczej. (W:) Rocznik dziejów społecznych i gospodarczych. T. 13: 1951, s. 437-438;
12. Bunt chłopski na Białorusi. (W:) Ze skarbca kultury. Biuletyn Informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Zeszyt 1/2; 1952, s. 17-18;
13. Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Cz. 1. Dokumenty z lat 1507-1700. Wrocław 1953. Zakład Narodowy im. Ossolińskich s. VII, mb. 1,328;
14. Ludność miasta Leska w XV i XVI wieku (W:) Rocznik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich T. 4: 1953, s. 77-115;
15. Posady. (W:) Rocznik dziejów społecznych i gospodarczych. T. 15: 1955, s. 145-160;
16. Pochodzenie społeczne studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego z diecezji przemyskiej w latach 1400-1642. (W:) Rocznik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. T. 5: 1957, s. 195-232;
17. Zarys dziejów Sanoka, (W:) Księga Pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958, s. 11-42;
18. Profesor Tadeusz Miękisz. (W:) Księga Pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958, s. 148-149;
19. Zarys dziejów miasta Sanoka (Uwagi o potrzebie i możliwościach opracowania monografii). (W:) Rocznik województwa rzeszowskiego. R. 1: 1959, zeszyt 2, s. 49-66;
20. Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650. (W:) „Rocznik Przemyski” 1961, s. 187-192;
21. Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650. Wrocław 1962. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 291 nlb. l, mapy 2. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria A, Nr 84;
22. Od redakcji. (W:) Biuletyn Informacyjny Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Nr 1: 1964, s. 1;
23. Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Tom l, (Nr l-262). Opracowały: Helena Kozerska i Wanda Stummer. Warszawa 1963. Rec. (W:) Przegląd Biblioteczny, R. 33 zeszyt 3,5, s. 158-161;
24. Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. T. III. Rękopisy 11 981-13 000. Opracowały i przygotowały do druku: Amelia Dician i Janina Loret-Heintsch pod redakcją Adama Fastnach-ta. Wrocław 1966, s. XI, nlb. l, 841, nlb. 3;
25. Od redakcji. (W:) Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 3: 1966, s. 5;
26. Tysiąclecie kultury polskiej w zbiorach Ossolineum. Średniowiecze. Odra. R. 6, zeszyt 6(64): 1966, s. 60-61;
27. Miasta polskie w tysiącleciu T. II, Wrocław 1967. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Województwo rzeszowskie, s. 329-396. Rec. pt. Blaski i cienie pomnikowego wydawnictwa. (W:) „Kwartalnik Rzeszowski” Nr 5 (8), 1967, s. 112-118;
28. Bieszczady w relacjach pamiętnikarskich z XIX wieku. (W:) „Rocznik Sanocki”, zeszyt II: 1967. Kraków 1967, s. 133-160;
29. Aleksander Codello: Samorząd miasta Rzeszowa 1867-1914. Wyd. Lubelskie 1967, s. 149, nlb. 2. Rec. pt. Rzeszów przed pierwszą wojną światową (W:) „Widnokrąg”. Tygodnik społeczno-kulturalny. Ukazywał się z „Nowinami Rzeszowskimi” Nr 50(323): 1967, s. 4;
30. Ziemia Krośnieńska. Kraków 1964, s. 48, nlb. 4 ii. Ziemia Sanocka. Kraków 1966, s. 72, nlb. 4 ii. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne Rec. (W:) Studia Historyczne. Kraków 1968. R. 11, zeszyt 2(41), s. 285-289;
31. Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Część II. Dokumenty z lat 1701-1939 oraz dodatek: Dokumenty z lat 1282-1909. Wrocław 1969, s. 6 nlb. 308;
32. Nieco o „Bieszczadach” i innych nazwach geograficznych. (W:) „Profile” Nr 2: 1969, s. 26-29;
33. Widokówki powiatu sanockiego z lat 1900-1944 i próba ich bibliografii. (W:) Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 11: 1970, s. 36-47;
34. Pamiętnik Jana Granatowskiego. Z rękopisu przygotował, wstępem i przypisami opatrzył Adam Fastnacht. (W:) „Rocznik Sanocki" III. Kraków 1971, s. 173-212;
35. 500-lecie miasta Leska. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Nr 13; 1971, s. 53-54;
36. Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. T. IV. Rękopisy 13001-13725. Opracowali i przygotowali do druku: Amelia Dician, Leon Górecki, Andrzej Kapłon, Janina Loret-Heintsch, Alina Łongiewska, Jerzy Pietrzak, Kamila Schuster, Krystyna Stefanicka, Eugenia Triller pod redakcją Adama Fastnachta. Wrocław 1972, s. 772, nlb. 2;
37. Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. T. V. Rękopisy 13726-14180. Opracowali i przygotowali do druku: Amelia Dician, Leon Górecki, Andrzej Kapłon, Janina Loter -Heintsch, Jan Litwinek, Alina Łongiewska, Jerzy Pietrzak, Franciszka Sa-wicka, Kamila Schuster, Wanda Sommak, Eugenia Triller pod redakcją Adama Fastnachta. Wrocław 1975, s. 491, nlb. 3;
38. Nieznane rysunki dworu Józefa Blizińskiego w Bóbrce nad Sanem. (W:) Ze skarbca kultury. Biuletyn informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Zeszyt 29; 1977, s. 75-80;
39. Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. T. VI. Rękopisy 14181-14600. Opracowali i przygotowali do druku: Łucja Częścik, Leon Górecki, Jan Litwinek, Alina Łongiewska, Franciszka Sawicka, Kamila Schuster, Wanda Sommak pod redakcją Adama Fastnachta. Wrocław 1979, s. VII nlb. l, 428 nlb. 4;
40. Działy Leska oraz dóbr leskich i bachowskich z roku 1580. (W:) „Rocznik Sanocki". T. IV: 1979, s. 7-29;
41. Oświata i kultura w Sanoku i Ziemi Sanockiej w XV i XVI w. (W:) „Rocznik Sanocki". T. V: 1980, s. 13-28;
42. Piotr ze Smolić (Smolicki). Polski Słownik Biograficzny. T. XXVI, zeszyt 108: 1981, s. 430-431;
Prace redakcyjne:
1.Księga Pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958. Kraków 1958. Redakcja: m.in. Adam Fastnacht.
2.
Prace nie wydane drukiem
(pozostające w maszynopisach):
1. Studium historyczne do planu zagospodarowania przestrzennego miasta Sanoka; 1954, s. 27 + 4; Praca zlecona przez Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków w Warszawie.
2. Kuźnice Karpat Środkowych, 1957, s. 7;
3. Moje wspomnienia o Muzeum Ziemi Sanockiej, 1958, s. 7; (przesłane do Muzeum Okręgowego w Rzeszowie).
4. Miasto Lesko przed Jubileuszem 500-lecia, 1969, 15;
5.
Źródło: Rocznik Sanocki, Sanok 1995, Wyd. Tow. Rozw. i Upiększ. Miasta Sanoka, str.: 206 - 211